-
K.a I.mendean idatzitako hilarri batzuk kontserbatzen dira. Hainbat euskal izenen lekukotasuna ematen dutenak ( Sembe, Cison, Anderexo, Bihox...)
-
badira euskaraz idatzitako glosa edo iruzkin batzuk ( erromatarrez idatzitakoen alboan)
-
Ahozko tradiziotik datozen bertso mota asko jaso zituzten antzinako kronistek
-
Euskaraz bizi zen herriaren lekukotasuna ematen dute:
-San Francisco Xabierrek bere amari idatzitakoa
-Frai Juan Zumarragak, Mexikotik bere arrebari bidalitakoa -
Aipagarria da Codex Callistinus erromesen gidan ageri den suskal hiztegitxoa
-
Errenazimendua, Italian sortu zen mugimendu sozial, politiko eta ekonomikoa izan zen. Honekin batera, Errenazimenduak dakarren giza ikuspegi berria ere sortu zen, hau da Humanismoa.
-
OBRA: Hiru liburu argitaratu, urte berean ( 1571 )
-Jesus Krist Gure Jaunaren Testamentu Berria.
-Kalendrera.
-Kristinoen instrukzionea. KRITIKA:
- Itzultzaile lan handiak egindakoa.
- Menpeko proposizioak erabilten zituen, latinaren egitura sintaktikoarekin.
- Iparraldeko euskaldunentzat idatzi zuen, behe nafarreraz eta zubereraz.
- Hizkuntza jasoaren alde egin zuen.
- Hitz berritzaileak baina morfologia arkaikoa -
Erreforma, giza adimenaren eta kontzientziaren aldarrikapenak erlijioa bizitzeko era pertsonalagoa eskatzen du. Martin Luther eta Joan Kalbin dira Erreforma protestantearen gidari nagusiak.
Ordu arte, inkisizioa ( Eliza Katolikoaren doktrina defendatzen zuen tribunala) zegoen -
Gaztelako errege Henrique IV.ak gerlariak bidali zituen mairuen aurkako eginkizunera eta beste batzuk ameriketara
-
Ezagutzen den idatzizko lehen eskuizkribua agertu zen
-
Inprenta oso inbentu garrantzitsua izan zen ideia berriak zabaltzeko, liburuak herritarren eskuetara heldu zirelako. Gutemberg, Frust eta Schoffer izan ziren lehen aldiz letra moldeez hasi zirenak imprimatzen.
-
Lazarragak idatzi zuen 1567an, baina 2004 aurkitu zen.
-
Joana Albetrekoaren aginduz egina da, berari eskainia.
-
- Ofiazialtasunik eta batasunik gabeko huzkuntza txiki batean sortua da. -1875-arteko idatziei ez zaie lietaratur-lan deitzen.
- Latinaren ondokoak diren romantzeen baliatzen diren estatuen ondoan sortu da. -Asmo nagusia, erlijioaren irakaskuntza.
- Olerkiak, prosak baino garrantzai handiagoa. Berandukoa da inguruko hizkuntza kultuekin alderatuz.
-
Lehenengo idazle euskaldun ospetsua izan zen. Donibane Garazin jaio zen.
OBRA:
. Linguae Vasconum Primitiae ( Eukaldunen hizkuntzaren hasikinak): 1545ean argitaratutako liburua.
· Erlijio eta amodio gaiak, bere buruari jarriak eta euskararen gorezmenezko bi kantu: Kontrapas eta Sautrela ditu.
KRITIKA:
· Herritar arruntentzat idatzi zuen
· Irakurtzen ez zekiten herritarrentzat egin zituen kantak
· Garai baten bere obreak ez ziren begi onez ikusi -
Refrenes y Sentencias bilduman, hainbat euskal atsotitz eta esaera zahar agertzen dira.
-
-
2004an egin zein orain arteko aurkikuntza garrantsitsuenetarikoa:
o Tamaina nahiko handia. 102 orrialde.
o Amodioa eta maiteminduen arteko gorabeherak.
o Prosa eta poesia batera datoz obra honetan.
o Badirudi Arabako ipar-ekialdeko euskalaki batean idatzita dagoela.
o Euskara arkaikoaren arrastoak ere azter daitezke.
Ondorioak:
o Euskal literatura idatziaren lekukoak iparraldean eta hegoaldean.
o Euskal literatura agian ez da hain urria eta berandukoa.
