Euskal Herriko literatura

EUSKARA AKITANIAN

100

Frantziako hego-mendebaldeko eskualdea da. Ipar Euskal Herriaren eskualde administratiboa da eta Okzitaniako lurraldea ere bada. Bost departamenduk osatzen dute eta prefektura Bordelen dago.
--> akitanian euskeraren antzeko hitzak zaldu ziren.

Lexikoa

100

-Joan den mendeko ikertzaile askok gaur egungo euskal hitzekin duten izugarrizko antzaz ohartzean lehena. -Ilurberriko jainkoaren izena (adib.) ,bihoxus, andere,gizon.... ILVRBERRIXO / ANDEREXO · ASTOILUN / NO.DEO / C.FABIVS / NIS.F EL / V.S.L.M. · SEMBETTEN / BIHOSCIN / NIS.F EL / V.S.L.M. · BAESERTE / DEO/ HARBELEX / HARSI. F / V.S.L.M. · LEHEREN / VRIAXE / ILVNNOSI / FILIA

Erromatarren konkista

100

Cesarrek, galiako konkista gauzatzean hiru zatitan banatu zuen lurraldea galiako lurraldea:akitaniako akitaniarrak, Iparraldeko belgak eta erdialdeko galiarrak

(Euskal literatura) erromar konkistatik

Period: 100 to Dec 13, 1600

Glosak

500

Emiliako monastegian dokumentu latina idatziak zeuden, eta hauen eartean, testuen itzulpenak euskaraz, Emilianor Glosak izenekoak. Itzulpen asko zeuden, baina bi bakarrik euskaraz, eta beste denak gazteleraz ziren.

Testuak

500

Gaudeamus fratres karissimi et Deo gratias agimus, quia uso, secundum desideria nostra, jncolumes (...)

Gonzalo de Berzeo

Dec 11, 1100

Hemdik aurrera liburuetan euskeraren agerpena.

Bidaiaren lekukotasuna- hiztegi txikia

Dec 12, 1100

hiztegi txikia --> Aimery Picaud sortua, santiagoko bidea egiten zutenak baskoniarekin nolabait komunikatzeko

Hiztegi txikiaren agerpena

Dec 13, 1100

Santiagoko bidea oso erromesaldi famatua zen, Euskal Herritik bi modutara pasatzen ziren erromesak: Frantziatik edo kostatik. XII.mendean, Aimery Picaud frantsezak gida bat egin zuen, bi zatirekin: alde batetik, euskarazko hiztegi txiki bat beste erromesei lagungarri izango zelakoan. Bestetik, euskaldunei buruzko zuen iritzia ematen zuen.

Nafar forua

Dec 12, 1200

Eukasdunentzako egindako testuetan euskerako kutxuak agertzen dira.

Baladak, erromantzeak

Dec 12, 1300

Euskal herriko lurrak errespetatzeari buruzko poemak.
XIV. mendeanEuskal lurraldeak defendatzeko gerra giroak sorturiko tradizio literarioakAhozko formakGertaeren kontaketan oinarrituta → historioak (epika sailak), asmaketak, sentimentuak eta elkarrizketa sailak.Bertsio ezberdinak:- Ahozko tradizioa- Oroimen hutsuneak- Dialektoen ezaugarriak

Gorteko gutunak

Dec 12, 1425

Erret Gortean bertako ofizial euskaldunak funtzionarien arteko gutuna euskaraz

Bernard Etxepare

Dec 13, 1475

Eukal lehen idazlea izan zen,apaiz lanetan haritu zen, eta badirudi espetxeratua izan zela argitu ez diren arrazoi batzuen ondorioz. Ahala ere, baliteke Nafarroa gaztelako erregearen alde agertu izanagatik gerta izana.1545.urtean Bernard-en lehen liburua argitaratu zen ‘linguae vasconum primitiae’ bi edizio izan zituen eta gaur egun ale bakarra dago mundu osoan. Lanaren helburua, erlijio lantzea eta gozatzea zen.

Leizeaga

Dec 13, 1506

-Beskoitarra zen gizon hau. Egin zuen lanik garrantzitsuena: erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu zion,Pabeko Kontzilioan,Dotrina zabaldu ahal izateko.
-Berezitasun nagusia oso lan landuak egiten zituela da.

Nafarroako Erresumaren konkista

Dec 16, 1512

Gaztelako erregeak, Nafarroako Erresuma konkistatu zuen eta Albetraren dinastiak Nafarroa Beherera alde egin behar izan zuen. Gaur egun ezagutzen dugun estatu- eredua definitu zen.

Joan Zumarragakoa

Dec 13, 1537

Mexikotik euskaraz idatzitako eskutitza.

Errenazimenduaren hasiera

Dec 13, 1540

Bideoa
-Errenazimendua mugimendu politiko eta kutural bat izan zen.
-Burgesiaren sorrera.
-Erregea agintari bakara eta absolutua

Euskarazko lehenengo liburu idatzia. Lingua Vasconum primitiae.

Dec 16, 1545

Euskaraz idatzitako lehen liburua 1545ean argitaratu zen Bordelen. Bernart Etxeparek idatzitako “Lingua Vasconum primitiae” izan zen euskal literaturaren historiari hasiera eman zion liburua. Liburuaren kapituloak:
(l-ll )Ama visginaren eta doktrina kristianaren buruz dihoaz. (lll-lV) Amodioa, lujuriazko bertsoak.
(XIII) Autobiografikoa, kartzelan igaro zituen egun gogorren memoriak
(XIV y XV) Euskal hizkuntzari abalantzak.

Joan Perez Lazarraga

Dec 16, 1548

Ezer gutxi dakigu Joan Perez Lazarragari buruz, hots, euskal letrak ederki astindu dituen XVI. mendeko euskarazko eskuizkribu aurkitu berriaren egileaz. Garaikideek Joan Perez Lazarragakoari "El Poeta" ezizena ematen ziotela ezaguna zen. Orain, berriz, eskuizkribua ezagututa, badakigu zergatik. Garbi dago, hala ere, oraindik asko sakondu beharko dela idazle aurkitu berriaren taxuzko biografia bat lortu arte. Adibidez, non ikasi zuen? Beharbada, Jerardo Elortzak iradoki duen bezala, garai hartan

Teknologia Berriak

Dec 13, 1550

Inprenta sortu, ondorioz liburuen demokratizazioa eta alfabetizazioa bultzatuko eta ahozkotasunaren galera

Berpizkunde garaiko gizartea

Dec 13, 1550

Gizarte hierarkizatua hautsi eta ondorioz. gizakiaren birbalorizazioa arrazoia aurkitu eta Erdi Aroko balore guztien ukapena ematen da, antzinaro klasikora eta hango baloreetara bueltatuz.

Joan perez lazarragakoa

Dec 13, 1567

Joan Perez de Lizarraga ( informazioa)-Larreako dorrearen jaua izan zen.
-Berak idatzitako liburu bat nahiko famatua da, (madrilen aurkitua) eta gaur egun aurkitu den Hego Euskal Herriko zaharrena omen da.

Leizarragaren hiru obra argitaratuak

Dec 16, 1571

Leizarragaren hiru obra argitaratu ziren, hirurak La Rochellen, 1571. urtean. Hona hemen beraien izenak:
Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria
Kalendrera
Abc edo Christinoen instructionea

Joannes Leizarraga

Dec 16, 1571

Beraskoitzen (Lapurdin) jaio zen baina ez dira ezagun bere jaiotze eta heriotza datak. Fraide katoliko izan zen, 1550-1560 inguruan kalbinismora bihurtu zen arte. Garai hartan, Nafarroako erregina zen Albret-eko Juanak eta Bearneko andreak kalbinismoa ezarri nahi izan zuten Behe Nafarroan. Horretarako, Ginebrara bidali zituzten herritar asko eta asko, Kalbinoren erakundean prestatuak izan zitezen. Behe nafartarrek erresistentzia handia jarri zuten arren, berehala hasi ziren txikizioak, hilketak.

Pedro Axular

Dec 16, 1580

Izenez Pedro Agerre Azpilikueta. Urdazubin (Nafarroan) jaio zen, Axular baserrian (hortik bere ezizena). Salamancako unibertsitatean ikasi zuen batxillergoa eta 1596an Tarbes-eko gotzainak apaiz izendatu zuen. Sarako parrokiko erretore izan zen 1660-1644 bitartean. 1644ko apirilaren 8an hil zen. 1643an argitaratu zen Gero, bere lan bakarra. Bi partetan partitua eta bereizia da, 60 kapitulu ditu eta 623 orrialde. Sei aldiz argitaratu da, azkena, Villasanteren itzulpena duena, 1976an. Euskal ida

Esteban Garibay

Dec 13, 1590

-1533. urtean jaiotako Arrasatearra.
-Oñatin ikasi zuen.
-1570. urtean Flandesera joan zen bere lana ezagutzera ematera--> hau hurrengo urtean argitaratu zen.

Errefrau Bildumak

Dec 13, 1596

1. urtean Iruilean argitaratu zen liburu bat, Pedro Porralis Amberesekoaren inprentan, honako izenburua zuena: Refranes y Sentencias comunes en Bascuence, declarados en Romance con nameros sobre cada palabra, para que se entiendan las dos lenguas.Autorea nor den ez dakigu. Liburu honek 64 onrrialde ditu eta 539 errefrau. Ezagutzen den ale bakarra Van Eys-ek aurkitu zuen 1894. urtean eta Darmstadt-en (Alemanian) gordetzen zen, II. Mundu Genrran desagertu zen arte.

ERRIOXAKO LEKUKOTASUNAK: EMILIANOR GLOSAK

Mar 2, 2022

Euskaraz idatzitako lehen esaldiak, Donemiliagako Kukulako monastegian aurkitutako liburuan.

ERRIOXAKO EMILIANOAR GLOSAK

Mar 2, 2022

-Euskaraz idatzitako lehen esaldiak NON: Donemiliako Kukulako monastegian (Errioxa). Latinezko testuaren ertzetan topatu ziren, testu hau itzultzen. Glosa honetan ere gaztelerazko lehenengo esaldiak agertu ziren.