Euskal Literatura

Akitaniako lehenbiziko lekukotasunak

100

Harrigarria iruditzen bazaigu ere , euskalduntzat jotzen diren lehen lekukotasunak ez dira gaur egun Euskal Herritzat hartzen den lurraldean bildu izan. Lehen Euskal hitzen lekukotasunak Akitanian agertu izan ziren

Akitania eta euskera

100

Julio Cesarren eginkizunik garrantsitzuenetariko bat Galia konkistatzea izan zen , Galian herrialde batzuk aparte Akitania ere aurkitzen zan. Estrabok azpimarratu zauen Akitaniarrek eta gaur egungo Hego Euskal herriko biztanleek Euskera berdina edo antzekoa zutela.

EUSKAL LITERATURA

Period: 100 to Dec 4, 1500

Bidaiaren Lekukotasunak eta Hiztegi Txikiak

Dec 4, 1100

Erdi Aroan erromesaldiak ohikoak zireneta santiagorakoa lehen mailakoa zen, bidai honegatik bidaiari asko jun ziren Euskal Herrira, eta honekin ere euskarazko hitzegitxo bat sartu egin zen.

GONZALO DE BERCEO

Dec 7, 1200

XII-XIV mendeetan idazlari honen idazlanetan euskera ikus dezakegu

NAFARROKO FORUA

Aug 7, 1300

XIII.mendean
hizkuntza: Nafar-erromanikoa, zen baina bertan euskerazko hitzak sartu zituzten

NAFARROKO MONASTEGIAK

Dec 7, 1300

Monastegi hauetan erdi aroako euskararen ohartzunak ikusi ditzakegu papeletan.

GORTEKO GUTUNA

Aug 4, 1415

1415 URTE HONETAN EUSKARAK BAZUEN LEKUA ETA EUSKALDUNAK OFIZIALAK ZIREN SARRITAN

Bernard Etxepare

Dec 12, 1475

Jaiotza: Sarrasketan (Donibane Garazi ondoan) 1475
Euskal Literaturak ezagututako lehen idazlea izan zen
Espertxeratua izan arren, arrazoiak ez ziren oso argiak.
Hipotesiak: Gaztelako erregearen alde eta bearmondarren alde azaldu eta agramondarren kontra egin zuen Nafarroako gerran.
Eiheralarren izan zen erretore ondoren.
1545ean bere lehen liburua argitaratu zuen, 'Linguae Vasconum Primitiae. Bi edizio izan arren ale bakarra gorde.

Hamasei garren mendea

Period: Jan 12, 1500 to Dec 12, 1600

Joannes Leizarraga

Dec 12, 1506

Joannes Baskoitzen jaio eta hil egin zen , Euskal idazlea eta apaiz katolikoa zen. Erregeak itun berriaren itzulpenak egitea eskatu zion joannesi. Bere hiru lanak 1551.urtean idatz zituen ,hauek izan ziren , testamentu berria , non liburu gehiena itzulita dagoen , hizkuntza euskalki ezberdinen arte nahasketa bat da eta bere helburua , jainkoaren hitza zabaltzea zen. Bere beste bi obrak ABC eta Kalenderra izan ziren, biak erlijiosoak abc protestanteentzat idatzita eta kalendarrera egutegi bat da.

Berpizkunde Garaia

Dec 31, 1510

Bizitzeko modu berri bat.
Gizakiaren birbalorazioa eta arrazoia (gizakia gauza guztien zentroa da) eta arrazoia da gizaki egiten gaituena. Teknologia berriez baliatuko dira (inprentaren sorrera) eta alfabetazioa bultzatuko da honen bitartez.
Superraldia zientzietan eta letren munduan.
Natura beti izango da erreferentzia eta eta arbasoen ohituretara joko dute (Grezia eta Erroma).

Esteban De Garibai

Dec 13, 1533

1533.urtean jaio zen Arrasaten .
Oñatiko unibertsitatean ikasi , ondoren gazteizen eta azkenik Santo domingo de la calzadan .
letran oinarritutako ikasketetak ikasi zituen , ondoren arrasaten ezkondu eta bertan bizi zen , historia idazteari ekinez.

Beltrán de Sauguis

Dec 13, 1534

Nafarroako kontseilari izan zen, eta poeta izan zen.
Errefrau bilduma bat egin zuen.

LIBURUA : Linguae Vasconum Primitiae

Dec 16, 1545

Helburua erlijioa sustatzea zen.
Atalak: hitzaurrea, erlijioari buruzko bi bertso, maitasunari buruzko 11 bertso, bertso autografiko bat eta euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso.
[Amorez Errequerecia](http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxepareBPrimitiae011.htm) (Bertso bat)
Benedika fortuna ala enkontru hona
Orai begietan dizit desirazen nuiena.
Ene maite maitena egidazu zuzena
Ioan duzuna ekhardazu ezpa eman ordaina
...

Joan Perez De Lazarraga

Dec 12, 1548

1548 an jaioa eta 1605en hil egin zen. Larrean jaio zen eta oñatiar familia zuen. Honek hego Euskal Herriko testrik zaharrena idatzi zuen. 1567an Dianea eta Koplak libura idatzi zuen (102 orri eta 45 kopla ,9 gazteleraz).Lan honek, Jorge de Montemayor-ek egindako 'Los siete libros de Diana' lanari jarraitzen dio.
Bertsoak lau bertso lerrokoak dira, eta maitasunezkoak.
Esperantza galdu jat
guztiz ez arren, parte bat;
neure laztanaen amorraren
egin gura dot negar.
...

LIBURUA: Kalendrera

Dec 16, 1571

Liburua
Itzulpen erlijiosoa da, eta jaiak, ilargia eta abar aipatzen ditu. Hau egutegi bat da, eta helburua heritarren bizimodua erlijioarekin bateratzea da, eta pertsona bakoitzak egun bakoitzean zer egin behar duen jakitea (zeintuk diren jai egunak, santu egunak eta lan egunak):

errefrau bildumak

Dec 13, 1596

Refranes y sentencias Basquiences liburua argitaratu zen 1596.urtean Iruñean.
autore anonimoa , 96orri eta 759 errefrau.
ezagutzen den ale bakarra Vans eys aurkitu zuen 1894an eta bigarren mundu gerran galdu egin zen .

Lekukotasunak

Mar 2, 2022

Luchaire Ikertzaleak izan zen auetariko askok gaur egungo euskal hitzekin duten izugarrizko antzaz ohartu zena. hauek latinez idatzi zituen beraz euskal literaturako hitzak ahal die deklinatu. Bukaerako deklinabide marketarako berriz erromatar alfabetoa erabili zuen.

Errioxako lekukotasunak : Emilianoar glosak

Mar 2, 2022

Lekukotasunak ugariagoak izaten hasten dira X.mendetik aurrera
Euskaraz lehenengo esaldiak

non? Errioxan Donemiliako Kukulako monastegian . Latinezko liburuetako glosetan aurkitzenziren Euskerazko hitz hauek . Glosa hauetan gaztelerazko lehenengo esaldiak ere agertzen dira.