ERDI AROA

BIZANTIAR INPERIOA

Period: 324 to 1453

Bizantziar gaingora

395

395 urtean (Teodosio hil eta gero) konstantinopla bizantiar inperioaren kapitala bihutu zen.
527 urtetik 565 urtera: -Gobernua -Emperadorea/Basileus-Armada eta administrazioa.-Funtzionario sarea-Aginduak bete.-Armadak-mugak babestu. -Diplomatikoak:erlazioak eta merkataritza bultzatzea.
Justinianoren kodea:erromatar lege eguneratuak.
Justinianoren garaian (527-565 urteetan) erromatar inperioa berreskuratzen saiatu ziren.Handik aurrera (Justinianoren hilarekin) bitzantiarrak lurrak galtzen zuten

Bizanziar inperioa Gizartea

400

Bizanziar inperioa / Gizartea
Gailurrean basileusa zegoen. Basleusaren azpian honako hauek zeuden:Konstantinoplako patriarka (agintari erlijioso Gorena),goi- kleroa, eta noblezia platino eta militarra.Kleroa ete noblezia nekazaritzako lureremu jabe ziren. Hurrego multzoan eskulangileak,merkatariak,soldauak eta nekazari libreak zeuden. Piramidearen oinarrian jopuak eta esklaboak zeuden;nobleziaren eta kleroaren lurrak lantzen zituzten , eta etxeko lanetan jarduten zuten.

Erromatar imperioaren gainbera.

476

III.mendan,Erromatarrak krisi bat izan zuten. *Romulo augusto izan zen erromatar inperioaren azken enperaorea. BARNE FAKTOREAK:
-demokratikoa
-ekonomikoa
-militarra
-ideologikoa ->kristautasunarekin krisi ideologiko bat
-politikoa KAMPOKO FAKTOREAK:
-iparraleko barbaroen prezioa *Azkenik tribu Barbaroak Erromatar imperio osoa erasotu zuten enta hainbat tributan banatu ziren.Gero zatiketa politiko bat egon zen tribu germaniarren artean eta konkistatuko lurra haien artean banatu zituzten.

Tribu Germaniarrak .

476

Hauek ziren:bisigodoak(hispainian),ostrogodoak(Erroman),Frankoak(Frantzian) eta hainbat tribu geihago. *Hispainian ,Sueroak,Vanaloak eta Bisigodoak egon ziren.
-suberoak ipar-ekialdean
-Vandaloak hego -mendealdean
-Bisigooak,Hispainia erdian,ipar-mendebaldean eta hego-ekialdean. -Baina zergatik erasotu zuten? eta zergatik europara etorri ziren?
*Tribu Germaniarrak lur emankorrak bilatzen,nekazaritza eta abeltzaintza on bat bilatzen zuten. *Baina gizartea pobretu zen idazketa faltarekin.

TRIBU GERMENIARRAK

Period: 476 to 500

Frankoak

481

Frankoak,(Frantzian) kokatu ziren tribu Germaniarrak ziren.
Coldoveo I erregea,481 urtetik 511 Frankoak gobernatu zuten Haien gizartea hiru mailetan banatuta zegoen
1-Erregea
2-Basalloak:kondeak eta dukeak
3-Basallo txikiak Coldoveo erregea erlijio pagan bat ezarri zuen,politeistak ziren baina kristautasun zedea zuten. Frankoen egun oneetan,Haien merkataritza oso ona zen mediterraneo itsasoa kontrolatuz,hainbat lekutara elikagaiak eta materialak leku batetik bestera garraiatu ahal zuten.

Ostrogodoak

493

Ostrogodoak (Italian) kokatu ziren tribu Germaniarrak ziren.
haiek poloki-poliki haien mugak handitu zituzten.
Ostrogodoak,haien politika,lege eta merkataritza bai italian eta bai beste tribu germaniek antolatu zituzten.Baita ere haien aliatuak 526-Teodoriki,Ostrogodoak zuzentzen zuena,hil zen eta hori gertatzean,hark jarritako lege eta mugak pixkanaka-pixkanaka txikitu ziren eta ekonpomia eta merkataritza galdu zen. 552 urtean Inperio Bizantinia Ostrogodoak erasotu zuten eta desagertu ziren.

Bisigodoak

500

Bisigodoen Gizarte antolaketa:
1-azkeak,bai pribilegiatuak eta bai ez pribilegiatuak.
2-esklabuak edo guda presoak
3-buzelarioak Historia;
417-bartzelona menperatu.
507-penintzulan kokatu
569-Hispainian Bisigodoak bateratu
589-Erligioa bateratu
771Bisigodoen gainbera Bisigodoen eran,Elizak poterea zuen eta horregatik urte haietan,latina horko hizkuntza zen.
Horretaz aparte Bisigodoak hainbat eraikinak sortu zuten. Azkenik,771 urtean,Bisigodoak Musulmanengaz Hispainiatik kamporatu zituzten.

Bizantiar inperioaren gainbera

565

Bizantziar inperioa/Gainbehera ½
Seigarren mendean lonbardiarrek Italiar penintsulako iparraldetik eta erdialdetik bota zituzten bizantziarrak.
Gero, zazpigarren mendean,bisigodoek Iberiar penintsulutik bota zituzten bizantziarrak.
Seigarren eta zazpigarren mendeetan musulmanek Afikako kostalde mediterraneoa,Siriako lurraldea eta Palestinako lurraldea konkistatu zituzten.Link text

ISLAMA

Period: 622 to 1492

Kalifaldi Ortodoxoa (632-661) eta Omeitarren Kalifaldia (661-750)

632

Mahoma hil ondoren,armada musulmanek islama hedatu "jihad" edo gerra santua eginez.
Hasieran,islamiar inperioa Medinatik gobernatu.Hautaketa bidez "kalifa" titulua hartu zuten.
661ean.omeiatarren familiak hartu agintea.lehen gatazkak sortu bizantziarrekin. Omeitarrek kalifa-titulua oinorretzakoa izango zela ezarri;Inperioko hiriburua Damasko izango zela ere erabaki.
Islamiar Inperioaren hedapen handia lortu.Frankoek gelditu 732an.
750ean.Matxinadak omeitarren familiako kide ia guztiak e
rail.

Kristauen erresuma

722

Armada musulmanek 711n Iberiar penintsula inbaditu zutenean, bisigodo askok ihes egin zuten, eta penintsularen iparraldeko mendiguneetan babes hartu zuten.Espainako iparraldean babestu ziren,haiek ez zirelako ailegatu.
Kantauriar mendikatean Asturleondar Erresuma sortu zen

Pirinioetan Nafarroko Erresuma eta Aragoiko eta Kataluniako konderriak sortu ziren.
Zortziehun urtez, kristauen menpeko lurraldeak Alandalusekin batera bizi izan ziren.

KRISTAU ERRESUMA

Period: 722 to 1512

Konkista eta Mendeko Emireria (711.urtean) , Abbastarren Kalifaldia (750-1258)

750

711.urtean,bisigodoen erresuman gerra zibila zegoen:Errodrigo eta Agila borrokan ari,tronua nork eskuratuko.Agilak laguntza eskatu zuen Afrikako iparraldeko musulmanei.Gibraltarko itsasartea zeharkatuz,Guadaleteko Gudura.713.urtean,Toledo konkistatu.Musulmanek ia penintsula osoa okupatu.
Al Andalus izendatu eta Kordoba izendatu hiriburua. 750etik aurrera,abbastaren familia agintea hartu,eta hiriburua Bagdag izan.Abbastarrek zenbait lurralde galdu.Garai hartan,turkoak gero eta indartsuagoak.

kalorinjio erresuma (gero inperiora)

788

Karlos Handiak aurrekoek izan zuten arazo bera eduki zuen: haren menpeko lurraldea hain zabala izanda, tokian tokiko noblezia haren aurka altxa zitekeen.Hori ekiditearren, konkistari ekin zion,
iparraldean eta ekialdean Bavarian, Saxonian eta Frisian, mendebaldean Bretainiako markan eta hegoaldea Hispaniako markan.
Honela,lur berriak bereganatzen zituen eta nobleen artean banatzen zituen, baldin eta noblea hildakoan lurrak erregearen
menpera bueltatzen baziren, beste noble bati eman ziezaion.

konkistak

789

Frankoen erregetza merovingiar leinuaren esku zegoela, pepindarrak,Austrasiako familia bat, gero eta boteretsuago bilakatu ziren. Meuse ibaiaren ertzeetan 90 soro handi baino gehiago edukita, parerik gabeko aberastasuna eskuratu zuten pepindarrek.Austrasiako jauregiko jauna bihurtu zen 679an,eta 687an Neustria ere kontrolpean izan zuen, frankoen printzea titulua hartuta.Familia honek kanpoko kanpainak burutu zituzten sehaskan zegoen inperio hau ez desegitearren.Karlos Martel semeak neustriarren

Inperio Karolingiarra

789

Menpeko lurraldeak gobernatzeko egitura ona izan arren, karolingiarren inperioak ahuldade bat bazeukan:gerlarik egon ezean,arlos Handiaren erregealdian,hortaz,borrokak etengabeak izan ziren, baita nobleen zein apezpikuen gaineko ikuskapena ere. Inperioaren zatiketa ofiziala Verdungo Hitzarmenarekin etorri zen. Bake itun horretan,Karlos Handiaren hiru bilobak frankoen inperioa haien artean banatu zuten:Karlos Burusoilak mendebaldea hartu zuen,Luis Germaniarrak ekialdea,eta Lotario I.ak erdialdea

KALORINGIAR INPERIOA

Period: 789 to 797

kalorinjioaren amaiera

797

Frankoen jauregiko jaunen familia boteretsua zen,eta Elizak leinu indartsu hau babestu nahi izan zuen zituen hiru mehatxuei islamdarrak, bizantziarrak eta lombardiarrak aurre egiteko.Izan ere,Aita Santua bizantziar enperadorearen zaintzapean zegoen paperaren gainean,baina errealitatean une horretan .mendebaldeko Europan inperioa berriro altxa zedin Pepinek eta Karlos Handiak lonbardarren aurkako gerrak , baina frankoen eta Elizaren artek harreman onak lehenagokoak izan ziren.Izan ere,Klovis I.a.

Imperio kalorinjioa

800

• Karlos Handia errege frankoak 800 sortutako inperioa izan zen,

-Aita santuak enperadore izendatutakoan. Egungo Frantzia, mendebaldeko Alemania eta Italia mendean edukita, antzinako Erromak galdutako maila politikoa, erlijiosoa eta kulturala berreskuratzeko saioa izan zen, Alemaniako Erromatar inperio Santuaren aurrekoa.

Kristau errekonkista

854

Bisigodo batzuk Kantabriak mendikateko inguru menditsuan bizi ziren herrien artean babestu omen ziren.
Pelaio izeneko bisigodo batek,Covadongako (Asturias) kobazuloaren ondoan musulmanei nagusitu zitzaien lehen aldiz.
Gertakari horrekin ERREKONKISTA izeneko prozesu luze bat hasi zen: Kristauek galdutako lurrak berreskuratzen hasi ziren.
Alfonso I.a eta Alfonso IIa. erregeekin Mendebalderantz zabaldu ziren eta Galizia oso menderatu zuten.

Bizantiar imperioaren gainbera 2

865

Errenazimenduko mazedoniera (867).
Gerra ikonoklastikoen amaierak Inperioaren berreskurapen garrantzitsua suposatzen du .Garai honetan historialariek ezagutzen dute "Mazedoniar Errenazentista". Mazedoniar Errenazimenduko garaipenaren ostean, XI. Mendearen bigarren erdian krisialdi bat hasi zen, ahultasuna nabarmendu zuen bi etsai indartsu berrien aurrean: Turkiarrak eta Mendebaldeko Europa. Amaiera: esparru turkiarra (1453).
Bizantziar inperioaren koroa kastilari inpeio tituloa saldu zion.

Bizantiar artea

900

ARTEA.
-Oso aberatsa.
-Arkitektura: ELIZA.
-Gurutze
-oinplanoa.
-Kupulaz estalita.
-Santa Sofia.
-Mosaikoak ohikoak
-(hormak eta sabaiak
-estaltzeko). KULTURA:
-Inperio greko eta
-ortodoxoa.
-Hasieran Erromatar bizimodua.
-Justinianok GREZIAKO elementuak sartu.
-Grekoa = hizkuntza ofiziala.
-Elizaren banaketa → Ekialdeko Zisma. -Katolikoa: Aita Santua onartu. -Bizantziar eliza edo ortodoxoa: patriarka onartu. -Erlijioa oso barneratuta bizitzan eta kulturan.

Emirerri Inependentea (756-929) eta Kalifa Herria (929-1031)

900

750.urtean,abbastarrek islamaren boterea eskuratu,eta omeitarren familia hil Damaskon.Abd ar Rahman gazteak,sarraskitik ihez egin eta Al Andalusera iritsi.
756.urtean Kordobako emir independentea izendatu zuen bere burua Abd ar Rahman I.a izena hartu zuen. Abd ar Rahman III.ak tronua hartu zuen 912.urtean.Garaipenek aginpide handia eman zioten,eta kalifa izendatu zuen bere burua
926.urtean,Hisham II.a kalifa izendatu.Gobernua Almanzor jeneral esku geratu.

Taifak eta Afrikako Iparraldeko Inperioak (1º partea)

1031

1002.urtean Almanzor hil zenean,barne-borroka ugari piztu.ordutik aurrera kalifa-herria taifatan zatitu.Krisi politiko handiko garai bat hasi,baina baita kultura-aberastasun handikoa.
Erasorik ez izateko,taifetako erregeek pariak ordaintzen zizkieten kristau-erresumei.
1086ean,kristauak Toledo konkistatu.Musulmanek laguntza eskatu almorabideei.
baina 1086 jarraitzen du inperioa edatzen.

Erreinuak garatu

1038

GAZTELA hainbat konderritan antolatuta zegoen,eta FERNAN GONZALEZ kondeak bateratu zituen.
Kondeak autonomia handia lortu zuen Leongo boterearekin.
Gaztelako lehen erregea Fernando I.a izan zen eta Leongo erreinuari lotu zion 1038.urtean
XI.mendean penintsulako estaturik zabalena Gaztelako eta Leongo Erresuma zen,
Azken bateratzea 1230.urtean gertatu zen Fernando III.aren eskuetan amarengandik Gaztela eta aitarengandik Leongoa jaso ondoren
1142an Portugalgo erresumak independentzia lortu zuen.

Taifak eta Afrikako Iparraldeko Inperioak (2º partea)

1086

Almorabideak 1086an iberiar penintsulara iritsi,kristauen erresumak aurrera eragozteko.1089an zenbait taifa okupatu.Al andalus berriro estatu txikitan banatu.
1147an,almohadeek almorabideak ordezkatu,eta eraso handia jo kristauen-erresumen aurka.Krista-erresumek erantzun militar eman,eta,musulmanek galdearazi Navas de Tolosako Guduan,1212an.Ondoren,Almohaden inperioa desegin,eta kristau-erresuma ia Al Andalus guztia konkistatu.
Eta 1212 urtean bukatu zen.

Erreinuak sortu

1134

Iruñeko erresuman X.mendetik aurrera XIMENO dinastiak gobernatu zuen Nafarroa.
Erresumaren goieneko aldia ANTSO III.a Nagusiaren erregealdian izan zen: Nafarroa, Aragooiko konderriak, Gaztela eta Leóngo zati handi bat kontrolatu zituen.
Antso III.a hil zenean 4 semeen artean banandu zuen erresuma:
Gartzea Santxez - Nafarroa
Fernando I.a - Gaztela eta Leóngo zatia
Ramiro I.a -Aragoi
Gonzalo -Sobrarbe eta Ribagorza
XI. mendean Antso III.aren ondorengoek gobernatu zuten Iruñeko erresuma.

Nasri Erresuma (1212-1492)

1212

Taifen erresumak desagertzean,Granada Iberiar penintsulako azken lurralde musulmana bihurtu.Nasr dinastiak gobernatzen zuen han.
Bi mendez baino gehiagoz Gaztelaren basailua izan.
Liskarrak erresuma ahuldu,eta, katolikoek Granada konkistatu.
Eta 1492 urtean bukatu zen haien inperioa.

Errekonkista amaiera

1365

Kristau erresumen aurrerakadaren garaia
IX. meditik aurrera errege-erregina kristauak hegoalderantz hedatzen hasi ziren. Hedapen hori ERREKONKISTA deitu zioten.
Penintsulako lurraldeak bereak zirela defendatzen zituzten, bisigodoen ondorengoak zirelako.
Prozesuaren etapak:
Andalusrako bidea zabaldu zen
XI. mendera arte: Konkistatutako lurraldeak BARRUTITAN banatzen zen. Barrutiek HIRIBILDU bat zuen eta hainbat herrixka zituzten. Jendea erakartzeko HIRI-GUTUNAK edo FORUAK ematen zituzten.