XVI. MENDE AURREKO EUSKARAREN IDATZIZKO LEKUKOTASUNAK

AKITANIAKO LEHENBIZIKO LEKUKOTASUNAK

100

• Akitania Pirinio mendien Frantziako eremuan kokatutako herrialdea
  
• Akitaniera eta euskara hizkuntza berdina edo oso antzekoa
• Froga multzoa:
  
• Estrabon geografoak akitaniarren eta Hego Euskal Herriko antzekotasunak aipatu
  
• Inskripzio hitzen lekukotasunak Luchaire ikertzaileak aurkitutakoak jainkoei eskainiriko hilobi harrietan:
  andere: andere
  gison: gizon
  andosus: handi
  nescato: neskato
• Atzizkiak ere identifikatu dira -txo eta -ko (anderexo)

NAFARROAKO FORUA ETA MONASTERIOA

100

FORA
- Hizkuntza nafar-erromanikoa
- Gizarteko talde jasoek (Gorteak, Elizak…), latina uztean, zeregin berrietarako erromanikoa hobetsi zuten Nafarroan
euskal hitzak behin eta berriz azaltzen dira Nafarroako Foruan
MONASTERIOA
- Erdi aroko euskararen ohiartzunak
- Agiri honetan aurki ditzakegu , adibidez, garaiko euskaldunen izenak ezagutzeko biderik preziatuenetakoak.
- Irantzu eta Leireko agirietan, nafar Foruan bezalatsu, euskal izenak esku beteka bildu dira.
- Hizkuntza latina

BIDAIARIEN LEKUKOTASUNAK ETA HIZTEGI TXIKIAK: AIMERY PICAUD

Dec 9, 1100

• Frantziatik Santiagora egindako bidaian ikusitakoen berri jasotzen zuen erromes frantzesa
  
• Gida horretan Baskoniaren eta bertako biztanleen deskribapen ez oso atsegin bat egin zuen
• Euskerazko hiztegi txiki bat ere sartu zuen gidan beste erromesentzat erabilgarria izango zelakoan
• Bertako hitzak garrantzitsuak dira euskaraz idatzitako lehenengo hiztegitxoa baita

GONZALO DE BERCEO

Dec 9, 1200

-Gozalo de Berceoren lanetan aurkitzen dugu euskara.
zenbait hitz aurkitzen ditugu bere testuetan hala nola “zatico”.
- Garai hartan eskura nahiko zabaldu zegoela esan nahi du
bi mende hauetatik aurrera gero eta testu gehiago azaltzen dira.

BALADAK

Dec 10, 1300

Euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerrak sortu eta honekin ahozko tradizio literario berri bat
Erromantze izenez ere ezagutzen dena literatura generoetan epika sailean sartzen dena
Gertaeren kontaketan oinarria

Kontaketa hiztorikoak, asmaketak, sentimenduen adierazpenak eta elkarrizketaz emandako sailak
Oroimena euskarri
Baliabideak: naturaren aipamenak, errepikapena, anafora, sinboloak...

Metrikaz eta errimaz kantatu

Bertsio ezberdinak daude ahoz transmititzen zirenez normaltzat

BALADAK: EREDU EPIKOA

Dec 10, 1300

• Gaiak: gudu gertakariak, buruzagi eta jauntxoen ekintza eta bizigiroa, bandokide zaharren kantuak, heresiak eta erlijiozko kantak
• Alderdi poetikoak
  
• Ezaugarri zehatzak
  
• Garaiko kronikak (Arrasateko erreketako kantak...)

BALADAK: EPIKO-LIRIKOA

Dec 10, 1300

• Gaia: Drama (elkarrizketaz emanak)
  
• Ezaugarri orokorrak (pertsonak, lekuak...)
• Ezin dira kronikatzat hartu
• Isuri lirikoak
• Nonahiko eta noiznahiko literatura-emaitzak (Arrosa zurriaren azpian...

BALADAK: EREDU LIRIKOA

Dec 10, 1300

• Gaia: Amodioa (sinbolopean eta elkarrizketa bidez)
• Konta-poesia hau lirika huts bihurtu da
  
• Herri-poesian ugariena (Intxauspeko alaba...)

BIDAIARIEN LEKUKOTASUNAK ETA HIZTEGI TXIKIAK: ARNOLD VON HARFF

Dec 9, 1400

• Erromes alemana
• Hiztegi txiki bat idatzi zuen Donejakuera bidean ikasitako hitzekin

GORTEKO GUTUNA

Dec 10, 1415

• Erret Gortean bazuen euskarak lekurik, eta bertako ofizialak euskaldunak ziren sarritan.
• Orain urte batzuk aurkitu zen funtzionarioenarteko gutun bat euskaraz , Martin San Martin-ekoak Matxin Zalba-koari idatzia zen.

JOAN ZUMARRAGAKO

Dec 10, 1537

• Mexikotik Durangora idatzitako eskutitza.
• Muntxaraz dorrean gogorarazten du.
• Lekukotasunak:
  • Obatuco ta andraduco dogu munçarasco eseori.

ERRIOXAKO LEKUKOTASUNAK: EMILIANOAR GLOSAK

Mar 2, 2022

Errioxan Donemiliagako Kukulako monastegian aurkitu ziren latinez idatziriko prediku liburu batean.

Ertzetan agertzen diren glosak (latinezko testuaren itzulpenak) gazteleraz eta bi euskaraz idatzita.

Lekukotasunak:

izioqui dugu: “dugu” aditz forma eta “izioqui” bizkaieraz ixio (sua piztea)

guec ajutu ez dugu: “ez” eta “”guk” izenordaina

Emilianoar glosak euskaraz idatziak egotearen zergatia fraidea euskalduna izatea da.