Kosmologia

Antzinako zibilizazioak

100

Antzinako mitologiak asko eta asko dira. Izan ere, kultura bakoitzak berea izan du, eta guztiaksaiatu dira mundua azaltzen.

Ptolomeo

101

Alexandriako Klaudio Ptolomeo (ii.mendea) unibertsoaren lehenengo eredu kosmologikoa egin zuen.
Lur egonkorraren ideia defendatu zuen, izan ere, <Lurrak bira eginez gero, bira horren abiadurak oso azkarra izan behar zuen, Lurraren eremu osoa 24 orduan Eguzkiaren azpitik igarotzeko, eta halako higidura bortitzak zerutik barreiatuko lituzke Lurreko partikula guztiak, koherentzia-indarren batek guztiak batuta mantendu ezean

Aristoteles

102

K.a. iv.mendea, bi mundu desberdinetan oinarriturikounibrtsoa irudikatu zuen. Ilargiz gaindiko mundua eta Ilargi azpiko mundua

Tales Miletokoak

103

K.a. 585 urteko eguzki-eklipsearen aurreikuspena egin zuen, saros zikloa ezagutzen baitzuen: ziklo horren arabera, Eguzkiaren eta Ilargiaren eklipseak aldian behin errepikatzen dira, 242 ilargiz-ziklotan behin

Anaxagoras

104

K.a. vi.mendean, anaxagoras uste zuen Eguzkia metal goriz osaturik zegoela (Lurrera eroritako meteorito bat behatzearen ondorioz); Lurra esferikoa zela zioen, eta ilargiaren faseen eta eklipseen zergatiak azaldu zituen

Koperniko

105

Nikolas Koperniko, poloniar astronomoa eta jakintsu handia, Fromborkeko kalonjea izan zen; bertan bizi eta hil zen, beti leial Eliza katolikoarekin. Ez zuen inoiz pentsatuko protestanteek bere eredua ukatu egingo zuenik. Imprimaturiko "Zeruko Munduen Bieaketak" lanaren historia kontatzen du.

Galileo

106

Kopernikok ez zuen behaketan oinarrituko egiaztatzerik egin, bere eredua zuzena ote zen jakiteko, eta inori ere ez zion eskatu halakorik egiteko. Galileok, bestalde, teleskopio bat egin eta, horrekin, eredu heliozentrikoa berresten zuten beste fenomeno batzuk aurkitu zituen, Ptolomeoren eta Aristotelesen ereduak errefusatzen zituzten fenomenoak

Kepler

107

Hiru lege daude:
. Planetek Eguzkiarekiko ibilbide eliptikoak egiten dituzte, fokuetariko batean.
. Eguzkia planeta bakoitzarekin lotzen duen erradioak eremu berdinak betetzen ditu aldi berdinetan.
. Bi planetaren erreboluzio-aldiak (T) proportzionalak dira Eguzkiarekiko distantzien kuboekin

Newton

108

Berebiziko ideia horren bidez, Newtonek hauxe ulertu zuen: Astroen higidura eta gauzek lurrazalean dutena lege berberek arautzen dituzte.

Erlatibitatearen teoria orokorra

109

Argiak hutsean duen abiadura konstante unibertsala dela adierazi zuen, eta horren balioa (c = 299 792 km/s) ez dela inoiz aldatzen, foku igorlea eta nehatzailea bata besteari dagokionez higituarren.
. Grabitateak eta azelerazioak efektu berberak sortzen dituzte. Baliokidetasun- printsipio esaten zaio.
. Gorputzek deormatu egiten dute inguruko espazio-denbora, eta horien masa zenbat eta hamdiagoa izan, deformazioa ere handiagoa da.

Gaur egungo eredu kosmologikoa

110

Einsteinen teorietatik ondorioztaten diren ametsezko ideiekin batera, garai hartan aurkikuntza itzelak egin zire; adibidez, argiari buruzkoa eta hondoren beste batzuk. Horren guztiaren eraginez, xx. mendeko lehenengo erdia zientziak inoiz izandako garairik zirraragarriena izan zen. Mende horren amaiera ere zirraragarria izan da.