-
-Akitanian, Frantzian k.o. ondoren I. mendean latinez eta euskaraz idatzitako hilarriak.
-Hainbat euskal izenen eta euskarak lurralde zabalagoa hartzen zuen aldiaren lekukotasuna ematen duenak. -
-Erromantzez idatzitako glosa edo iruzkinen ondoan, badira euskaraz idatzitako banaka batzuk ere.
-
- Aipagarria da Codex Callixtinus deritzon erromesen gidan ageri den euskal hiztegitxoa.
- Aimeriz Picaud frantziar erromesek egina.
-
Nafarroa Behereko Garaziko eskualdekoa zen. Sarasketan jaio zela uste da, XV. mendearen azken hamarkadetan.
-
-Euskaraz bizi zen herriaren lekukotasuna ematen dute.
-
Joannes Leizarraga (Beskoitze, Lapurdi, 1506 - Bastida, Nafarroa Beherea, 1601) euskal artzain kalbinista eta idazlea izan zen, Itun Berria euskaratu zuen lehena.
-
Gutenbergek imprenta asmatu zuen, humanismoaren pentsamendua irekitzen lagundu zuena.
-
Garai hartan garrantzi handia hartu gizonak, teozentrismotik alde egin.
-
Martin Luther eta Joan Kalbin erreforma gidatu zuten. Humanismoaren ideologian sartzen da, giza adimena aldarrikatzen du
-
Bernart Etxepare, Euskaldunen hiskuntzaren hasikiak ( lehen fruituak) Bordelne argitaratu.
Lau zati bereizten dira.
1.- Erlijio gaiak
2.- Amodio gaiak
3.- Bere buruari jarriak
4.- Euskararen goresmenezko bi kantu: "kontrapas" eta "Sautrela" -
Amaierako kontrapasaren hasierak honela dio: Heuscara ialgui adi campora Garacico herria Benedica dadila Heuscarari eman dio Behar duyen thornuya. Heuscara Ialgui adi plaçara Berce gendec vste çuten Ecin scriba çayteyen Oray dute phorogatu Enganatu cirela. Heuscara Ialgui adi mundura
-
-Joan Perez de Lazarraga, (Larrea, Araba, 1548 - Larrea, 1605eko apirilaren 11) euskal idazlea izan zen.
-1567 urte inguruan paper sorta bat idatzirik utzi zuen. -
Medici familiakoek lan handia egin zuten Errenazimentuko ideiak eta artelanak zabaltzen zituztenei babesa emanez.
-
1563ko martxoaren 14an egin zen Biarnoko protestanteen sinodoan (batzarra), Leizarraga izendatu zuten euskarazko itzulpena egin zezan
-
Hiru obrak batera arigtaratu ziren 1571.an :
1.- Jesus krist gure Jaunaren testamentu berria.
2.- kalendrera. Elizako jaien egutegia da.
3.- ABC edo Kristinoen instrukzioa.
Arroxela hirian argitaratu ziren erlijio berriaren hedapena erdiesteko. -
"Hizkuntza jasoaren alde" eta itzulpen ahalik eta zorrotzena egin nahian, latinetik hartutako hitz asko darabiltza, uskarazko ordainak baztertuz. "Zahar-kutsua "dario Leizarragaren euskarari. Hitzetan berritzaile, baina soinuetan eta morfologian arkaiko; antzinako euskararen arrastoak ohiko dira XVI. mendeko eta aurreko idazleetan, Lazarragaren testuan ere ikusi dugunez.
-
"Itzultzailearen meritua" da, gehienbat, krtikoek Leizarragaren lanean azpimarratzen dutena. Ezagutzen ditugun bere garaiko idazle bakarrak Bernart Etxepare eta Joan Perez Lazarragakoa dira. "Menpeko proposizoak" erabili beharrak, hizkuntza erromanikoen erako prosara eraman zuen. "Iparraldeko euskaldunentzat" idatzi zuela igartzen zaio. Nafarroa Behereko eta Lapurdiko euskaren ezaugarriak darabiltza, erreformak jomuga zituen euskaldunak horiek baitziren.
-
-Hizkuntz guztien bezala euskeran ere errefrau edo esaera zaharrak daude.
-Literaturaren lehen adierazpen trinkoak dira.
-Eskuizkribatuetan eta herriaren oroimenean bizirik iraun dute.
-Refranes y Sentencias izenarekin argitara emandako bildumak izan zuen gerora ere jarraipenik. -
-Eskuizkribua 2004an aurkitu zuten Madrilen, XVI. mendetik iritsi zaigun euskarazko testurik bakarrenetarikoa dugu eta Hego Euskal Herriko zaharrena.