-
Galder
-
Marcos / Aitor
-
V. mendearen hasieran, Erromatar inperioaren barnean sartu ziren bandaloak; baina, 406 urtean, sueboak eta alanoak ondotik eramanez, Rhin ibaia igaro,Galia eta Hispania zeharkatu zituzten, eta Guadalquivir ibaiaren arroan finkatu ziren. Itsas gizon trebeak izan ziren,Sizilia, Sardinia, Balear uharteak eta korsika hartu zituzten, baina ez zuten erresuma egonkorrik eratzen. Erroma bera arpilatu zuten 455 urtean
-
Erromatar imperioa 476 urtean barbaroen inbasioengatik erori zen eta orduan Erdi Aroa hasi. 370 urtetik aurrera, Asia erdialdetik banatu eta tribu batek(hunoak) Europako ekialdear eraso zuten, eta tribu germaniarrak mendebalderantz eta hegoalderantz atera ziren.Godoek italiar penintsula inbaditu zuten eta 410. urtean Erroma konkistatu zuten. Bestalde, bandalo izeneko tribuak, 429tik aurrera, Galia eta Hispaniara sartu ziren eta Afrikako iparraldea inbaditu zuten.
-
KONKISTAK
Frankoen erregetza merovingiar leinuaren eskuz zegoela
Zer zen merovingia? Merovingiar leinua V. eta VIII. mendeen arteko Frantzia, Belgika, eta Alemaniaren zati bat gobernatu zuen leinu frankoa izan zen.
Leinuaren sortzailea Meroveo izan zen eta lehendabiziko erregea Klovis (481–511).
gero eta boteretsuago bilakatu ziren.Meuse ibaiaren ertzeetan 90 soro handi baino gehiago aurkitu, aberatzena eskuratu zuten Pepin. -
Baina azken horiek ere botere handia daukate eta Elizak mehatxutzat dauzka.
Beraz, Aita Santuak Karlos Marteli laguntza eskatu zion, lombardiarrei aurre egiteko. Frankoen babespean jarri zuen bere burua, eta Italia konkistatzeko eskatu zien. Karlos Martelek "Oso Kristaua" titulua jaso zuen. -
Frankoen jauregiko jaunen familia boteretsua zen, eta Elizak leinua babestu nahi izan zuen.
Gregorio III.a Aita Santuaren eta ikonoklasten arteko gatazkak ekarri zuen, Erromaren eta Bizanzioren arteko gatazka ere ekarri zuen.
Leon III.a enperadoreak Italiara itsas armada bidali zuen haren agintea errespeta zezaten. Italiako hegoaldea Konstantinoplako patriarkaren agindupean paratu zuen, eta aita santuari iparraldea, lombardiarren mendean, utzi zion. -
Ostrogodoak germaniar herri bat izan ziren.370ko hunoen inbasioaren ondotik sortutako godoen adarrak ziren.Ostrogodoek Dniester ibaiko ekialdean,Itsaso beltza inguruko lurraldeetan erreinu handia sortu zuten. 375 urtetik 453 urtera arte, Atila hil zenean. 475an Teodoriko Handia Ostrogodoen errege bihurtu zen. 448
urtean Teodorikok Italia inbaditu zuen eta 493an Addan Odoakro, heruloen erregea, hil zuen, bere herria mendean hartuz. -
Etnia bat izan ziren, godoen bi adar nagusietako bat. Ostrogodoek osatzen zuten beste adar nagusia. Migrazio garaian, bisigodoak izan ziren Erromatar Imperioari eraso zioten germaniar herrietako bat. Erroma arpilatu zuten lehenengoak izan ziren. Horren ostean, Proventzat eta Iberiar penintsulan kokatu ziren.Erromatar Inperioaren gaainbeheraren ondorengo bi mende eta erdian, bisigodoek paper garrantzitsua jokatu zuten Europako politikan.
-
Haien inperio iraunkorraren arrazoia haien antolaketa sendoa zen . Enperadoreak edo basileusak gobernatzen zuten eta armada eta adminiztrazioa zuzentzeaz gain buruzagi erlijioso ere zen . Funtzionario espezializatuen sare baten bidez beteratzen zituzten aginduak .Ere bai zeuden diplomatuak eta armada.
-
Lombardiarrak sueboen familiako herri bat ziren eta Germaniako ipar-mendebaldean bizi ziren K.o.I.IV.mendean hasi ziren lombardiarren hegoalderako migrazioak eta V. mendearen bukaeran egungo Australia aldean kokatu ziren,Danubio ibaiaren bazterretan.546.urtetik aurrera,Audoin buruzagi nagusi zen, antzinako klan egitura utzi eta Erromako inperioko gizarte eta aginte moldeak hartu zituen. Hurrengo hogei urteetan gepidiarren aurka borrokatu ziren eta 567amenderatu zituen Audoinen ondorengo Alboinok
-
Islama VII. mendean sortu zen . , Itsaso Gorriaren , Persiar golkoaren eta Mediterraneo itsasoaren artean dago. Itsasoaren inguruan klima ez zen hain gogorra eta nekazaritzan jarduteko aukera zuten. Eremu hartan zeuden Meka eta Medina. Mahoma mekan bizi zen. Familia dirudun bateko merkatari bat zen berrogei urterekin eta erlijio berri bat sortu zuen. 622 urtean bidai bat egin zuen erlijio bat sortzeko, medinara , mekan bere ideia gorrotatzen zutelako. Bidai hori hejira da
-
Aitor
-
Hala Pepin Austriako jauregiko jauna bihurtu zen 679an eta 687an, Neustria ere kontrolpean izan zuen, frankoen printzea deitzen zioten.
Karlos Martelen garairako frankoen erresuma handia zen, menpean edukitzeko sistema feudala erabili zuen, Karlos Martelek ez zuen errege postua hartu, baina Pepin III. semeak bai.
Azken errege merovingiarra kanporatu ondoren, Karlos Handiak,(bere semea)
enperadorea izan zen. -
Koranean jasota daude. :Fede aitortzea ( Alha da jainko bakarra eta Mahoma da bere profeta) ; Bost aldiz egitea otoitza meskitan egunean , mekara joatea erreomes egitera bizitzan behin gutxienez, Ramadaneko hilabetean barau egitea, limosna ematea pobreei laguntzeko. eta hainbat eguneroko bizitzarako betebehar.
-
Lehen Kristau erresuma da, inbasioaren aurkako erresistentzia bezala agertu zen.
Asturiasko erresuma VIII.mendean sortu zen eta Mendikate Kantabriarrean agertu zen.
718an On Pelaio errege izendatu zuten.
722an musulmandarren aurka borrokatu zen Covadongako borrokan. Hau Errekonkistaren hasieratzat hartzen da.
VIII.mendean, mendebalerantz eta ekialderantz hedatu zen erreinua.
800 urteren inguruan, Asturiaseko erresuma sortu zuten Oviedo inguruan. -
Eukene
-
Denetariko zegoen gizartean garai haietan. Aristokrata arabiarrak ziren .Aristokraten atzetik Handikiak zeuden merkatariak eta abar. Handikien atzetik zeuden herritar gehinak ad: lurren jabe ez ziren nekazariak.. Emakumeak aitaren agintepean zeuden lehenik eta gero senarraren mende.
-
Inperio Karolingioa
Urtea 768-843
Karolingiar imperioa edo Karlomagnoren inperioa Karlos errege frankoak 800ean sortutako inperioa izan zen,
Imperio Karolingioko hiriburua Aquisgran zen, Karolingioko
hizkuntza nagusia Latina zen baina ere beste hizkuntza batzuk
hitz egiten zituzten hauek ziren: Frantzesa, Galoitalianoa, Frankonio,
Sajon eta beste batzuk.Haien erlijioa kristautasuna zen.
Inperio Karolingioa Erroman egon zen. -
Uxue
-
Marka Hispaniarra Inperio Karolingiarraren muga politiko-militarra izan zen Pirinioetako hegora.
Lurralde hau ezartzen da Iruñean, Aragoin eta Katalunian:
Iruñeko erresuma: Pirinioetan mendebaldekoa, Iruñeko erreinua (gero deituta Nafarroako erreinua)
Aragoiko konderria: Pirinio zentraletako haran altuetan eratu zen.
Kataluniako konderria: 778 urtean, frankoek gaurko Kataluniako iparra Bartzelonaraino konkistatu zuten. X mendean frankoetatik independentzia lortu zuten. -
Leongo erresuma Asturiaseko erresumatik aurrera agertu zen.
IX. mendean Asturiasko errege-erregina hegoaldera hedatu ziren eta Leonen ezarri zuten hiriburua.
Paper nagusia izan zuen Errekonkistan eta mendebal penintsulako hurrengo erreinu kristauen eraketan.
1139an Portugalgo konderria banandu zen Leongo erresumatik eta Portugalgo erreinu independentea bihurtu zen.
Leongo erresuma Erdi Aroan erreinu independentea izan zen eta Iberiar penintsularen ipar-mendebaldean kokatuta zegoen. -
Frankoen jauregiko jaunen familia boteretsua zen, eta Elisak leinua babestu nahi izan zuen.
Gregorio III.a aita santuaren eta ikonoklasten arteko gatazkak ekarri zuen, Erromaren eta Bizanzioren arteko gatazka ere ekarri zuen.
Leon III.a enperadoreak Italiara itsas armada bidali zuen haren agintea errespeta zezaten. Italiako hegoaldea Konstantinoplako patriarkaren agindupean paratu zuen, eta aita santuari iparraldea, lombardiarren mendean, utzi zion. -
Arkitektura zen aedierazpen artistiko ugariena . Material pobreak erabiltzen zituzten :adriluak, igeltsua , zura eta abar . Halaber ,zutabeak, harroinak , eta askotariko arkuak baliatzen zituzten . Eraikinak estaltzeko estalki nlauak eta gangak erabiltzen zituzten.Dekorazio sormen handia izaten zuen hainbat mota desberdinez gauzak apaintzeko.Arte xeheek garapen handia izan zuten . Saretak eta beirateak erabiltzen zituzten argi ilunak lortzeko
-
Pirinio zentraletako haran altuetan IX.mendean Aragoiko konderriak eratu ziren.
Konderriak lau lurraldeak osatzen zituen: Kataluniako Konderriak, Aragoiko, Valentziako eta Mallorcako erreinuak.
IX.ean frankoekiko independentzia lortu zuten.
XI-XII.mendeetan batzuetan independente eta beste batzuetan Iruñeko koroarekin elkartu zen.
XII.mendean Aragoiko koroa 1035ean oinarritzen da. Aragoiko, Sobrarbe eta Ribagorza konderrietaz eratuta dago.
XIII.mendetik aurrera Mediterraneotik hedatu zen. -
Garrantzi handiko eginkizuna izan zuen erlijioa bizantiar imperioa eta liskarbide izan zen ere . Biztanleek arreta handiz jarraitzen zuten erlijoa . Desadotasunak gero et handiagoak ziren , eta 1054 ean ekialdeko sisma eragin zuten , hau da katolikoak eta ortodoxoak banandu ziren .
-
Hasiera batean Leongo erreinuaren konderri bat zen.
Leongo erresumaren ekialdeko mugan musulmanak egiten hasi ziren erasoengandik babesteko biztanleek gazteluz osatutako babes-lerroa eraiki zuten.
Horregaitik Gaztela izendatu zuten lurralde hori.
XI.mendean erresuma independente bilakatu zen.
1028an Gaztelako konderria erortzen da Nafarroako erreinuaren domeinuan García Sánchez-en hilketaren ondoren (Gaztelako azken kondea).
Leongo erresumarekin elkartu zen 1230 urtean behin betiko. -
Erdi aroan muslmanek inperio handi bat sortu zuten . Inperio horrek hiru etapa izan zituen : kalifaldi ortodoxoa , omeiatarren kalifaldia eta abastaren kalifaldia . Kalifaldi ortodoxoan ( 632- 661 ) Islama hedatu zen jihad edo gerra santaren bidez .Medinatik gobernatua zegoen . Omeiatarren kalifaldian ( 661 - 750 ) Omeitarrek kalifa titulu hartu zuten hiruburua Damaskora aldatu zuten eta herrialdea emiirreri edo probintzia batzuetan banatu zuten . Abbastarren kalifaldia(750-1258)
-
Bizanziar imperioa , hasieran erromatar inperioari egokituta zeuden , Baina Justinianoren erregeladia eta gero greziar elementuak aipatzen hasi ziren eta hori eta gero greziarren bizimodua ezarri zen. Kokapen geografiko eta merkataritzari esker leku askotako eraginak Bildu zituen bizntioar imperioa .
-
Hirietan oinarritutako antolaketa erromatar imperiotik hartu zuten . Imperioan hirien garrantzia asko ere handiagoa izan zen mendealdeko germaniar erresumetan baino eta erromatarren garaian zituzten funtzioei eutzi zieten bizantziar hiriek.
-
Justinianok konkistatutako lurrek ez zuten asko irauntzen bizantinoen menpe..VI Lombardiarrek Italiar penintsulako iparraldetik et ekialdetik bota zituzten bizantioarrak. VII Bisigodoek Iberiar Penintsulatik bota zituzten bizantiarrak .VII eta VIII meendetan Afrikako kostaldetik bota zituzten bizanzioei.1453 ottomanoek Turkiatik ( konstantinopla ) bota zituzten
-
Piramide egitura zuen .Hau zen haren ordena : Gailurrean basileusa zegoen, horren azpian zeuden Konstantinoplako patriarka noblezia eta goi kleroa , ondoren zeuden eskulangileak merkatariak soldauak eta nekazari libreak , azkenik zeuden jopuak eta nobleak .
-
1469an Gaztelako Isabelen eta Aragoiko Fernandoren ezkontza gertatu zen.
1479an, Fernando I Aragoiko erregea koroatzen zen, horrela penintsulako bi erreinu boteretsuenak elkartuta geratzen dira.
1492an Errege Katolikoak konkistatu zuen Granadako erreinua.
Isabel hil ondoren, 1512an Fernando Katolikoak, Nafarroako lorpena egiten du, eta Nafarroako erregea aldarrikatzen da, bere bigarren emakumearen eskubide dinastikoak (Germana de Foix) hartzen zituena.
