-
oudste 'wetboeken'
goddelijke legitimatie (geen religieuze normen)
niet exhaustief of systematisch ! talioprincipe: oog om oog, eigenrichting beperkt -
koninkrijk - imperium (soevereine macht)
mos maiorum: libertates strijders, gewoonterecht, beperkt soevereine macht koning
drie standen: patriciërs, plebejers, clientes -
-
Senaat: zwaartepunt politiek, patriciërs
comitia (centuriata, tributa, curiata): volle volksvergadering
concilium plebis: enkel plebejers
magistraten: praetor voor juridische functies
rechtsbronnen: Twaalftafelenwet, leges van comitia, plebiscieten van consilium plebis (door Lex Hortensia algemeen) -
praetor urbanus / peregrinus
praetoriaanse rechtsvorming: actiones aankondigen
procesrecht: apud praetorem (formule), rechter (feiten)
jurisprudentes: adviezen
ius civile (oude wetten en gewoonten)
ius honorarium (praetor)
ius gentium (vreemdelingen) -
keizer en administratie
Edictum perpetuum van Hadrianus, actiones niet meer jaarlijks
hoger beroep: keizer kan uitspraken herzien
constitutiones: edicten, decreten, rescripten, mandaten
rechtsscholen
jurisprudentes in administratie: ius responendi
casuïstisch
Institutiones van Gaius: systematisering, definities
toppunt rechtswetenschap -
keizers wil is wet --> leges
citeerwet: vijf klassieke juristen rechtsbron
Codex Theodosianus: keizersrecht bundelen -
-
begin (Salisch) Frankisch Rijk geen centraal bestuur
stammen met tribale vorst / militaire bevelhebber pagi/gouwen met gouwgraven lokaal gewoonterecht
** pays de droit écrit (Z) // pays coutumier (N)**
Breviarium Alarici voor Gallo-Romeinen in Z - Clovis
juridisch pluralisme: personeel recht mallus: vergadering vrije mannen meivelden: jaarlijkse vergadering vooraanstaanden bannum: macht vorst -
Codex Justinianus
- constitutiones met interpolaties
- Digesten: geschriften jurisprudentes
- Institutiones: leerboek
- Novellen: nieuwe constitutiones
= Corpus Iuris Civilis
invloed vooral bij herontdekking in elfde eeu -
gevolg > schuld
dood is dood, intentie maakt niet uit familievetes + hele familie gestraft Lex Salica: schadevergoeding
faidus aan slachtoffer / fredus aan koning -
groot Europees rijk
Karolingische renaissance
keizer, ≠ Keizer Karel V christelijke leider: 1 groot christenrijk
imperium: universeel gezag
Karolingische mythe
ministerium = dienaar capitularia: ecclesiastica, mundana, legibus addenda, per se scribenda, missorum
mallus: zeven oordeelvinders, aangeduid
tria placita generalia: alle vrije mannen
koningsgerecht
ingeschreven gewoonterecht -
dood Karels zoon Lodewijk de Vrome
rijk verdeeld in drie
patrimoniumgedachte -
Kroon-Vlaanderen: Franse koning
Rijks-Vlaanderen: Duitse keizer (ook Henegouwen, Brabant, Luxemburg) territoriale vorstendommen en heerlijkheden -
graafschap Vlaanderen ingedeeld in kasselrijen met burggraven (feodaal ambt) kasselrijschepenbanken (W) en grafelijke leenhoven (O)
grafelijke curia comitis -
stedelijke privileges van graaf Vlaanderen (eigenlijk koning / keizer)
in stadskeure
poorters met burgerlijke en politieke rechten vorst doet de iure afstand van macht, maar de facto vastleggen bestaande situatie -
Irnerius van Bologna
school van glossatoren, commentatoren (teksten interpreteren, vergelijken)
Romeins recht = universeel -
eerste in Bologna
over heel Europa
band met Kerk
- pauselijke privileges
- studenten en docenten onder kerkelijk rechtspraak
- lesgevers betaald door kerkelijke beneficia
- beroepskansen voor afgestudeerden -
eerste deel Corpus Iuris Canonici
kerkelijk recht -
Franse koning Lodewijk VII
tienjarige vrede voor hele rijk
vorstelijke geweldmonopolie -
wil vorst is wet
Romeinse en canonieke terminologie + invloed
per geval, geen wetboeken met algemene regels
ambtenarij
privileges aan steden private optekening gewoonterecht (niet officieel) soevereiniteitsstreven
wetgeving niet overal bekend (weinig communicatiemiddelen) -
- letterlijk overgenomen in wetten
- terminologie om gewoonterecht op te schrijven
- subsidiaire rechtsbron bij homologatie gewoonterecht
- toegepast in rechtbanken
- uitdrukkelijk vermeld in standaardakten
- intrinsieke kwaliteit
- politiek: machtige keizersfiguur
- cultureel: renaissance 12e eeuw, christelijk, ijdelheid en status juristen
- economisch: bloei, steden, scholen, markt- en geldeconomie -
fundamentele vrijheden
- verbod willekeurige straffen
- verbod rechtsweigering
- due process of law geen waarborgen voor naleving
enkel voor vrijen
paus nietig verklaard
hernomen in 17e eeuw aanleiding: Jan zonder Land
tegen paus Innocentius III
fiscale uitbuiting
wantoestanden -
inquisitoire procedure: overheid kan vervolgen als algemeen belang, klacht niet nodig
openbaar ministerie burgerlijke procedure gebaseerd op kerkelijke rechtbanken -
schuld > gevolg (zonde)
de Beaumanoir: 3 soorten doodslag: moord, opzettelijk, onopzettelijk
individueel, niet familie legisten: harde, exemplarische strafen van late keizerrijk (libri terribiles)
canonisten: inkeer en beterschap -
irrationele godsbewijzen verbieden hele of halve bewijsmiddelen
bekentis meeste waarde –> tortuur (ook in CIC) -
soevereiniteitsstrijd tegen Franse vorst
aanvankelijk niet speciaal
heropleving in 19e eeuw (De Leeuw van Vlaanderen - Hendrik Conscience)
Frankrijk wint, Vlaanderen blijft deel Frankrijk -
Vier leden van Vlaanderen: Brugge, Gent, Ieper, Brugse Vrije
16e eeuw: clerus 5e lid
17e eeuw: Ieper valt weg, bestendige deputatie
- beden
- openbare werken
- ceremonie vorst
- veiligheid land
- akkoorden met buitenland
imperatief mandaat
unanimiteit om vorstelijk voorstel te aanvaarden geregeld door Verdrag van Athis -
Brabant
hertog belooft dat rijk en arm voor recht en wet gelijk behandeld worden -
tegen paus Bonifatius VIII (vorst veroordeeld)
alliantie met nieuwe paus Clemens V
confiscatie goederen Joden en Lombarden
schakelt Tempeliers uit concurrerende machten: feodale leenmannen + machtige steden -
ontstaan uit curia / consilium
parlements in vele grote steden, belangrijkste in Parijs
- contentieuze rechtspraak
- beroep Vlaamse vonnissen
- advies wetgeving
- bestuurlijke functies -
algemene bevoegdheden
oorspronkelijk 'Audiëntie' Rekenkamer splitst af na Bourgondische machtsovername 1384 -
militaire en economische unie
samen sterk tegen Frankrijk
Henegouwen, Holland en Zeeland treden 1340 toe
geen vermelding feodale banden (stap naar onafhankelijkheid) -
constitutie Brabant
hertogen Wenceslas (vreemde) en Johanna
verdragsmonarchie
naam: inhuldigingsceremonie vorsten
- niet-uitlevering
- eigen ambtenaren
- soevereine justitieraad (Raad van Brabant) beperkte afdwingbaarheid
op verzoek steden en adel
hertogen in ruil steun tegen Vlaamse graaf -
- erfenis
- huwelijk
- koop
- pand
- militair
- aanvaarding door staten
-
Vlaanderen = Landen van Herwaarts-over / pays de par-deça Filips de Stoute trouwt met Margaretha, dochter Vlaamse graaf Lodewijk van Male
dochter Maria van Bourgondië -
paus toestemming om katholieke Leuvense universiteit op te richten
niet dezelfde als huidige KUL -
meer juristen (universiteit Leuven)
bestuur en rechtspraak overgenomen van vazallen (curia –> consilium)
proces in scriptis: hoger beroep mogelijk
advocaat: jurist, advies, pleit zaak, vrij
procureur: vertegenwoordiger, ambtenaar, papieren
–> proceduren duur -
-
eerste in Brugge
op vorstelijk bevel
enkele keren per eeuw
- fiscale bevoegdheden
- imperatief mandaat
- tijdelijk Noordelijke Nederlanden: soeverein
Z-Ned niet veel macht -
oorspronkelijk Parlement van Mechelen
opperste gerechtshof Nederlanden
afgeschaft door Groot Privilege
1504 aanvaard onder Filips de Schone -
Maria van Bourgondië
- groot privilege voor alle gewesten
- aparte privileges
- Parlement van Mechelen afgeschaft
- Franstaligheid inperken -
Maximiliaan van Oostenrijk heerser Nederlanden na dood vrouw Maria van Bourgondië
Hun zoon Filips de Schone trouwt met Spaanse erfprinses
Hun zoon Karel V erft Bourgondische en Spaanse Rijk -
staatsraison: vorst handelt in belang staat
machiavellisme: het doel heiligt de middelen -
-
wreed en exemplarisch
schand-, lijf-, doodstraffen
brandstapel
tortuur
spiegelstraffen ira regis mors est afwijkende ideeën uitroeien libri terribiles Digesten oorlog: leven niet veel waard -
Nederlanden + Spanje + Heilig Roomse Rijk
personele unie einde leenband Vlaanderen, Artesië en Doornik met Frankrijk (Vrede van Madrid (1528) en Damesvrede (1529)) Transactie van Augsburg (1548): Nederlanden naar Bourgondische Kreits
vrijstelling verplichtngen en Rijkskamergerecht
einde banden Nederlanden en Duitse Rijk Pragmatieke Sanctie (1549): belofte dat Bourgondische Kring (= provincies) na zijn dood samen zullen blijven Joos de Damhouder -
Raad van State (politiek), Geheime Raad (juristen), Raad van Financiën
-
-
Beeldenstorm tot Verdrag van Münster
protestantisme -
Alva, landvoogd Nederlanden onder Filips II
uitzonderingsrechtbank
vervolging calvinisten, honderden slachtoffers eenmaking materieel strafrecht en strafvordering -
Jean Bodin
anarchie is ergste optie: sterke staatsmacht is noodzakelijk, 9 elementen staatsmacht, onbeperkt in tijd en omvang, niet gereglementeerd
volledige vrije beschikking vorst
interne en externe soevereiniteit Lodewijk XIV: "L'état, c'est moi" -
compromis katholieken - protestanten
Staten-Generaal zelf samenkomen
Spaanse troepen weg niet gewerkt -
opstandige gewesten en steden verzetten zich samen tegen Spaanse vorst Filips II <–> Unie van Atrecht: kiezen voor katholiek en koning (Henegouwen en Artesië)
-
enkele Nederlandse gewesten verklaren Filips II vervallen
- theorie monarchomachen
- ius resistendi feodaliteit -
Consejo de Flandes in Madrid tijdelijk afgeschaft
Zuid-Nederlanden quasi-autonomie
aartshertogen positief: militaire vredes, autonomie Z-Ned, eigen recht, privileges, graties, homologaties gewoonterecht (Eeuwig Edict)
negatief: terugkeer naar Spanje na dood Albrecht (1621), bondgenootschap Spanje, Spanje militair, buitenlands en staatszaken bevoegd -
uti possidetis: partijen houden wat ze huidig de facto bezitten
grenslinie België - Nederland vastgelegd (behalve kleine verschuivingen) na Val van Antwerpen 1585
niet aanvallen tijdelijk -
confederale Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in het noorden
internationale erkenning soeverein = permanente Staten-Generaal
gezamenlijke defensie, buitenlandse zaken en handel
generaliteitslanden: veroverde zuiderse gebieden, bestuurd door Staten-Generaal
stadhouders (huis Oranje) belangrijk symbolische ontstaan volkenrecht (niet langer families)
Hugo de Groot, Abraham de Wicquefort verlies Artesië, delen Vlaanderen en Henegouwen aan Frankrijk -
Oostenrijkse Habsburgers krijgen Zuidelijke Nederlanden
-
Maria-Theresia en Jozef II (katholiek)
gevolmachtigde minister > landvoogd gerechtelijke en administratieve hervormingen -
meer wetgeving motu proprio, privaatrecht, nationaal
verschriftelijking rechtspraak
ontwikkeling rechtsleer: Zypaeus, Grotius (de Groot), Pothier
codificatie + homologatie costumen: rechtszekerheid en eenmaking -
Beccaria: over misdaden en straffen
- iedereen gelijk straffen
- in verhouding tot misdrijf
- nulla poena sine lege
- afschaffing doodstraf (te radicaal)
- afschaffing wettelijke bewijzen en tortuur de Fierlant: voorzitter Geheime Raad, wou straf(proces)recht hervormen oiv Beccaria Maria-Theresie en Jozef II: afschaffing tortuur, beperking doodstraf, hervormingsplannen
gestopt door Brabantse Omwenteling -
18e eeuw van Verlichting Vernunftrecht: Hugo De Groot, Samuel Pufendorf, Christian Wolff, Christian Thomasius, Jean Domat Maria-Theresia en Jozef II, Frederik II de Grote van Pruisen, vooral in Centraal- en Oost-Europa doorknippen band Kerk en Staat
rationaliseren instellingen
codificaties -
We, the people
democratisch
more perfect union -
-
-
Oostenrijkse monarchie hersteld
-
fundamentele vrijheden en rechten
tweede luik grondwet, aanvulling Constitution -
Oostenrijk en Frankrijk om beurten heerser Belgische provincies
-
-
-
Willem I
-
VK, Pruisen, Oostenrijk, Rusland, Frankrijk
leggen Europese grenzen vast (vele nog geldig)
Zuid-Nederlanden bij noordelijke koninkrijk voegen: réunion –> **Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
groothertogdom Luxemburg bij Duitse Bond
Neutraal-Moresnet
provincienamen gewijzigd
godsdiensttolerantie en gelijkheid in Nederlanden -
-
theorie: Karl Marx, Friedrich Engels
gemeenschappelijk eigendom productiemiddelen
te veel macht aan grootgrondbezitters na industrialisatie
praktijk: USSR (agrarisch)
tussenstap socialisme -
alleen letter formele wet volgen
niemand kan parlement controleren François Laurent: initiatief schoolsparen, kinderen alle achtergrond onderwijs, volksontwikkeling -
-
Lenin, Stalin
dode letter vrijheden grondwet
censuur, politieke vervolgingen -
USSR, Italië, Duitsland, Spanje, Portugal
1 geloof, 1 leer, 1 partij(programma) -
grondwet met fundamentele rechten en vrijheden
bondsstaat
parlement: Reichstag, Reichsrat -
-
Veertienpuntenplan president Wilson
42 staten ratificeren oprichtingsakte, VS niet
in Verdrag van Versailles
relatief zwak
duurzame vrede met sociale rechtvaardigheid -
gebiedsuitbreiding België met Oostkantons en Neutraal Moresnet + mandaat Ruanda-Urundi
geen verplichte neutraliteit meer
Duitsland grote oorlogsschulden en strikte voorwaarden, niet bij gesprek betrokken -
economische crisis –> noodregering president Hinderburg, opschorten grondwetten, volmachtwetten voor regering
opgang communisten en NSDAP (nazi's)
Hitler legitiem rijkskanselier
1934: Hitler kanselier en president tegelijk + eed van trouw aan hem, niet grondwet = ongrondwettig -
-
opvolger Volkenbond
missie: blijvende wereldvrede
5 grootmachten permanente leden in Veiligheidsraad (vetorecht)
veel dochterorganisaties -
-
Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden
-
-
-
fundamentele rechten eerste generatie
burgerlijk en politiek
vrijheiden door onthouding overheid -
fundamentele rechten tweede generatie
sociaal-economisch
plicht overheid om rechten te verzekeren -
-
-
fundamentele rechten derde generatie
participatief, collectief: bescherming minderheden
inspraak in overheid, collectieve rechten