-
Lehen mundu guerrak bete betean harrapatu zuen ipar euskal herria eta gazte euskaldun asko hil zuten frantziaren alde hala eta eta guztiz ere gerrak frantziarekiko atxikimendua suspertu egin zuen ipar euskal herrrian.
-
1931an bigarren errepublika ezarri zen espainian eta hego euskal herriko lau probintziek lizarrako autonomi estatuaren proiektua onartu zuten.Baiña Espainako gorteek ez zuten onartu.Errioxan estatutu horren barruan sartzeko ahalegiña ere hutsean geratui zen.1936 Franko Errepublikako gobernuaren kontra altxa espainiako gerra zibilla piztu eta hego euskal herria banaturik gelditu zen
-
1936 eusko jaurlaritza sortu zen baina 1937
-
1936an eusko jaurlaritza sortu zen baina 1937an hego euskal herri osoa francoren menpe zegoela santonako ituna sinatu 1937 abuztuaren 24an eta euzkojaurlaritza erbesteratu egin behar izan zuen
-
frankoren diktadurapean bizkaia eta gipuzkoa probintzi traidoretzat jo eta horien kontzertu ekonomikoak kendu egin zituzten euskara debekatu eta euskal kultura arras ezabatu zuten.Euskal abertzale askok erbestera jo zuten.Ipar euskal herrira eta europara batzuek eta amerikara beste askok.
-
francok herrialde btraidoreakizendatu zituzten bizkaia eta gipuzkoa eskubide politiko oro ukatu zuen.euskaraz hitz egitea debekatu zuen eta euskal kulturaren arrasto guztiak ezabatzen saiatu zen.1950 hamarkadan hasi ziren abertzaleak antolatzen hego euskal herian isilpean bitiere.
-
ipar euskal herrian enbata aldizkaria jaio zen 1963 haren inguruan gorpuztu zen iparraldeko mugimenduabertzalea ETArekinharremanak izan zituena
-
ETA erakundea sortu zen 1959 eta frankismoaren aurkako borroka armatuari ekin zion.ETAk abertzaletasuna eta sozialismoa elkartu zituen.
-
1970ko hamarkadan ETAk borroka armatua areagotu egin zuen.1970 abenduaren burgosko auzia gatazka eragile izan zen eta 1973 carrero blanco hil zen.
-
Bitartean ipar euskal herrian enbata sortu ondoren euskal abertzaletasuna pixkanaka pixkanaka sendotuz joaten da.baita euskera eta euskal kulturaz ere.
-
franco 1975hil zen baino hiltzorian zegoela FRAPeko hiru kide eta ETAko txiki eta otaegi fusilatzea agindu zuen1975 irailaren27an.espainako joan carlos izendatu zuten.Horrela borbondarren monarkia zentralista berrezarri zen.hala ere 1976 sixto borboikoaren jarraitzale karlistek jurramendiko ospakizunetan bi pertsona hil zuten
-
Huteskunde orokorraren ondoren 1977an ekainakonstituzio berriaegin eta erreferendumez onartu zuen konstituzionaren alde bozkatu zuten kopurua oso txikia izan zen besteak beste euskal eskubideak ez zirelako behar bezala aintzat hartzen.
-
hegoaldeko euskal herrirako estatu bakarra ez zen lortu .Garai hartan nafarroako gehiegikoaren ordezkaritza PSE-psoe esku hegoaldeko batasun politikaren alde zegoen.Nafarroako eskuina estatutu bakarraren kontra jarri eta bi estatutu egin ziren.Nafarroan PSN-PSOE sortu zen.
-
1979an Araba bizkaia eta guipuzkorako autonomi estatutua onartu zen eta hurrengo urtean Eusko jaurlaritza berria eraztu zuen.ETAren inguruko ezker abertzaleekez zuen estatutua onartu eta erakunde armatua mantentzea erabaki zuen.
-
hamarkadan ETAren aurk borrokatzeko guda zikina sortu zen.Tald armatu gogorrenak izan ziren Batallon vasco espanol Hegoaldean UCD-ko gobernu garaian sortu eta GAL PSOE gobernuaren inguruan antolatuta.Talde horiek herri batasunako kideak herritar abertzaleaketa iparraldean errefusitako ETAko ekintzaileak eraiki zituzten.Erakunde horien finantzazioa barne ministeriako fondo erreserbatuek egin zuten eta mertzenario espainiar guardia zibila polizia nazionala inteligentzia zerbitzua nahastu ziren tra
-
1982an Nafarroako foru erregimenaren berrintegratze eta hbekuntzarako lege organikoa hots nafarroako autonomi etatutua onartu zen.
-
ipar euskal herrirako egitura administratibo berria euskal departamentua etengabe eskatzen ari da abertzaleak baina frantziar alderdiek gehiengoa dute eta frantziako gobernuek eskuikin nahiz ezkerrekoek ez dute eskaera aintzakoentak hartu.
-
1915etik euskal nazionalismoa jaiotzen da eta euskara eta euskal kultura garatzen dira ondorioz sortzen dira erakunde hauek.
