-
-Duela 8.000 urte
Duela 8.000 urte inguru, giza taldeak ibaien ertzetako lurrak lantzen hasi ziren. Apiriletik ekainera bitartean, mendietako elurra urtzen zenean, ibai horiek uhaldiak izaten zituzten, eta nahiko irregularrak izateaz gain uzta bertan behera geratzeko arriskua zekarten. Arazo hori irtenbidea emateko, garai hartako biztanleak dike eta bideen bidez uhaldiak kontrolatzen ikasi zuten; era horretara ibai ertzetik urrunago zeuden lurrak ureztatzeko erabili ahal izan zuten ura. -
-
K.a. 5000. urte inguruan, Afrikako Erdialdeko lautadetatik zetorren giza talde bat Nilo bailaran lurra lantzen eta abereak hezten hasi zen eta herri txikiak eraikitzen hasi ziren. Herri horiek, pixkana-pixkana, elkartu egin ziren eta herri handiagoak sortu zituzten. -
-
Bi erresuma sortu ziren orduan, Egipto Garaia, hegoaldean, eta Egipto Beherea, iparraldean, eta etengabe borrokan ibili ziren, hegoaldeko Menes edo Nermer erregeak K.a. 3100. urte inguruan iparraldea konkistatu eta bereganatu zuen arte. -
Bailara inguruko basamortuek (“lur gorria”) muga naturala osatzen zuten eta, horregatik, nahiko zaila zen hortik inbasioren bat iristea. Horrela, Egiptoko kulturak 3.000 urtez iraun zuen ia aldaketarik gabe. -
k.a. 2380 urte inguruan, Lugalzagesik, Umma herriko printzeak, Ur, Uruk, Larsa eta Lagash herrien boterea hartu zuen, eta Sumer herrialdea lehen aldiz batzea lortu zuen. -
Geroago, jatorri ezezaguneko pertsonaia batek, Sargonek, Kish herriko boterea hartu zuen eta lurralde osoa bere menpe eduki zuen. Sargon I Handiaren erregetzan (K.a. 2355-2279), hiri-estatu sumertarrak batuta geratu ziren eta horrela sortu zen historiako lehen inperioa, Akaden Inperioa; zituen lurraldeak Mediterraneoa eta Turkiaraino hedatu ziren.
-
Akaden inperioaren goieneko unea Naram-Sin-en (K.a. 2254-2218) erregetzan lortu zen, baina, hura hil eta gero, barruko arazo batzuk (konspirazioak, independentziaren aldeko mugimenduak etab.) eta, besteak beste, guti, amorrita eta lullubi herrien presioek, inperioaren gainbehera bizkortu zuten.
-
Barneko matxinada Inperio Zaharraren suntsiketa ekarri zuten. Horren ondorioz, ezegonkortasuna nabarmena izan zen; ondoren, Erdiko Inperioa sortu zen (XI. dinastiatik XIII.era ). Garai hartan ureztatzeko lan handia egin ziren. Hicso Asiako herriaren inbasioarekin batera, K.a. 1700 urte inguruan, bukatu zen garai hau. -
Antzinako Grezia greziar hizkuntza eta kulturako herrien zibilizazioa izan zen, K.a. XIII. eta IX. mendeen artean hasi zen
-
Aldi arkaikoan, VIII. mendetik aurrera alegia, arkitektura egitura berriak agertu ziren eraikuntzetan -
VIII. eta VI. mendeen bitartean gertatu zen Greziaren kolonizazioa Mediterraneo itsasoaren eta itsaso Beltzaren kostaldean.
-
Urte onetan olimpiar jokoak hasi ziren egiten. -
Urte ahuen artean garai arkaikoa zegoen
-
Urte ahuetan Romulo jaio zen eta hil zen
-
Urte ahuetan Remo jaio zen eta hil zen.
-
Urte honetan bi anaiek lurralde horretan Tiber ibaiko ordoki batean hiri bat sortzea erabaki zuten, -
Mendebaldeko greziar kolonizazioa hasten da. -
VII. mendetik aurrera emigrazioaren merkataritza alderdia hasi zen azaltzen -
VII. mendetik aurrera emigrazioaren merkataritza alderdia hasi zen azaltzen -
Antzinaroa bukatu arte iraun zuen (K.a. 600 urtea). -
K.a. 540. urtean persiarrek mendean hartuak zituzten Asia Txikiko hiri greziarrak. -
irauli egin zen eta ondoren Erromako Errepublika ezarri zen. -
K.a. 507. urtean ezarri zen demokraziarako bidea erraztu zen -
Urte ahuen zehar garai klasikoa zegoen.
-
Urte honetan historia osoko lehen gerra medikoa izan zen. -
Urte honetan marathoneko gudua egon zen -
Termopileko gudua; Leonidas I.a espartarreko erregeak bere burua sakrifikatzen du Xerxesen aurrerapena eragozteko. Persiarrek Eubea uhartea konkistatu eta Hestia arpilatu zuten. Pertsiako Xerxes I.ak Tespia, Platea eta Atenas greziar hiriak erretzea agindu zuen. Aristides eta beste herritar kondenatu batzuk baztertuz. -
Atenasek eta Joniako hiriek bat egin eta Delosko Liga sortu zuten K.a. 477an -
K.a. 450. urtean artista talde bat sortu zen Atenasen, Fidais izenekoa. -
Atenasen nagusitasuna 446. urtetik 431ra luzatu zen.
-
Cinesca eskrito bat bidali zion Olimpiari -
Egun horretan gertatu zen Breno buru zen senonesek Erroma konkistatu eta arpilatzea. -
Herritarrei zabaltzen zaie zentsura; Cayo Marcio Rútilok erromatar zentsoretzat hartzen du. -
Samniten Gerrak hasten dira. Volskoak garaituak dira. -
Ondoko herri batzuen, asiria edota persiarren inbasioa jasan ondoren, Greziak Egipto konkistatu zuen (K.a. 332). Alexandro Handia hil eta gero, horren jeneral izan zen Ptolomeok dinastia bat fundatu zuen, erromatarrek bere inperioko probintzia bihurtu arte, 300 urtez gobernatuko zuena. Garai hartan, grekoa izan zen hizkuntza ofiziala, baina Egiptoko kultura errespetatu zuten, eta horri esker biziraun zuen. -
K.a. 323. urtean Alejandro Handiaren heriotzarekin bukatu zela jotzen zen -
lurrikara batek hondoratu zen -
K.a. 776 lehenengo Olinpiar Jokoek eman zioten hasiera. -
Mesopotamiarrek kodeetan biltzen zituzten legeak erabiltzen zituzten beren bizimodua gobernatzeko. Guztietan ezagunena Hammurabiren kodea da. Hammurabi K.a. 1.700 urte inguruan Babiloniako erregea izan zen. -
Egiptoko Rosetta herritik hurbil, hiru alfabeto desberdin (hieroglifikoa, demotikoa eta grekoa) erabiliz garbatutako basaltozko harri bat aurkitzea -oinarrizkoa izan zen Egiptoko idazketa hieroglifikoa deszifratu ahal izateko. Rosettako harria (K.a. 196) Napoleonen armadaren soldaduek aurkitu zuten 1799an. -
Hiri-estatu batuetako agintariek (Lagash Gudea, Urukeko Utu-hegal, Urko Ur-namu etab.) guztiak botatzea lortu zuten. K.a. 2120 urterako, Ur-Namuk III. Ur dinastía sortu zuen, eta garai horretan lehenengo zigurata eraiki zuen.