-
Το Δεσποτάτο της Ηπείρου ιδρύθηκε το 1204 από τον Μιχαήλ Δούκα Κομνηνό, με έδρα την πόλη της Άρτας. Πρωτεύουσα του ήταν η Άρτα, με δεύτερη πιο σημαντική πόλη τα Ιωάννινα. Οι Δούκες διεκδικούσε, όπως και ο αυτοκράτορας της Νίκαιας, το τίτλου του συνεχιστή της βυζαντινής αυτοκρατορίας και προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν τους Φράγκους και να ελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη.
-
Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεόδωρος Λάσκαρης και ο πατριάρχης Κωνσταντινούπολης κατέφυγαν στη Νϊκαια της Μικράς Ασίας όπου ίδρυσαν την αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Η αυτοκρατορία θεωρούσε τον εαυτό της ως συνέχεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και είχε ως κύριο στόχο την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
-
Ο Αλέξιος Μέγας Κομνηνός, εγγονός του καθαιρεμένου αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α Κομνηνού, κατέλαβε με τη βοήθεια της θείας του Θαμάρ, βασίλισσας της Γεωργίας την Τραπεζούντα και τα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου. Ίδρυση εκεί την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και ανακηρύχθηκε "πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων", διεκδικώντας και αυτός τον τίτλο του συνεχιστή της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
-
Στην προσπάθεια τους να ανακαταλάβουν το θρόνο ο Ισαάκιος Β κι ο γιος του Αλέξιος ζήτησαν από τους Σταυροφόρους να παρεκκλίνουν το δρόμο τους και να τους βοηθήσουν να καταλάβουν την πόλη. Όταν όμως εκμεταλλευόμενος τη λαϊκή δυσαρέσκεια (για τη λατινική επιρροή) ο Αλέξιος Ε τους εκθρόνισε και δολοφόνησε, οι Λατίνοι πολιόρκησαν και κυρίευσαν την Κωνσταντινούπολη και μοίρασαν μεταξύ τους τα εδάφη
-
Τα βυζαντινά εδάφη διαμοιράστηκαν στους Λατίνους σταυροφόρους. Δημιουργήθηκε έτσι η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης με αυτοκράτορα τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας (5/8 της πόλης, Θράκη και ΒΔ Μικρά Ασία). Τα υπόλοια 3/8 της Πόλης ανήκουν στον Βενετούς όπως και σημαντικά νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Υποτελή στον αυτοκράτορα αλλά με σχετική αυτονομία ήταν το βασίλειο της Θεσσαλονίκης (Βονιφάτιου Μομφερρατικού), το δουκάτο της Αθήνας και η ηγεμονία της Αχαΐας.
-
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης ο Λάσκαρης ίδρυσε την αυτοκρατορία της Νίκαιας. Με έδρα τη Νίκαια κατάφερε να αναχαιτήσει τους Λατίνους και τους Σελτζούκους, αποτρέποντας την ολική καταστροφή, και να διατηρήσει ζωντανό το εθνικό αίσθημα.
-
Ο Θεόδωρος Λάσκαρης (Αυτοκράτορας Νίκαιας) νίκησε τον Δαβίδ Κομνηνό (στρατηγός αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας) που είχε κυριαρχήσει στην Παφλαγονία και είχε φτάσει μέχρι την Ηράκλεια του Πόντου και απειλούσε την Νικομήδεια. Τον ανάγκασε να υποχωρήσει στη Σινώπη.
-
Μετά από τις μάχες με τους Σελτζούκους Τούρκους η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας χάνει τις περιοχές της Σινώπης και γίνεται φόρου υποτελής στο Σουλτάνο μέχρι το 1223
-
Ο Ιωάννης εδραίωσε την αυτοκρατορία της Νίκαιας σε υπολογίσιμη δύναμη. Επικράτησε του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αποδυνάμωσε αισθητά τους Λατίνους, εισέβαλε στις περιοχές που κατείχαν οι Βούλγαροι και κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη. Σε διπλωματικό επίπεδο διαπραγματεύτηκε με τον πάπα (1234 και 1253) την ένωση των δύο εκκλησιών με αντάλλαγμα την κατάργηση της λατινικής αυτοκρατορίας. Εν ολίγοις έθεσε τις βάσεις για την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
-
Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας εφάρμοσε επιθετική πολιτική στη Μακεδονία και Θεσσαλία. Εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία των λατινικών κρατών και αφού συμμάχησε με τον Βούλγαρο Τσάρο Ιβάν Ασέν Β' προέλασε εναντίον του πριγκιπάτου της Θεσσαλονίκης (πρίγκιπας Βονιφάτιος Μομφερρατικός). Με τη βοήθεια του προυχόντων της πόλης κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη, διαλύσε το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης και στέφθηκε αυτοκράτορας (αν και δεν αναγνωρίστηκε από τους υπόλοιπους Έλληνες)
-
Ο Ιωάννης Βατάτζης, εκδίωξε τους Λατίνους από τα εδάφη της Μικράς Ασίας και κατέλαβε την πόλη της Αδριανούπολης.
-
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας στράφηκε εναντίον του πρώην συμμάχου του Βούλγαρου Τσάρου Ιβάν Ασέν Β. Αν και σίγουρος για τη νίκη του συνάντησε συντριπική ήττα. Ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και τυφλώθηκε (για 7 χρόνια) και οι Βούλγαροι κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος του Δεσποτάτου. Στη Θεσσαλονίκη κυβέρνησε με την ανοχή των Βουλγάρων ο αδελφός του Θεόδωρου, Μανουήλ Κομνηνός Δούκας
-
Ο Ιωάννης Β΄ Ασάν και ο Ιωάννης Βατάτζης συμμάχησαν εναντίον των Λατίνων της Κωνσταντινούπολης. Η συμμαχία επισφραγίστηκε με το γάμο του γιου του Βατάτζη, Θεόδωρου, και της κόρης του Ιωάννη Β΄ Ασάν, Ελένης. Όμως, οι δύο κοινές τους προσπάθειες για την κατάληψη της Πόλης κατέληξαν σε αποτυχία.
-
Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, δυσαρεστημένοι με το διάδοχο του Ιωάννη Δούκα, το δεσπότη Δημήτριο (1244-46), κάλεσαν τον Ιωάννη Βατατζή ο οποίος και κατέλαβε την πόλη οριστικά το 1246. Η κατάληψη της πόλης εδραίωσε τη δύναμη της αυτοκρατορίας της Νίκαιας επί του δεσποτάτου της Ηπείρου και ισχυροποίησε τη θέση του Βατατζή ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων.
-
Ο Ιωάννης Βατατζής ανάγκασε τον Μιχαήλ Β΄, ηγεμόνα της Ηπείρου, να τον αναγνωρίσει ως αυτοκράτορα. Σε αντάλλαγμα ο Μιχαήλ πήρε τον τίτλο του δεσπότη. Τη συμφωνία επισφράγισε ο γάμος της εγγονής του Ιωάννη, Μαρίας, με το γιο του Μιχαήλ, Νικηφόρο, το 1249. Όμως, το 1251 ο Μιχαήλ κινήθηκε εναντίον του Ιωάννη και επιχείρησε να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη. Μετά την ήττα του αναγκάστηκε να δεχθεί την ειρήνη το 1252. Με τη συμφωνία ειρήνης, παρέδωσε στην αυτοκρατορία τα Βελεσά και τον Πρίλαπο.
-
Ο Μανουήλ Α' καταλαμβάνει τη Σινώπη και τη διοίκησή της αναλαμβάνει μέλος της οικογένειας των Γαβράδων.
-
Στη σύντομη βασιλεία του (ήταν επιληπτικός και πέθανε λόγω της ασθένειάς του) κατάφερε να προσαρτήσει στην αυτοκρατορία του το Δυρράχιο, όταν η κόρη του παντρεύτηκε το γιο του Δεσπότη της Ηπείρου.
-
Όταν στέφθηκε αυτοκράτορας ήταν μόλις 8 χρονών. Την αντιβασιλεία είχε αρχικά ο Γεώργιος Μουζάλων αλλά ο Μιχαήλ Παλαιολόγος τον σκότωσε, ανέλαβε αρχικά την αντιβασιλεία και στη συνέχεια έγινε συναυτοκράτορας. ΜΕτά την ανάκτηση της Πόλης όμως, ο Μιχαήλ εκθρόνισε, τύφλωσε και φυλάκισε τον Ιωάννη
-
Θριαμβευτική και καθοριστική νίκη του στρατού της αυτοκρατορίας της Νίκαιας (Στρατηγός ο Ιωάννης Παλαιολόγος) εναντίον της συμμαχίας του Δεσποτάτου της Ηπείρου (Μιχαήλ Β' Δούκας), βασίλειο της Σικελίας και πριγκιπάτο της Αχαΐας (Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος). Ο Γουλιέλμος αιχμαλωτίστηκε και αναγκάστηκε να παραχωρήσει τα κάστρα του Μυστρά, Μονεμβασιάς, Γεράκι και Μάνη στους Νικαιάτες (από τα οποία δημιουργήθηκε το δεσποτάτο του Μυστρά), η Άρτα και η Θήβα κυριεύθηκαν και η Θεσσαλονίκη ήταν ασφαλής.
-
Ευφυέστρατος αυτοκράτορας με διπλωματικές ικανότητες αλλά αδίστακτος και σκληρός. Κυβέρνησε ως συναυτοκράτορας με τον ανήλικο Ιωάννη Δ Δούκα, τον οποίο όμως τελικά εκθρόνισε, τύφλωσε και φυλάκισε μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Για αυτή του την πράξη αφορίστηκε από τον Πατριάρχη μέχρι το 1268. Σημαντικά γεγονότα της βασιλείας του ήταν η μάχη της Πελαγονίας και η προσπάθεια ένωσης των δύο Εκκλησιών
-
Μετά την απελευθέρωση του από την αυτοκρατορία της Νίκαιας ο Βιλλεαρδουίνος παραχωρεί στη Νίκαια το κάστρο του Μυστρά (είχαν προηγηθεί η παραχώρηση των κάστρων της Μάνης, Γερακιού και Μονεμβασιάς). Έτσι δημιουργείται το δεσποτάτου του Μορέως, με αρχική πρωτεύουσα την Μονεμβασιά. Οι διοικητές του δεσποτάτου ορίζονται από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας και αποτελεί επαρχία της αυτοκρατορίας.
