Euskal literatura: 16.menderarte

Akitaniako inskripzioak

100

Euskeraz dauden lehen hitzak Aroko lehen mendeetan Akitaniako bizilagunek hildako senideen alde otoitz egiteko jainkoei eskainiriko inskripzioak idatzi zituzten hilobi harrietan.
Inskripzioak latinez eta erromatarrez idazten zituzten erromataren konkistaren ondorioz, baina giza eta jainko gehienen izenak ez zeuden latinez idatziak oraingo euskeraren antz handia duen hizkuntza batean baizik.

Erromatarren konkista

100

-Akitania, pirinioek, garona ibaiak eta atlantiar ozeanoak mugatzen ditu.
- Julio cesarrek, galiako konkista gauzatu bitartean hiru zatitan banatu zuen lurraldea:Iparraldeko belgak, erdialdeko galiarrak eta akitaniako akitaniarrak
- Akitanoek eta euskaldunek antzekotasun handiak

Akitania eta euskera

100

Akitania galia erdialdean kokaturiko eskualdea zen eta askok diotenez Gaskonia izeneko lurraldean bizi zirenak eta euskal herriko pertsonek herri bera osatzen zuten. Hizkuntza bera edo oso gertukoak ziren, akitaniako eskualdean zehar barreiaturik aurkitu diren hainbat eta hainbat inskripzioetako hitzen lekukotasunagatik.

Lexikoa

100

-Joan den mendeko Luchaire ikertzailea izan zen hauetariko askok gaur egungo euskal hitzekin duten izugarrizko antzaz ohartzean lehena.
-Ilurberrixo (jainko izena), andere, gison, andosus, bihoxus,harbelex, nescato, leherenn, borsei, harsi, oxson, ilunnosi, sembeco,/ horrela izango ziren orain andere, gizon, handi, bihotz, harbeltz, neskato, leher/lehen, bortz/bost-sei, hartz, otso, ilun, seme...

XIII. Mendea, Aimery

Jul 25, 1200

Aimery erromes frantxes bat izan zen, eta frantiatik santiagoda bidean zijoala ikusten zuenari buruz gida bat idatzi zuen. Euskerazko hiztegi txiki baat sartu zuen idatzizko horretan eta hiztegi hori da esaguntzen dugun zaharrena.

Arnold Von Harff, Hiztegia

Nov 25, 1400

Arnold Von Harff erromes aleman bat izan zen eta hiztegi txiki bat idatzi zuen, hain zuzen ere Donejakuera bidean zijoanean idatzi zuen ikasitako hitzekin.

XV.Mendea, Baladak

Dec 25, 1400

Erdi aro bukaeran agertu ziren gertakariak, heresiak, ahaide zaharren kantuak, jauntxoen ekintzei buruzko kantak eta erlijiozko kantak dira. Tradizioz ahozkoak dira, kantatu egiten dira metrika eta errima batzuekin errastasuna emateko gogoratzeko orduan. Ahoz- aho zabatze prozesu horren ondorioz balada beraren bertsio bat baino gehiago jaso izan dira.

Etxepare

Nov 25, 1475

Bizitza: Euskarazko lehenengo liburua idatzi zuen idazlea. 1475:Jaio, Donibane Garazi ondoan. Nafarroako gerran, Gaztelako erregearen alde azaldu zela uste da. Ehieralarretara = Bertako erretore izan zen. Lana (Generoa, Gaiak, Estiloa, Izenburuak) 1545: Liburua argitaratu Bordelen (Linguae Vasconum Primitiae) Bordeleko lagun argitaratzaile bategatik. Helburua: Erlijioa lantzea, solastea eta abeste

Leizeaga

Nov 25, 1506

Bizitza 1506: Jaioa, Beskoitzen. 1601: Hil, Bastidan. 1564: Erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu zion,Pabeko Kontzilioan. Dotrina zabaltzeko. 1571: Argitaratzea, Arroxelan. Lanak: Oso landuak. Laguntzaileak behar izan zituen. Helburua: Erreforma sustatzea eta hedatzea izan zen. Euskaldun guztiok ulertzeko moduko euskera egitera saiatu.

Perez Lezarraga

Nov 25, 1567

Bizitza Larreako dorrearen jauna. Oñatiar familiakoa. 2004. urtean bere liburua bat aurkitu zuten madrilen. Gorde den Hego Euskal Herriko zaharrena. Lana (Generoa, Gaiak, Estiloa, Izenburuak) 1567: Dianea eta koplak. 102 orrialde euskeraz eta 9 kopla gazteleraz. (Arabako euskalkia erabiltzen duenez oso arrakastatsua izan zen, eta pertsonaien izen berak erabiltzen duenez, jarraipena dela ikusten da. Los siete

X. Mendea, Glosak

Mar 2, 2022

Latinezko testu bateko itzulpenak dira. Oso garrantzitsuak dira, garaiko morfologia erakusten dutelako eta esaldi osoak dira. Esaldi hauek fraideak latinez ulertzen ez zuenez euskeratu egin zituela uste da.
Esaldiak: [jzioqui dugu] eta [guec ajutu ez dugu]