-
EUSKALDUNA ASTEKARIA
1887an Eskualduna astekaria Baionan agertu zen, bertoko idazleei kazetaritzaren lotsabako tankera emanez. -
EUSKALTZAINDIA
1919an, Eusko Ikaskuntzak aurrea hartu zuen eta Hegoaldeko lau foru aldundiek dirua jarri zuten
Euskaltzaindia sortzeko. Bere helburua euskararen ikerketa eta sustapena bultzatzea zen. Bere kideak,
euskaltzainak, herrialde guztietakoak eta ideologia guztietakoak izan behar ziren, batez ere abertzale eta
foruzaleak. -
ESPAINIAKO GERRA ZIBILA
Espainiako Gerra Zibila 1936 eta 1939 artean gertatu zen Espainian, alderdi errepublikanoaren eta alderdi nazionalaren artean, Francisco Franco jeneralak zuzentzen zuena. Garai hartan, Espainiako presidentea Manuel Azaña zen, demokratikoki hautatutako errepublikanoa. Espainiar armadaren zati bat Marokon kokatuta zegoenez, eragin handieneko hainbat jeneralek, Francisco Franco buru zutela, estatu kolpea eman zuten. -
IPAR EUSKAL HERRIA
Normalean, euskal literatura eta artearen egoera Ipar Euskal Herrian Hego Euskal Herrian baino hobea izan
da, iparraldekoek euskara idazteko eta irakurtzeko ohitura handia izan dutelako.
Piarres Lafittek zuzenduriko Herria aldizkariak hartu zion lekukoa Iparraldeko euskal kazetaritzan. -
EUSKALDUNA ITXI
1944an alemaniarrak garaitu ostean, frantziar agintari berriek Eskualduna itxi zuten, kolaborazionista izateagatik. -
BIGARREN MUNDU GERRA
Bigarren Mundu Gerra 1939 eta 1945 artean gertatu zen gatazka militar globala izan zen. Munduko nazio gehienak parte hartu zuen —potentzia handi guztiak barne, baita ia Europako nazio guztiak ere— aurrez aurre zeuden bi aliantza militartan bilduta: Aliatuak, aldean. alde batetik, eta Ardatzako botereak, bestetik. -
UNE LATZAK
Espainiako Gerra Zibila eta Bigarren Mundu Gerraren ondoren, euskal literaturak une latzak bizi izan zituen.
Argitaratu zituzten lehendabiziko liburuak Telesforo Monzonen Urrundi (1945 Mexiko Hirian), Jokin Zaitegiren
Goldaketan (1946 Mexiko Hirian) eta Salbatore Mitxelenaren Arantzazu (1949 Guatemalan). -
Gabriel Aresti
1950eko hamarkadaren bukaeran, idazle-belaunaldi berria jaio zen, tartean Gabriel Aresti. Honek Harri eta
Herri (1964) bere liburuan Europan modan zegoen gizarteko poesia jorratu zuen. Bere garaian libururiak
salduena zen eta euskal herriaren isla berria erakusten zaigu: jadanik Orixeren Euskaldunak baserri-euskal
herria aldendu eta "Euskal Hiria" sortuz. -
EUSKARAZKO ARGITALETXEAK
Behin frankismoaren garaiak pasata, euskarazko argitaletxeak joritu ziren urtero 1.500 titulu argitaratzen, eta
300 idazle inguru izanda. Euskal literaturaren urrezko aro honetan, lehendabizikoz Euskal Herritik kanpo
arrakasta izan duten idazleak agertu dira: Bernardo Atxaga (Obabakoak edo Behi euskaldun baten memoriak)
edo Unai Elorriaga -
FRANKISMOAREN GARAIA ETA GERO
Behin frankismoaren garaiak pasata, euskarazko argitaletxeak urtero 1.500 titulu argitaratzen, eta
300 idazle inguru. Euskal literaturaren urrezko aro honetan, lehendabizikoz Euskal Herritik kanpo
arrakasta izan duten idazleak agertzen: Bernardo Atxaga edo Unai Elorriaga
Jose Luis Alvarez Enparantza, Txillardegi goitizenaz ezagunagoa, hizkuntzalari, idazle eta politikaria izan zen. Euskal hizkuntzalaritzaren arloan lan egin zuen batez ere, eta irakasle izan zen Euskal Herriko Unibertsitatean.