-
Kristo aurreko urteetan Julio Cesarren eginkizunik garrantzitsuenetariko bat Galia deitzen zen eskualdea konkistatzea eta baketzea izan zen.Bertara heltzean ikusi zuena Galia hiri herrialde desberdinetan banatuta zegoela, kultura,hizkuntza eta tradizio desberdinak zituzten hiru herrialde. Iparraldean Belgak, erdialdean galoak eta hegoaldean akitaniarrak.
-
Lehen euskal hitzen lekukotasunak akitanian aurkitu dira. Ikertzaile askorentzat akitaniarrek eta euskaldunek herri bera osatzen zuten eta hizkuntza bera erabiltzen zuten edo, bestela, oso gertuko hizkuntzak ziren akitaniera eta euskara. Ikertzaile hauek inskipzioetan eta testu lagietan fijatu ziren beraien teoria azaltzeko.Akitaniako eskualdean zehar barreiaturik aurkitu diren hainbat eta hainbat inskripzioetako hitzen lekukotasunak.
-
-
XII.mendeko hiztegia. Aimery Picaud izeneko erromes frantsesak, Frantziatik Santiagora egindako
bidaian ikusitakoen berri jasotzen zuen gida idatzi zuen. Gida horretan: Bertako biztanleen deskribapen ez oso atsegina
Euskarazko hiztegitxo bat ere sartu zuen, beste erromesentzat lagungarri izango
zelakoan. Horixe da egundaino ezagutzen dugun euskarazko hiztegirik zaharrena. Sique illos loqui audires, canum latrancium memorares. Barbara enim
lingua penitus habentur. -
Hiztegi hau berriz XV. mendean idatzi zen, Arnold von hardff Alemanak ihain zuzen ere. Aymery Picaud-en arrazoi berdinengaitik: Done Jakue bidea egiten duten Alemaniarrei Euskaldunekin elkar ulertzen lagundu. Arduwa -----> wjin (ardoa) Oyra -----> Wasser (ura)
Aragi ------> Fleysch (aragia) Gasta -----> Keys (gazta)
Gaza ------> Saltz (gatza) Oluwa -----> Hauer (olioa)
Huetza-----> Stroe (ahotza) Norda -----> Wer is dae? (nor da)
Schambat----> Wat gilt dat (ze -
Balada eredu epikoak.
Gaia: Erdi Aro bukaerako gudu gertakariak,heresiak,erlijizko..kantak dira.
Gertaera guduek daramete haria. Adb: Beotibarko gudua...
Balada batzuk: Ahetzeko anderea, Hirur kapitainak,Lantzarena... -
Linguae vasconum primitiaeEuskal Lehen liburuaren idazlea.
1545.urtean bere liburua argitaratu: Lingue Vasconum Primitiae.
Liburuaren helburua: Erlijioa lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea.
Liburuaren atalak: Hitzaurrea, bertso erlijiosoak, maitasunezko bertsoak bertso autobiografikoak eta euskarari gorazare egiten dioten bertsoak, -
Sarrasketan jaio zen 1475ean.Biarnonen aspetxeratu zuten (argitu ez ziren arrazoiengatik). Baliteke Nafarroako gerran, erregearen alde egin zuela, beamondarren alde eta agramondarren.Ondoren, Eiheralarrera joan zen eta bertako erretore egin zen.
-
Berpizkunde garaia.
Bizimodu berri baten zabalkuntza.
Errenaziendua, mende honetan Europak gertaturiko mugimendurik handiena.
Izugarrizko susperraldia eragin.
1500.urtean lehen liburua- Bernard Etxepare
2004.urtean Lazarrgaren lana aurkitu
Joanes Leizarraga apaiz protestantea. -
Euskal idazle lapurtarra Beskoitzen jaio zen 1506an eta Bastidan hil zen 1601an.
Apaiz katolikoa zen baina, Joana II. Albretekoa erreginak agindu zion itzulpenak egiteko (Itun Berriak, dotrina...) kalbinismoaren arabera. -
- jaio zen Arrasaten eta 1599 hil zen Madrilen.Oñatiko unibertsitatean ikasi zuen, ondoren Gazteizen eta azkenik Santo Domingo de la Calzadan.
-
Eskutitz bat idatzi zuen. Zumarragako Tabirako Muntzaraz dorrea gogoratzen du: Obatuco ta ondraduco dogu munçarasco eseori.
-
XVI. mendean, lehen euskal liburua inprimatu zen, Bordelen.Lingue Vasconum Primitiae izena zuela, Bernad Etxeparek argitaratu zuen.
-
Larrean 1548 urtean jaio eta 1605 urtean hil zen idazlea izan zen. Oñatiar familia bateko kidea izanez, Larreako dorrearen jauna izan zen. Noblea zen. Lehen euskal prosen egilea.
-
- urtean Iruñean “ Refranes y sentencias comunes en Bascuence, declarados en Romance con números sobre cada palabra” argitaratu zen.
-
X.mendean Errioxa eta Gaztelan euskaraz eta gazteleraz mintzatzen zen. Bertan aurkitu ziren euskerazko lehenengo bi esandiak, San Millan de la Cogolla monastegian hain zuzen ere. Bertako latinezko liburu batean monje batek ertz batean glosa batzuk idatzi zituen.Gehiengoa gazteleraz baina bi euskeraz: izioqui dugu eta guec ajutu ez dugu.
