AINTZINAROA

ZIBILIZAIOAREN HASIERA

8000 BCE

-Duela 8.000 urte
Duela 8.000 urte inguru, giza taldeak ibaien ertzetako lurrak lantzen hasi ziren. Apiriletik ekainera bitartean, mendietako elurra urtzen zenean, ibai horiek uhaldiak izaten zituzten, eta nahiko irregularrak izateaz gain uzta bertan behera geratzeko arriskua zekarten. Arazo hori irtenbidea emateko, garai hartako biztanleak dike eta bideen bidez uhaldiak kontrolatzen ikasi zuten; era horretara ibai ertzetik urrunago zeuden lurrak ureztatzeko erabili ahal izan zuten ura.

EGIPTO

Period: 8000 BCE to 30 BCE

Atapenetik inperio berria

5000 BCE

K.a. 5000. urte inguruan, Afrikako Erdialdeko lautadetatik zetorren giza talde bat Nilo bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen eta herri txikiak eraikitzen hasi ziren. Herri horiek, pixkana-pixkana, elkartu egin ziren eta herri handiagoak sortu zituzten.

MESOPOTAMIA

Period: 3500 BCE to 2100 BCE

menes edo nermen-enkonkista

3100 BCE

Bi erresuma sortu ziren orduan, Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta etengabe borrokan ibili ziren, hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak K.a. 3100. urte inguruan iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte.

egiptoren aldaketa

3000 BCE

Bailara inguruko basamortuek (“lur gorria”) muga naturala osatzen zuten eta, horregatik, nahiko zaila zen hortik inbasioren bat iristea. Horrela, Egiptoko kulturak 3.000 urtez iraun zuen ia aldaketarik gabe.

politikaren eboluzioa

2380 BCE

k.a. 2380 urte inguruan, Lugalzagesik, Umma herriko printzeak, Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen, eta Sumer herrialdea lehen aldiz batzea lortu zuen.

akaden imperioa

Period: 2355 BCE to 2279 BCE

Geroago, jatorri ezezaguneko pertsonaia batek, Sargonek, Kish herriko boterea hartu zuen eta lurralde osoa bere menpe eduki zuen. Sargon I Handiaren erregetzan (K.a. 2355-2279), hiri-estatu sumertarrak batuta geratu ziren eta horrela sortu zen historiako lehen inperioa, Akaden Inperioa; zituen lurraldeak Mediterraneoa eta Turkiaraino hedatu ziren.

Naram Sin-en erregetza

Period: 2254 BCE to 2218 BCE

Akaden inperioaren goieneko unea Naram-Sin-en (K.a. 2254-2218) erregetzan lortu zen, baina, hura hil eta gero, barruko arazo batzuk (konspirazioak, independentziaren aldeko mugimenduak etab.) eta, besteak beste, guti, amorrita eta lullubi herrien presioek, inperioaren gainbehera bizkortu zuten.

inperio zaharraren zuntziketa

1700 BCE

Barneko matxinada Inperio Zaharraren suntsiketa ekarri zuten. Horren ondorioz, ezegonkortasuna nabarmena izan zen; ondoren, Erdiko Inperioa sortu zen (XI. dinastiatik XIII.era ). Garai hartan ureztatzeko lan handia egin ziren. Hicso Asiako herriaren inbasioarekin batera, K.a. 1700 urte inguruan, bukatu zen garai hau.

Aintzinako Grezia

Period: 1300 BCE to 1000 BCE

Antzinako Grezia greziar hizkuntza eta kulturako herrien zibilizazioa izan zen, K.a. XIII. eta IX. mendeen artean hasi zen

Egitura berriak

800 BCE

Aldi arkaikoan, VIII. mendetik aurrera alegia, arkitektura egitura berriak agertu ziren eraikuntzetan

Greziaren kolonizazioa

Period: 800 BCE to 600 BCE

VIII. eta VI. mendeen bitartean gertatu zen Greziaren kolonizazioa Mediterraneo itsasoaren eta itsaso Beltzaren kostaldean.

olimpiar jokoak

776 BCE

Urte onetan olimpiar jokoak hasi ziren egiten.

Garai arkaikoa

Period: 776 BCE to 499 BCE

Urte ahuen artean garai arkaikoa zegoen

Romulo

Period: 771 BCE to 716 BCE

Urte ahuetan Romulo jaio zen eta hil zen

Remo

Period: 771 BCE to 753 BCE

Urte ahuetan Remo jaio zen eta hil zen.

Remo eta Romulo

753 BCE

Urte honetan bi anaiek lurralde horretan Tiber ibaiko ordoki batean hiri bat sortzea erabaki zuten,

greziar kolonizazioa

750 BCE

Mendebaldeko greziar kolonizazioa hasten da.

Emigrazioaren merkataritza

700 BCE

VII. mendetik aurrera emigrazioaren merkataritza alderdia hasi zen azaltzen

Demokraziarako merkataritza

700 BCE

VII. mendetik aurrera emigrazioaren merkataritza alderdia hasi zen azaltzen

Aintzinako Grezia

600 BCE

Antzinaroa bukatu arte iraun zuen (K.a. 600 urtea).

Asia Txikiko hiri greziarrak

540 BCE

K.a. 540. urtean persiarrek mendean hartuak zituzten Asia Txikiko hiri greziarrak.

509 a.C

509 BCE

irauli egin zen eta ondoren Erromako Errepublika ezarri zen.

demokraziarako bidea

507 BCE

K.a. 507. urtean ezarri zen demokraziarako bidea erraztu zen

garai klasikoa

Period: 499 BCE to 336 BCE

Urte ahuen zehar garai klasikoa zegoen.

lehen gerra medikoa

493 BCE

Urte honetan historia osoko lehen gerra medikoa izan zen.

marathoneko gudua

490 BCE

Urte honetan marathoneko gudua egon zen

Tremopileko gudua

480 BCE

Termopileko gudua; Leonidas I.a espartarreko erregeak bere burua sakrifikatzen du Xerxesen aurrerapena eragozteko. Persiarrek Eubea uhartea konkistatu eta Hestia arpilatu zuten. Pertsiako Xerxes I.ak Tespia, Platea eta Atenas greziar hiriak erretzea agindu zuen. Aristides eta beste herritar kondenatu batzuk baztertuz.

Delosko liga

477 BCE

Atenasek eta Joniako hiriek bat egin eta Delosko Liga sortu zuten K.a. 477an

Artista

450 BCE

K.a. 450. urtean artista talde bat sortu zen Atenasen, Fidais izenekoa.

Atenasen nagusitasuna

Period: 446 BCE to 431 BCE

Atenasen nagusitasuna 446. urtetik 431ra luzatu zen.

esparta

396 BCE

Cinesca eskrito bat bidali zion Olimpiari

breno

387 BCE

Egun horretan gertatu zen Breno buru zen senonesek Erroma konkistatu eta arpilatzea.

Cayo Marcio

351 BCE

Herritarrei zabaltzen zaie zentsura; Cayo Marcio Rútilok erromatar zentsoretzat hartzen du.

Samniten Gerrak

343 BCE

Samniten Gerrak hasten dira. Volskoak garaituak dira.

egiptoren konkista

332 BCE

Ondoko herri batzuen, asiria edota persiarren inbasioa jasan ondoren, Greziak Egipto konkistatu zuen (K.a. 332). Alexandro Handia hil eta gero, horren jeneral izan zen Ptolomeok dinastia bat fundatu zuen, erromatarrek bere inperioko probintzia bihurtu arte, 300 urtez gobernatuko zuena. Garai hartan, grekoa izan zen hizkuntza ofiziala, baina Egiptoko kultura errespetatu zuten, eta horri esker biziraun zuen.

Alejandro handiaren heriotza

323 BCE

K.a. 323. urtean Alejandro Handiaren heriotzarekin bukatu zela jotzen zen

ponpeia

79 BCE

lurrikara batek hondoratu zen

Greziako Olimpiar jokoak

776

K.a. 776 lehenengo Olinpiar Jokoek eman zioten hasiera.

ANTOLAMENDU SOZIALA

1700

Mesopotamiarrek kodeetan biltzen zituzten legeak erabiltzen zituzten beren bizimodua gobernatzeko. Guztietan ezagunena Hammurabiren kodea da. Hammurabi K.a. 1.700 urte inguruan Babiloniako erregea izan zen.

egiptoren sistemak

1799

Egiptoko Rosetta herritik hurbil, hiru alfabeto desberdin (hieroglifikoa, demotikoa eta grekoa) erabiliz garbatutako basaltozko harri bat aurkitzea -oinarrizkoa izan zen Egiptoko idazketa hieroglifikoa deszifratu ahal izateko. Rosettako harria (K.a. 196) Napoleonen armadaren soldaduek aurkitu zuten 1799an.

Ur-Namuk III

2120

Hiri-estatu batuetako agintariek (Lagash Gudea, Urukeko Utu-hegal, Urko Ur-namu etab.) guztiak botatzea lortu zuten. K.a. 2120 urterako, Ur-Namuk III. Ur dinastía sortu zuen, eta garai horretan lehenengo zigurata eraiki zuen.