Euskal Literatura

Ernazimendua

Dec 19, 1150

XVI.mendean ernazimendua mugimendu garrantzitsua.

Balada

Dec 19, 1301

XIV.mendean euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerra giroak sortu zuen nolabaiteko tradizio literario bat.

Gorteko Gutuna

Dec 19, 1415

Erret Gortean ofizialak euskaldunak ziren eta badaude beraien arteko gutunak euskaraz idatzita.

Etxepareren jaiotza

Dec 19, 1475

1475.urtean Bernard Etxepare Sarrasketan jaio zen.

Literaturaren hasiera

Dec 13, 1501

XVI. mendean Euskal literatura idatziaren hasiera izan zen.

XVI.mendean berpizkunde garaia.

Dec 19, 1502

Gizarte hierarkizatua hautsiko denez, bizitza ulertu eta bizimodu berri bat zabalduko da.

Joannes Leizarraga

Dec 19, 1506

1506.urtean Joannes Leizarraga idazle euskalduna jaio zen Bastidan.

Euskera mintzatzeko eta ahozko literaturan erabili.

Dec 13, 1510

Euskera mintzatzeko eta ahozko literaturan erabili arren, literatura idatzian eta agiri ofizialetan erabiltzeko ez zegoen modurik.

Akitaniarrak eta euskara

Dec 9, 1512

Galian hiru herri bereizten ziren: Iparraldean Belgak, Erdialdean galiarrak eta Akitanian Akitaniarrak. Hiru herrialdeak Hizkuntzaz, kulturaz zein ohiturez ezberdinak ziren.

Penintsula Erromatarren menpe egon ostean

Dec 13, 1512

Penintsulako herri ugari Erromatarren menpe egon ziren eta bertan zeuden hizkuntza gehienak galdu ziren latinen eraginez, euskara izan ezik, basatien hizkuntza bezala gelditu zela, gizartetik eta kulturatik at.

XVI.Mendean Gaztelako Konkista

Dec 19, 1512

Nafarroako erregeak Gaztelako erresum konkistatu zuen

Joan Zumarragako

Dec 19, 1537

Zumarragak Tabirako Muntxaraz dorrea gogoratzen du.

Euskerazko lehen liburua

Dec 18, 1545

1. urtean Bernart Etxeparek argitaratu zuen "Linguae Vascorum Primitae" bi edizio argitaratu zituen baina bakarra gorde da.

Esteban de Garibay

Dec 19, 1553

Esteban de Garibay eya Zamalloa 1553.urtean jaio ziren Arrasaten.
Oñatiko unbertsitatean ikasi zuen. Latina eta Grekoa ikasi zituen eta letrak lantzeari eki zion.
Bere lan handia sortzeko Espainiara eta Portigalra bidaiatu zuen.
1570.urtean Flandesera joan zen bere lana ezagutzera ematera eta hurrengo urtean argitaratu zuen.
1599.urtean hil zen Madrilen.

Joannes Leizarraga Leizarraga higanot bihurtu

Dec 19, 1559

1559.urtean Joannes Leizarraga Leizarraga higanot bihurtu zen, Joana II erregina, protestantea bihurtu zen eta berarekin katoliko asko eraman zituelako.

Berriaren itzulpena egiteko eskatu zion Joanna II

Dec 19, 1564

1564.urtean Joana II Berriaren itzulpena egiteko esaktu zion Leizarragari dotrina zabaldu ahal izateko.

Arroxelan Elizarragaren hiru lanak argitaratu

Dec 19, 1571

1571.urtean hiru lanak argitaratu Arroxelan

Iruñean refranes y sentencias argitaratu

Dec 19, 1596

1596.urtean Refranes y Sentencias en bascuence libura argitaratu zuten Pedro Porralis Amberesekoaren inprentan. Autorea zein den ez dakigu baina 63 orrialde dauzka eta 539 errefrau.

Beltrán De Sauguis

Dec 19, 1627

Jaurgainek aurkitu zuen lana eta Urquijok publikatu zuen Riev-en. Nafarroako Kointseilari izanz en. Poeta zen baina bere lanak galdu egin ziren eta 1627.urtean hil zen.

Literatura elizaren eta elizgizonen menpe

Dec 13, 1700

XVI. mendetik XVII. mede bukaerarte, euskal literatura elizaren eta elizgizonen menpe egon zen, plazaratu ziren liburuak bibliaren itzulpenak katiximak eta kristau ikasbideak izan ziren, baina gehienak balio literario eskasekoak.

Joseph Jesús María Arakistain

Dec 19, 1701

Joseph Jesús María Arakistain bere errefrauak Laramendiri bidali zizkion, bere azken argitalpenean sartu zitzan.

Pierre D'Urte eta Manuel Larramendi

Dec 19, 1715

Pierre D'Urte (1715) eta Manuel Larramendi (1745) bere gramatika edo histegietan errefrau batzuk aurkitzen ditugu

Van esey-k aurkitu zuen liburua

Dec 19, 1894

1894.urtean Van Eys-k aurkitu zuen liburua. Alemanian gordetzen zen II.mundu gerran desagertu zen arte.

1801-2000 bitartean Literatura gorako joera nabarmena.

Dec 13, 1900

XIX.-XX.mende bitartean hasieran gorako joera nabarmena izan zen, idazleak ugaldu egin ziren eta literatura txapelketak aparteko inadarra hartu zuten. Keska estilistikoa ere hasi zen, eta literatura bide berriak urratzen hasi ziren.

Lekukotasuna

Jan 19, 1902

Luchaire ikertzailea gaur egungo euskal hitzekin duten izugarrizko antzaz ohartu zen.
Erromatarren garaiko lekukotasunek erromatarrak etorri zirenenan euskara hemengo hizkuntza zela ziurtatzen digute.
Lekukotasun hauek balio handia du euskararen historia berreraikitzeko

Bidaiaren lekukotasunak eta hiztegi txikiak

Feb 19, 1905

Santiago bidean bidaiari ugari heldu ziren euskal lurretara.
Hrietako batek Aimery Picaud izeneko erromes frantsesak, Frantziatik Santiagora bidean ikusitakoen berri jasotzen zuen gida idarzia zuen XII.mendean.
Gida horretan biztanleen deskribapen desatseginal egoteaz gain, hiztegi txiki bat sartu zuen
Ameru Picaud bildutako hitzak garrantzitsuak dira eukaraz idatzitako lehen hiztegitxoa osatzen dutelako.

Gonzalo de Berceo

May 19, 1905

XII-XIV.mendeetan Gonzalo de Berceoren lanetan aurkitzen dugu euskera.
zenbait hitz aurkitzen ditugu bere testuetan: adibidez zatico. hitz honek garai honetan euskara nahiko zabalduta dagoela esan nahi du.bi mende hauetatik aurrera gero eta testu gehiago azaltzen dira.
Euskara Gonzalo de Berceoren lanetan agertzea euskararen garrantzia eta zabaleraren adibbidea da.

Nafarroako Foruak

Aug 19, 1905

Foruaren hizkuntza nafar-erromanikoa zen.
gizarteko tande jasoek, arauak euskaldun gizarte bati eman behar zizkiotenez, euskal hitzak behin eta berriz agertzen ziren Nafarroako Foruan.

Nafarroako monastegiak

May 19, 1906

Erdi aroko euskararen oihartzunak berehala ageri dira paperean.
Haietako agiritegiak ditugu, adibidez garaiko euskaldunen izenak ezagutzeko biderik preziatuenetakoak.
Baina euskararn oihartzun guzti hauekin ere, Monastegietako agirien hizkuntza ofiziala ez zen euskara izan, latina baizik.

Joan Perez De Lazarraga

Dec 19, 1907

Larrean 1548urtearen inguruan jaio zen, eta 1605.urteko apirilaren 11an hil zen euskal idazlea izan zen.
Ezezaguna genuen 2004.urtera arte Madrilen antigoaleko denda batean bere lana aurkitu zenean.
Gorde den Hego Euskal Herrik testurik zaharrena dela ikusi zen.
Dianea eta koplak izena du bere lana, artzain nobela bat da.1567.urtean idatzi zuen.
102 orrialde ditu eta 45 koplek osatzen dute lan hau.
1559.urtean argitaratu zen eta izugarrizko arrakasta izan zuen

Bernard Etxepare

Jan 8, 1910

Bernard Etxepare, ezagutzen den lehen euskarazko obra idatziaren autorea izan zen. 1475-1480 urte inguruan jaio omen zela uste da, Nafarroako Sarasketa herrian.Apaiza eta elizgizona izan zen, eta "Linguae Vasconum Primitiae" liburuaren egilea izan zen,Bere obra garrantzitsuena 1545.urtean argitaratu zuen, eta bi ediziotakoa dela uste da, baina, ale bakar bat gorde da.Liburu honen helburua erlijioa lantzea da, baina solasaldirako, gozamenerako eta kantarako denbora aurki daiteke bertan.

XVI. mendea

Jan 8, 1912

Berpizkunde garaia bizi da, horrek inflexio puntua sortuko du garaiko euskal kulturan eta aldi berean literaturan. Antzinako erregimenarekin apurtuko du ideologia politiko-soziala eta bizimodu berri bat eta bizia bera ulertzeko modu berria emango die autoreei. Mende honetan euskarazko lehen argitarapena izan zen 1545.urtean inprimatutako obra bat da.

Euskararen lekukotasun asko aurkitu

Mar 2, 2022

X.mendetik aurrera euskararen lekukotasun asko aurki ditzakegu Gaztela eta Errioxadetik.

Euskaraz idatzirio lehen esaldiak

Mar 2, 2022

X.mendean Donemiliagako Kukulako (Errioxa) monastegian aurkitu ziren, idatziriko prediku liburu bartean. Testuaren ertzetan agertzen ziren euskaraz idatzita eta latinezko itzulpena. Emilianoar Glosak deitua

Donemiliagako esaldiak garrantzitsuak

Mar 2, 2022

Donemiliagako esaldiak Garrantzitsuak dira, garai horretako egitura gramatikalak asaltzen duelako.