-
Από τις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. τη μακρόχρονη ρωμαϊκή ειρήνη κλονίζουν εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρίσκεται στη δύση της, ενώ ύστερα από τις προσπάθειες του Διοκλητιανού να τη σώσει διαιρώντας την, οι τετράρχες Κωνσταντίνος και Μαξέντιος στη Δύση, Λικίνιος και Γαλέριος στην Ανατολή συγκρούονται μεταξύ τους και τελικά νικητής και μονοκράτορας αναδεικνύεται ο Κωνσταντίνος.
-
Ο μονοκράτορας Κων/νος μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο. Η θέση της νέας πρωτεύουσας έχει πολλά φυσικά και στρατηγικά πλεονεκτήματα. Η θεμελίωσή της έγινε από τον αυτοκράτορα τον Νοέμβριο του 324 μ.Χ.
-
-
Η νέα πρωτεύουσα χτίζεται σε έξι χρόνια. Οχυρώνεται από στεριά και θάλασσα και στολίζεται με κτίσματα και έργα τέχνης. Ο Κωνσταντίνος φιλοδοξεί να γίνει ισάξια και καλύτερη από τη Ρώμη.
-
Ο ανιψιός του Μ. Κωνσταντίνου, Ιουλιανός, ήταν λάτρης του ελληνικού πολιτισμού. Κατά τη διακυβέρνησή του (361-363 μ.Χ.) προσπάθησε να επαναφέρει τη λατρεία της παλαιάς θρησκείας και να περιορίσει τη χριστιανική. Γι' αυτό οι χριστιανοί τον ονόμασαν "Παραβάτη" ή "Αποστάτη".
-
Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄, που διαδέχτηκε τον Ιουλιανό, κήρυξε τον Χριστιανισμό επίσημη θρησκεία και πήρε αυστηρά μέτρα κατά της θρησκείας των εθνικών. Γι' αυτό οι χριστιανοί τον ονάμασαν "Μέγα".
-
Μετά το χωρισμό της αυτοκρατορίας σε ανατολική και δυτική, η Ανατολική (Βυζαντινή) με αυτοκράτορα τον Αρκάδιο οργανώνεται και προοδεύει, ενώ η δυτική με αυτοκράτορα τον Ονώριο αφού αντιμετώπισε τους Ούννους, κατακτήθηκε τελικά από τους Γότθους το 476 μ.Χ.
-
Το 527 μ.Χ. ο Ιουστινιανός έγινε αυτοκράτορας. Ο νέος αυτοκράτορας διακρινόταν για τις γνώσεις του, την εργατικότητά του και την τόλμη του να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες. Διάλεξε ικανούς συνεργάτες και πήρε μέτρα για την καλή λειτουργία του κράτους και για την άμυνα της αυτοκρατορίας.
-
Οι μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού ενόχλησαν τους προνομιούχους και τους δήμους, που αντέδρασαν και προκάλεσαν ταραχές και καταστροφές στην πόλη, φωνάζοντας το σύνθημα "νίκα - νίκα". Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα στήριξε τον Ιουστινιανό και τον έπεισε να μην παραιτηθεί. Η αυτοκρατορική φρουρά έπνιξε στο αίμα τη στάση του "νίκα".
-
Μετά τη στάση του "νίκα" μεγάλο μέρος της Πόλης ξαναχτίζεται. Ο ναός της Αγίας Σοφίας ήταν το πρώτο και μεγαλύτερο έργο. Ο Ιουστινιανός ανέθεσε το χτίσιμότης σε δυο ονομαστούς Έλληνες αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Οι δύο αρχιτέκτονες επινόησαν έναν νέο ρυθμό, τη βασιλική με τρούλο. Η Αγία Σοφία εγκαινιάστηκε το 537μ.Χ. Ο Ιουστινινός όταν προσήλθε στον ναό εντυπωσιασμένος ψιθύρισε "Νενίκηκά σε, Σολομών!".
-
Ο Θεοδόσιος στα πλαίσια του περιορισμού της παλαιάς θρησκείας κατήργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες (392 μ.Χ.), τα Ελευσίνια Μυστήρια κι έκλεισε το Μαντείο των Δελφών.
-
Η βυζαντινή αυτοκρατορία μένει ενωμένη ως τα τέλη του 4ου αι. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Θεοδοσίου, όμως, μετακινούμενοι λαοί - Ούννοι, Γότθοι, Βάνδαλοι- παραβιάζουν τα βόρεια σύνορα και απειλούν την αυτοκρατορία. Τότε ο Θεοδόσιος το 395μ.Χ. μοίρασε την αυτοκρατορία στους δυο γιους του, Αρκάδιο και Ονώριο, πιστεύοντας ότι έτσι θα κυβενιόταν καλύτερα.
