FILOSOFIA

ANTZINAROA

Period: 4000 BCE to 476

Pitagoras

580 BCE

Antzinako Greziako matematikari eta filosofo bat izan zen. Matematikan, Pitagorasen teoremarengatik da ezaguna eta zenbakien bitartez dena azal daitekeela pentsatzen omen zuen. Musikan, eskala pitagorikoak bere izena darama

Heraklito

535 BCE

antzinako Greziako filosofoa zen, Efeso hirikoa.

Parmenides

515 BCE

Antzinako Greziako filosofo presokratikoa izan zen. Eskola eleatikoko sortzaile eta filosofo garrantzitsuena kontsideratu ohi da. Parmenidesek Eleako gobernuan parte hartu omen zuen. Filosofia ikasten hasi zen Aminia filosofo pitagorikoarekin. Parmenidesen eragina nabarmentzekoa da mendebaldeko pentsamendu metafisikoaren historian, lehendabizikoz Izateari buruzko hausnarketa garatu baitzuen

Protagoras

490 BCE

Antzinako Greziako lehenengo sofista izan zen, eta zenbaiten ustez garrantzitsuena. Erretorikan eta bertutean aditua, Platonek Protagoras elkarrizketan bertutearen lehen irakasle profesionala izateari egotzi dio. Bere ospea eta eragina oso nabaria izan zen Periklesen Atenasen.

Gorgias

485 BCE

Filosofo sofista izan zen kristo aurretik 485. urtean jaio eta 380. urtean hil zen.

Sokrates

470 BCE

Grezia Klasikoko filosofo bat izan zen. Mendebaldeko tradizio filosofikoaren ikonorik garrantzitsuenetarikoa da, Platonen irakaslea izan zen eta harengan eragin handia izan zuen.

Platon

427 BCE

Grezia Klasikoaren filosofo garrantzitsu bat izan zen. Sokratesen ikasle eta Aristotelesen maisu izan zen. Sokratesengandik jaso zuen eragina nabaria izan zen. Parmenides, Heraklito eta pitagorikoen pentsamendu-iturrietatik ere edan zuen. Haren filosofiaren argitasunak eta sakontasunak eragin sakona izan dute historian zehar. Filosofiari egungo izaera eman eta haren zabalera osoan, hala nola etika, politika, metafisika eta epistemologia, aztertu zuen lehena izan zen.

Aristoteles

384 BCE

Grezia klasikoko filosofo eta polimata izan zen. Platonek irakatsia, Lizeoaren, filosofiaren eskola peripatetikoaren eta tradizio aristotelikoaren sortzailea izan zen.

Epikuro

341 BCE

Antzinako Greziako filosofoa izan zen. Epikurok obra asko idatzi zituen, baina gehienak galdu egin dira.
Epikuro Demokritoren jarraitzailetzat har daiteke fisikaren alorrean (atomismoa), baina ez zion haren determinismoari jarraitu. Ataraxia edo bizitzako gorabeheren kezkarik gabeko egoera lortzeko, heriotzaren beldurra kentzea ezinbestekoa dela zioen

Seneka

4 BCE

Moralari buruz aritu zen filosofo estoiko nabari bat izan zen. Erromatar Inperioko politika pertsonaia garrantzitsua ere izan zen. Bere idazkiei esker, mendeetan barrena estoizismoaren pentsaera ulertzeko ezinbesteko erreferentzia izan da.

Austin Hiponakoa

354

filosofo eta teologo bat izan zen. Mendebaldeko kristautasunaren gizonik garrantzitsuenetakoa, Eliza Katolikoaren santu eta doktore, kristau dotrina neoplatonismoarekin uztartu eta erlijioz kanpoko bestelako ekarpen filosofikoak ere egin zituen.

ERDI AROA

Period: 476 to Jan 1, 1492

Enpedokles

490

Filosofo greziarra eta Agrigentoko herritarra zen. Enpedoklesen filosofia oinarrizko lau gai klasikoen sortzailetzat jotzen da, hau da, unibertso osoa lurrez, airez, suz eta urez osatua dagoela.

Tales

624

Antzinako Greziako filosofo presokratikoa izan zen. Matematiko eta astronomo izatearekin batera, natura zientziaren eta filosofia naturalaren sortzailea izan zen.

Tomas akinokoa

1224

filosofoa, teologoa, latinezko idazlea eta domingotar fraidea izan zen. Erromatar Eliza Katolikoko doktore eta santua da.

Gilen Okham

1283

fraide frantziskotarra eta filosofo eskolastiko ingelesa izan zen, Ockham herrikoa, Ingalaterrako Surreykoa. Eskolastikaren azken figura nabarmena izan zen, eta nominalismoaren filosofo handiena. Ezaguna da Ockhamen labana delako bere printzipio filosofikoagatik.

Tomas Moro

1478

ingeles pentsalari, teologo, politiko, humanista eta idazle izateaz gain, poeta, itzultzaile, Henrike VIII.aren lord kantziler, lege-irakasle, negozio zibilen epaile eta abokatu ere izan zen

ARO MODERNOA

Period: Jan 1, 1492 to Jan 1, 1789

Francis Bacon

1561

britainiar filosofo, abokatu, idazle eta estatu-politikaria izan zen. Enpirismo filosofiko zein zientifikoaren aitatzat hartzen da.

Hobbes

1588

filosofo ingelesa, filosofia modernoaren sortzaileetako bat izan zen.

Deskartes

1596

filosofoa, matematikaria eta zientzialaria izan zen. Bai filosofian, bai matematikan, aitzindaritzat dugu gaur egun.

Spinoza

1632

jatorri sefardi hispano-portugaldarreko filosofo neerlandarra izan zen. Baruj, Bento, Benito, Benedicto edo Benedictus (de) Spinoza edo Espinosa ere esaten zaio, itzulpenen arabera, jatorriari buruzko hipotesietan oinarritzen dira denak. Kartesianismoa gisa ezagutzen den korrontearen ondorengo kritikoa da, eta XVII. mendeko filosofiaren arrazionalista handietako bat da,

Locke

1632

filosofo eta teoriko liberal ingelesa zen. Liberalismoaren aitzindaritzat hartzen da gaur egun.

Leibniz

1646

alemaniar filosofo, matematikari, logikari, teologo, jurista, liburuzain eta politikaria izan zen.

Berkeley

1685

Irlandako filosofo eta apezpikua izan zen, idealismo subjektiboa deituriko korronte filosofikoaren aitzindaritzat hartua izan da.

Montesquieu

1689

Ilustrazio garaiko kronista eta pentsalari politikoa izan zen. Ilustrazioaren mugimenduko filosofo eta saiakeragile garrantzitsuenetakoa. Ospetsua da berak egituratu zuelako botereen banaketaren teoria, gaur egungo gobernu modernoetan oinarrizkotzat jotzen dena eta mundu osoko konstituzio ugaritan ezarria.

Hume

1711

eskoziar filosofo, historialari, ekonomialari eta saiakeragilea izan zen. Gaur egun Mendebaldeko filosofiako eta Eskoziako Ilustrazioko figura garrantzitsuenetako bat da.

Rousseau

1712

suitzar idazle, musikagile eta filosofoa izan zen, frantsesez idazten zuena. Ilustrazioko pentsalari nagusietako bat izan zen. Lanik ezagunenak Gizarte-Hitzarmena, Aitorpenak eta Emilio, edo Hezkuntzaren gainean ditu.

Kant

1724

historiako filosofo nabarmenetakoa da.

Hegel

1770

filosofo alemaniarra izan zen. Alemaniar idealismoaren figura garrantzitsuenetako bat eta filosofia modernoaren sortzaileetako bat da, eta bere eragina epistemologiara, logikara, metafisikara, estetikara, historiaren filosofiara, erlijioaren filosofiara eta filosofiaren historiara hedatzen da.

ARO GARAIKIDEA

Period: 1789 to 2022

Marx

1818

Filosofo, ekonomista, psikologo, intelektual eta politiko komunista alemaniarra izan zen. Komunismoaren pentsalari bat izan zen.

Nietzesche

1844

Filosofoa, poeta, musikari eta filologo alemaniarra izan zen. Filosoforik garrantzitzuenetariko bat dela pentsatzen da haren obra influentzia handia izan zuelako mendebaldeko historian zein kulturan

Freud

1856

Austriako mediku neurologo bat izan zen, psikoanalisiaren alta eta XX. mendeko pertsona intelektualirik ezagunetariko bat.

Husserl

1859

Filosofo eta matematikar alemaniarra. Fenomenologia tranzcendeltalaren sortzailea izan zen, horrekin batera mugimendu fenomenologikoa, XX. mendean eragin handia izan zuena.

Russel

1872

Filosofo, matematikar, logikar eta idazle britainarra izan zen, literaturaren premio saria irabazi zuena. Haren familia Erresuma Batuko familia garrantzitzu bat izan zen

Wittgenstein

1889

Filosofo, matematikar, linguista eta logikar austriarra izan zen. Filosofia analitikaren sortzaile gisa hartzen da.

Heidegger

1889

Filosofo alemaniarra izan zen XX. mendeko alemaniako filosofo eta pentsalari garrantzitsuena izan zen.

Karl popper

1902

Filosofo eta irakasle austriarra. Palsacionismoaren sortzailea izan zen. XX. mendean zientziaren filosoforik garrantsitzuena dela pentsatzen dute

Jean-Paul Sartre

1905

Filosofo, idazle, novelista, dramaturgo, politikar, biografo eta kritiko literariar frantsesa izan zer. Existentzialismoaren, postpodermismoaren eta marxismoaren esponentea izan zen.

Hanna Arendt

1906

Idazle eta politikar alemaniarra izan zen. XX. mendeko filosofa garrantsitzuenetariko bat konsideratzen da.

Levi-strauss

1908

Antropologoa, filosofo eta ednologo frantsesa izan zen. XX. medearen bigarren erdian pertsona garrantsitzu bat izan zer arlo haietan

Simone de Beauvoir

1908

Filosofa, irakasle, idazle eta aktibista feminista frantsesa izan zen. Hainbat nobela, biografia eta monografiak egin zituen arlo politikoei, sozialei eta filosofikoei buruz mintzatzen.

Foucault

1926

Filosofo, historiatzaile, soziologo eta psikologo frantzesa izan zen. Unibertsitate desberdinetan irakasle izan zen Frantzian zein Estatu batuan. Horrez aparte, katedratikoa izan zen "historia de los sistemas de pensamiento" frantziako unibertsitatean.

Habermas

1929

Filosofo eta soziologo alemaniarra izan zen. Filosofia politikan, etikan eta zuzenbide arloetako lanak egin zituen eta horregatik ezaguna da