-
43,000 BCE
Axlorreko harria
Paleolitoa -
37,000 BCE
Altxerriko pinturak
paleolitoa da. Jatorrizko haitzuloan, Goi Madeleine Aroan, Goi Paleolitoan, datatutako labar-pinturak eta grabatuak daude; Altxerri B izeneko galeria batean dauden pinturak. -
14,000 BCE
Santimamiñe eta Ekaingo pinturak
Garai paleolitoa da Santimamiñeko koba Bizkaiko aztarnategi arkeologiko garrantzitsuena da. Duela 14.000 urtetik gorako giza sentimenduen aztarnak ditu, eta ia berrogeita hamar bat labar-pintura eder ditu barruan, bisonteak, zaldiak, hartza, oreina... -
6000 BCE
Mesopotamiaren sorrera
Tigris eta Eúfrates ibaiak dauden Ekialde Hurbileko herrialde batean gizateriaren lehen kultura garatzen hasi zen -
6000 BCE
Sumertarrak eta akadiarrak
Giza taldeak ibaien ertzetako lurrak lantzen hasi ziren. Apiriletik ekainera bitartean, mendietako elurra urtzen zenean, ibai horiek uhaldiak izaten zituzten, eta nahiko irregularrak izateaz gain uzta bertan behera geratzeko arriskua zekarten. Arazo horri irtenbidea emateko, garai hartako biztanleek dike eta ubideen bidez uhaldiak kontrolatzen ikasi zuten; era horretara ibai ertzetatik urrunago zeuden lurrak ureztatzeko erabili ahal izan zuten ura. -
5500 BCE
Lehen Herrixka
Hedapena Europarantz, neolitoa -
5000 BCE
Nilo Bailaran
Afrikako lautadetatik zetorren giza taldeak Nilo Bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen. Hasiera batean herri txikiak eraiki zituzten, pixkanaka elkartu, eta herri handiagoetan bildu ziren. -
3400 BCE
Dolmenak eraikitzen hasi ziren
Garai metal aroa da. Hilobi-ganbera zaharren hondarrak dira, eta harri horizontal handi bat dira, beste bertikal batzuen gainean oinarritua. -
3300 BCE
Sinesmenak eta zientziak
Gizon bizardun baten estatuatxoa. Oso litekeena, da errege-apaiz batena izatea. Kareharriz egina dago eta K.a. 3300 urtean aurkitu zen. -
3100 BCE
Egipto Garai eta Egipto Behera
Bi erresuma sortu ziren orduan, Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta borrokan ibili ziren etengabe, hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte. -
3000 BCE
Zibilizazio Minoikoa
Zibilizazio minoikoa Brontze Aroko kultura aurre-helenistiko bat da, Kretan (Grezia) K.a. 3000 eta 1200 urteen artean garatua. Izen hau, bere aurkitzaileak, Sir Arthur Evansek, Knossoseko jauregia (kultura honen adierazgarriena) Minos eta Minotauroaren kondairarekin 1900an lotu zuelako du. -
2500 BCE
Indo Bailaren
Indo Bailaren zibilizazioa, gaur egungo Pakistanen garatu zen, eta k.a. 2500 eta 1700 urte inguruetan goieneko unea lortu zuen. -
2380 BCE
Sumer lotura
Lugalzagesik, Umma herriko printzeak, Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen, eta Sumer herrialdea lehen aldiz batzea lortu zuen. -
2355 BCE
historiako lehen inperioa
Sargon I Handiaren erregetzan (K.a. 2355-2279), hiri-estatu sumertarrak batuta geratu ziren eta horrela sortu zen historiako lehen inperioa, Akaden Inperioa; zituen lurraldeak Mediterraneoa eta Turkiaraino hedatu ziren. -
2254 BCE
Inperioaren gailurra
Akaden inperioaren goieneko unea Naram-Sin-en erregetzan lortu zen, baina, hura hil eta gero, barruko arazo batzuek (konspirazioak, independentziaren aldeko mugimenduak etab.) eta, besteak beste, guti, amorrita eta lullubi herrien presioek, inperioaren gainbehera bizkortu zuten. -
2120 BCE
ur dinastia eta lehenengo zigurata
Hiri-estatu batzuetako agintariek (Lagasheko Gudea, Urukeko Utu-hegal, Urko Ur-namu etab.) gutiak botatzea lortu zuten. K.a. 2120 urterako, Ur-Namuk III. Ur dinastia sortu zuen, eta garai horretan lehenengo zigurata eraiki zuen. -
2100 BCE
Mesopotamiar eskultura
Mariko gobernadorea izan zen Puzur Ishtar-en estatua. -
2000 BCE
Arkitektura Minoiko
Lehenengo aldaketa K.a. 2000 urte inguruan gertatu zen. Ordu arte, Minosko zibilizazio aldiaren lehenengo zortzi mendeetan zehar, kretarrek ez zuten Neolitoko bizibidetik harago egin. Nolanahi ere, itsas merkataritzari esker Egiptorekin harremanetan izan bide ziren. K.a. 2000. urte inguruan, bada, kretarrek idazteko sistema bat eta hirien zibilizazio bat sortu eta antolatu zuten, -
1900 BCE
Knossoskoa
Kretako jauregi handiena Knossoskoa izan zen (K.a. 1900 inguru). Han aurkitu ziren Kretako gizarteari eta ekonomiari buruzko lehenengo datuak, buztinezko oholetan idatziak. Greziako elezahar klasikoetan Minos erregearen jauregia zen Knossos. -
1700 BCE
Inperio zaharraren suntsiketa
Barneko matxinadek Inperio Zaharraren suntsiketa ekarri zuten. Horren ondorioz, ezegonkortasuna nabarmena izan zen; ondoren, Erdiko Inperioa sortu zen (XI. dinastiatik XIII.era ). Garai hartan ureztatzeko lan handiak egin ziren. Hicso Asiako herriaren inbasioarekin batera, K.a. 1700 urte inguruan, bukatu zen garai hau. -
1700 BCE
Hammurabi kodea
Mesopotamiarrek kodeetan biltzen zituzten legeak erabiltzen zituzten beren bizimodua gobernatzeko. Guztietan ezagunena Hammurabiren kodea da. Hammurabi Babiloniako erregea izan zen. -
1700 BCE
Zeramika eta pinturak Minoikoak
Lehenengo jauregien garaian (K.a. 2000-1700 inguruan) zeramika mota berezi bat egin zen Kretan, teknikaren bikaintasunarengatik eta apaindura zurrunbilotu dinamikoagatik ezaguna. Apaindurazko pintura horretan, ordea, ez da 1600-1450 bitarteko loraldi arestian aipatu horretan hain pintura lan bikainak egingo zirenik aurreikusten. -
1600 BCE
Kultura aristokrazia
Mizenastar zibilizazioa K. a. 1600. urte aldera sortu zen eta kultura aristokrazia gerlariak menperatu zuen. K. a. 1400 inguru, mizenastarrek zibilizazio minoikoaren bihotza zen Kreta azpiratu zuten. -
1600 BCE
Eskulturak Minoikoak
Aipagarria da terrakotazko estatua txiki bat (Knossos, K.a. 1600 inguru), hiru suge luze kiribilkaturik dituela besoen, gorputzaren eta buruaren jiran, eta bularrak agerian. Batzuen ustez irudi horrek esanahi garbia izan dezake, antzinako erlijio askotan sugea lurreko jainkoen eta gizonezkoen emankortasunaren irudikapena baita eta bularra, berriz, emakumezkoen emankortasunarena. -
1400 BCE
Mizenastar beste batzuk adierasten
Azkenik, metalezko eta bolizko lanei dagokienez, aipatu beharrekoak dira Vafioko urrezko edontziak (K.a. 1500 inguru) eta Mizenasko bolizko hiru jainkosak (K.a. 1550-1400 inguru), zein baino zein bikainagoak. Bolizko irudi honetan atentzioa ematen du keinuen fintasunak eta irudien gizatasunak, ez baita antzinako artearen munduan, greziarrak iritsi arte ez behinik behin, hurkoarenganako maitasuna halako berotasunez eta edertasunez irudikatzen duen obrarik. -
1100 BCE
Mizenastar zibilizazioa
Mizenasko zibilizazioak bostehun bat urte hartu zituen : K.a. 1630 urtetik 1100 urtera, gutxi gorabehera. Denbora bitarte hartan, beraz, loaldi luze batetik esnatuta bezala, bertako tradizioei ezer gutxi zor zien zibilizazio bat sortu zen bat-batean. -
900 BCE
Polis
K.a. 900. urtetik aurrera, herri batez eta zenbait herrixka, zelai eta basoz osatutako estatu txikiak sortzen hasi ziren; polis izena eman zitzaien. -
500 BCE
Garai klasikoa
K.a. 500 urtetik, Asia Txikian, gaur egungo Turkian, kokatuta zeuden polis helenikoak Persiarren menpe egon ziren. Horietako batzuk altxatu egin ziren, eta laguntza eskatu zieten gainerakoei, baita Atenasek eta beste polis batzuek erantzun ere. Horixe izan zen, Mediar gerren hasiera. Dario errege Persiarraren armadak menpean hartu zituen, ordea, eta Mileto suntsitu zuen, Persiarren lehen erasoei gogotik eutsi bazien ere. Gainera, Dariok gainerako polisak menpean hartzea erabaki zuen. -
400 BCE
Zeltak iberriarrak baskoiak
La hoya herrixkaren garapen handiena -
396 BCE
Ziniskak estatua
Olinpia (Grezia), k.a. 396. Ziniska printzesa espartarrak estatua bat eta idazkun bat eskaini zizkion Olinpiari. -
392 BCE
Ziniska pritzesa espartarrak
Ziniska, lehen emakumezko txapeldun olinpikoa.
Urte horretako Olinpiar Jokoetan Koadriga lasterketa irabazi zuen printzesak eta hurrengo Joekoetan ere, K.a 392. urtean, proba bera irabaztea lortu zuen. Horrenbestez, Ziniska izan zen lehen emakumezko txapeldun olinpikoa. -
332 BCE
Grezia Egipto konkistatu zuen
Ondoko herri batzuen, asiriar edota persiarren inbasioa jasan ondoren, Greziak Egipto konkistatu zuen (K.a. 332). Alexandro Handia hil eta gero, horren jeneral izan zen Ptolomeok dinastia bat fundatu zuen, erromatarrek bere inperioko probintzia bihurtu arte, 300 urtez gobernatuko zuena. Garai hartan, grekoa izan zen hizkuntza ofiziala, baina Egiptoko kultura errespetatu zuten, eta horri esker biziraun zuen. -
305 BCE
Ptolomeo I Sóter
Alejandro Handiak Ekialdean konkistatu zuen inperioa, haren jeneralen artean banatu zen. Egipton Ptolomeo I Sóter-ek hartu zuen boterea. -
264 BCE
Lehen Gerra Punikoa
Sizilia uhartean kontrolagatik izan zen Lehen Gerra Punikoa. Urte askotan aritu ondoren, Sizilia erromaterrei laga zieten Kartagorrek -
220 BCE
Hanibal Barka
Hanibal Barka jeneral kartagotarrak Erroma Iberiar penintsulatik abiatu konkistatzea erabaki zuen. -
218 BCE
Hispaniaren Konkista lehen fasea
Kartagotarren eta haien aliatu iberirren aurkako gerrak, Mediterraneoko itsasertza menderatzeko. -
218 BCE
Erromatarren lehorratzea Emperioan
Erromako konkistaren hasiera, Anibalen hornidura-lerroa mozteko asmoz, erromatarrek Iberiar Penintsularen ipar-mendebaldean lehorreratu eta operazio-oinarri bihurtu zuten. -
209 BCE
Kartago Novaren konkista
Cartago Novako bataila erromatarren erasoa izan zen Iberiar penintsulako Kartagoko hiriburuan, Cartago Novan (gaur egun Cartagena), Kartagoren eta Erromako Errepublikaren arteko bigarren gerra punikoan. -
201 BCE
Hispaniaren Konkista bigarren fasea
Ekialdeko goi-lautada eta iberiar sistema konkistatu zituzten. -
196 BCE
Rosettako harria
Egiptoko Rosetta herritik hurbil, hiru alfabeto desberdin (hieroglifikoa, demotikoa eta grekoa) erabiliz garbatutako basaltozko harri bat aurkitzea -oinarrizkoa izan zen Egiptoko idazketa hieroglifikoa deszifratu ahal izateko. Rosettako harria Napoleonen armadaren soldaduek aurkitu zuten 1799an. -
154 BCE
Hispaniaren Konkista hirrugarren fasea
Iberiar penintsulako mendebaldeko herriek erresistentziak handia egin zioten Erromari. -
133 BCE
Numantzia
Izurriteak eta goseak eraso eta hamabost hilabete igaro ondoren, hiria K.a. 133. urteko udan errinatu zen azkenean. Hango biztanleek, ordea, nahiago izan zuten beren buruaz beste egitea entregatzea, hiria eta etxeak su hartuz, erromatarren esku ez erortzeko. -
64 BCE
Neron enperadorea
Kristautasunak erromatar ohituren aurka egiten zuenez, eta erromatar jainkoak ukatzen zituenez, kristauak jazarriak izan ziren garai hartan. Neron enperadorearengaraitik (K.o. 64. urtea), kristauak preso hartu eta torturatu egitenzituzten. -
29 BCE
Hispaniaren Konkista laugarren fasea
Augusto enperadorearen garaian, tribu kantabriarrak, asturriarrak eta galaikoak garaitu zituzten. -
27 BCE
Hispaniaren zatiketa 3 probintziatan
Hispania hiru probintziatan banatzen da: Tarraconensis, Baetica eta Lusitania. -
19 BCE
Erromatar konkista
Euskal lurraldea erromatarren mende -
19 BCE
Iparraldeko herrien konkista
César Augustok Kantabriako gerrak amaitzean Iberiar Penintsularen konkista erromatarraren ondorioz -
16 BCE
Politika militarista
Egiptoarrek inbaditzaileak botatzea lortu zuten, eta inperioa berrezarri egin zuten. Inperio Berria deiturikoa (XVIII. dinastiatik XX.era), Egiptoko Historiako garairik garrantzitsuena da, eta faraoirik ospetsuenetariko batzuek gobernatu zuten: Tutmotsis I.a, Tutmotsis II.a, Tutankamón, Ramses II.a, Ramses III.a, etab. Politika militarista erabili eta lurraldearen garapen handia lortu zuten. -
9 BCE
“itsasoko herriak” deitutakoak inbaditzean
Gerora, Egiptok barruko krisi handia nozitu zuen (nahaspila administratiboa, apaiz-kastaren esku-sartzea gobernuan, batasun politikoaren zatiketa etab), eta K.a. XI. mendearen hasieratik aurrera, “itsasoko herriak” deitutakoak inbaditzean, okerrera jo zuen. Horrek inperioaren etengabeko ahultzea eta Hirugarren bitarteko garaiaren hasiera ekarri zuen. -
1 CE
Oiassoren une gorena
Erromatar konkista da Milvio Zubiaren borroka gatazkaren azken borroka izan zen, 312ko udan Konstantino enperadore erromatarren artean deslotu zena. -
212
Erromatar hiritartasuna
Erromatar hiritartasuna gizarte-kokapen pribilegiatua zen legeen, gizarte-estatusaren, jabetzaren eta gobernu-posizioetarako sarbidearen inguruan, eta gizabanako batzuei ematen zitzaien Antzinako Erromaren historian zehar eta, Penintsulako Italiatik kanpo, -
298
Hispaniaren zatiketa 5 probintziatan
Diokleziano enperadoreak bost probintzia eratu zituen: Gallaezia (hiriburua, Luο-Lugo), Novaconensis (hiriburua, Tarraco-Tarragona), Lusitania (hiriburua, Emérita Augusto -Mérida), Betika (hiriburua, Hipspalis-Sevilla) eta Cartaginensis (hiriburua, Carthago). -
411
Bisigodoen iritsiera
- urtetik aurrera, bisigodoek Iberiar Penintsulara migratu zuten lehen aldiz. Iritsi zirenean, sueboek, bandaloek eta alanoek okupatzen zutela ikusi zuten, eta 411. urtean banatu zuten lurraldea.
-
476
Erromatar Inperioaren amaiera
Odoakro, heroien erregea, Erromako azken enperadorea, Romulo Augústulo, urperatu zuen 476ko irailaren 4an. Horrek Erromatar Inperioaren amaiera adierazten du: Mendebaldeko inperioa desagertu zen, eta Bizantziako ekialdeko inperioa, berriz, Konstantinopla erori arte (1453) iraun zuen.