-
Period: to
LITERATURA
-
Borboidarren lehen aldia
1700-1808 bitartean borboitarren lehen aldia eman zen:Joera zentralista, Ilustrazioaren ondorio izan zen Despotismo Ilustratuarekin batera, nabarmena izan zen. -
Ondorengotza gerra 1701-1715
Tronua austriar dinastia izatetik borboiena izatera igaro zen; Karlos II.a hil eta Filipe Borboikoa, Anjouko dukea, errege bihurtu zen. Azken hori berehala egin zen ezagun erresumaren indar politiko osoa zentralizatzeko zuen nahiagatik. -
XVII. mendean Frantziar monarkia absolutuaren gainbehera
XVIII.mendean Frantziako borboiek monarkia absolutua agortuta zegoela agerian jarri zuten. Ez zeukaten garaiko egoera politiko eta sozial errealari erantzuna emateko proiekturik eta ondorioz absolutismoaren ideia gaindituta zegoen: askok entziklopedismoaren bitartez erregetzaren oinarri sagaratuak suntsituta zeuzkaten eta René Descartesen zein ostekoen idealismoak sakon eragin zuen gizartearen alderdi guztietan. Gainera, Erresumaren dirubide guztiak agortuta zeuden. -
Larramendik Larramendismoa bultzatu
Larramendismoa (foruak galtzearen ondorioz sortu): Larramendismoaren korronte ideologikoa XVIII. mendearen lehenengo zatian garatu zen, eta andoaindar idazlea izan zen korronte horri izena eman ziona. Ezaugarri nagusiak:Gipuzkoako foruen defentsa, Foruak Gipuzkoako lege berezitzat defendatzea eta Foruen defentsa aldarrikatzailea bilatzea. -
Euskal idazle askoren jarduna elizgizonen beharrak asetzeko egin zen
XVIII.mendean: Garaiko euskal idazle askoren jarduna tokian tokiko apaizek eta eleizgizonek zeuzkaten beharrak asetzeko egin zen. Beste alde batetik, eten barik eman ziren argitara jende xehearentzako dotrinak eta debozio liburuak. -
Euskal idazle askoren jarduna elizgizonen beharrak asetzeko egin zen
XVIII.mendean: Garaiko euskal idazle askoren jarduna tokian tokiko apaizek eta eleizgizonek zeuzkaten beharrak asetzeko egin zen. Beste alde batetik, eten barik eman ziren argitara jende xehearentzako dotrinak eta debozio liburuak. -
XVIII. mendean Jesuitek eragin handia hainbat esparrutan
XVIII. mendean Jesuitek eragin handia izan zuten garaiko kulturan, gizartean, finantza giroetan eta maila politikoan (Talka egin zuten erresumaren interesekin Ameriketan zuten ustiaketagatik). Interes desberdinak zituzten taldeek (absolutistek, jansenistek eta filosofo ilustratuek) bat egin zuten beraien aurka eta presioa egin zuten Jesuiten Lagundia sozialki baztertzeko. -
Agustin Kardaberz jaio
1703ko abenduaren 29an Hernanin jaio zen. Bere lanak gehienbat gipuzkeraz eta zertxobait bizkaieraz idatzi zituen. -
XVIII. mendean Jesuitek eragin handia hainbat esparrutan
XVIII. mendean Jesuitek eragin handia izan zuten garaiko kulturan, gizartean, finantza giroetan eta maila politikoan (Talka egin zuten erresumaren interesekin Ameriketan zuten ustiaketagatik). Interes desberdinak zituzten taldeek (absolutistek, jansenistek eta filosofo ilustratuek) bat egin zuten beraien aurka eta presioa egin zuten Jesuiten Lagundia sozialki baztertzeko. -
Antolaketa Berrirako Dekretuak
1707.urtetik aurrera argitaratu ziren “Antolaketa Berrirako Dekretuetan” Aragoi, Valentzia, Katalunia eta Mallorcaren egoerak guztiz aldatuko zituzten dekretuak. -
Sebastian Mendiburu
Oiartzunen jaio zen 1708an eta Italian hil zen 1782an 74 urterekin
Euskal idazlea eta jesulaguna izan zen
Iruñean egin zituen filosofiako eta teologiako ikasketa
Nafarroako herrietan ibili zen predikari lanetan eta misioak egiten
Hizlari fama handia lortu zuenez gero Euskal Zizeron ezizena jarri zioten
Karlos III.ak 1767an jesuitak Espainiatik botatzean Italiara joan zen eta bertan pasatu zuen bere bizitza osoa.
Goi-nafarrera erabiltzen zuen idazterakoan
Larramendiren eskolak -
"Escuararen hatsapenac" argitaratu (Joannes E.)
1712an, "Escuararen hatsapenac" idatzi zuen. Saiakera elebiduna zan zen, euskaraz eta latinez idatzitako euskararen apologia-lana. -
Utrecheko hitzarmena
Espainiako errege berriak Filipe V.a izenarekin agindu baino lehenago eman zen. Hitzarmenagatik Espainiak munduan zehar sakabanatuta zituen kolonia ugari beste erresuma batzuen esku utzi behar izan zituen. Ternuako portuak erabiltzeko zuen lehentasuna galdu zuen eta euskal baleazaleentzat kalte izugarria izan zen. Baita ere, betirako galdu zuen Herbereetako lurraldeekin zuen lotura galdu zuen Espainiak, Germaniako inperioaren ardurapean utziz. -
Joannes Etxeberria Hego Euskal Herrian mediku
1713-1722 bitartean Joannes Hego Euskal Herrira joan zen eta Berako udalarekin sinatu zuen bere lehen kontratua mediku bezala. -
Foruei eutsi Filipe V.aren alde egiteagatik
Ondorengotza Gerraren ondoren, Espainiako hainbat lurraldetan jokabide desberdina ekarri zuen: Nafarroak, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak, Filipe V.aren alde egin zutenez, eutsi egin zioten euren foru egoerari. -
"Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna" (Joannes E.)
1718an, "Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna" idatzi zuen, Lapurtarren Biltzarrari egindakoa. -
Agustin Kardaberaz Jesusen Lagundian sartu eta 26 urterekin irakasle
1721an Jesusen Lagundian sartu zen Iruñean eta Valladoliden ikasten egon ondoren. 26 urterekin apaiz egin zen. Bilboko Jesusen Lagundiaren eskolako gramatika irakasle izendatu zuten, eta garai hartan hasi zen hizlari gisa ospe handia hartzen. -
Joannes Jesusen Lagundiko kide batzuen mediku
1725eko urrian Azkoitiko mediku ageri zen. Bezeroen artean Jesusen Lagundiko kideak zeuzkan, haien artean Kardaberaz edota Larramendi zituelarik. -
Gipuzkoar Konpainia
1728-1785 bitartean, Caracasko Gipuzkoar Konpainia egon zen, non Venezuelarekiko merkataritzaren monopolioa zuen. Dirudienez, horren eraginez sortu ziren Euskal Herrian hainbat ekintza kultural; horien artean, “Euskalerriaren Adiskideen Elkartea” -
Felipe V.ak euskal komertziante talde bati salerosketak egiteko baimena eman
1728an Filipe V.ak euskal komertziante talde bati Venezuelan salerosketak egiteko baimena eman zion. Horrela, talde horrek herrialde hartako Cumaná, Margarita eta Trinidad lurraldeetako produktuak eskuratzeko aukera izan zuen. -
Larramendik "De la Antigüedad y universalidad del Bascuence en España" argitaratu zuen
1728an "De la Antigüedad y universalidad del Bascuence en España" argitaratu zuen. Euskara Espainiako jatorrizko hizkuntza bakarra dela defendatu nahi du. Larramendiren ustez, euskaldunak dira espainiarrik petoenak, garbienak. Tubalismoa da agertzen duen ideietako bat.
**Tubalismoa iberiar eta euskal historiografiaren adarra da. Bere ezaugarri nagusia euskal herriari (eta honekin batera, iberiarrei) jatorri mitikoak (Tubal, Noeren iloba) ematea zen. -
Frantzisko Xabier Munibe Idiakez
Frantzisko Xabier Munibe Idiakez
edo gehiago ezagutua Peñafloridako konde bezala, Azkoitian jaio zen 1729an eta Bergaran hil zen 1785ean 56 urterekin.
Euskal idazle eta musikagilea
Euskal Herrian Ilustrazioaren ideiak zabaldu nahian Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu zuen
Azkoitiko jesuitekin egin zituen lehenengo ikasketak baina ondoren, Tolosara joan zen zientzia ikasketak egitera arte ederretan prestatzen zelarik.
Euskal Herrian izandako Ilustrazioko eredu da Munibe -
Larramendik “El Imposible Vencido. Arte de la Lengua Vascongada” idatzi
1729an “El Imposible Vencido. Arte de la Lengua Vascongada” (Ezina, egina) argitaratu zuen; euskararen lehen "arte" edo gramatika argitaratua dela esan daiteke. Garai hartako jakintsuen artean oso zabaldua zen ideia baten arabera, hebreerak, grekoak, latinak eta beronen eratorriek bakarrik zuten gramatika bat. Euskara bezalako hizkuntzak, berriz, jende ezjakinaren hizkerak ziren, Horiei erantzunez idatzi zuen liburu hau Aita Larramendik. -
Euskaldunen monopolioak
1730-1785 bitartean euskaldunek monopolioa izan zuten lurralde haietan, ingelesak eta holandarrak baztertuz. Gehienbat tabakorriaren eta kakaoaren garraioaz arduratu ziren. Bertako bizitza politikoan eta militarrean eragina izan zuten eta korso patentea eduki zuten hango itsasoetan garraiatzen ziren merkantzien gainean. -
Kardaberaz Loiolara bizitzen joan eta inguruetan predikari lanetan ibili
1736an Loiolan jarri zen bizitzen eta bertatik Gipuzkoako eta Bizkaiko herrietara abiatzen zen predikari. -
Larramendik “Diccionario Trilingüe del Castellano, Bascuence, Latin” argitaratu
1745ean “Diccionario Trilingüe del Castellano, Bascuence, Latin” argitaratu zuen. Espainiako Errege Akademiaren Autoritateen Hiztegia argitaratu berria zela, Larramendik oso-osorik euskaratu nahi izan zuen, erdaldunak euskal hizkuntzaren aberastasunaz konbentzitzeko. Herriz herri galdetuz eta liburuak arakatuz hitz andana bildu zuen. -
Euskaldunek Ameriketako lurren pribilegioak galdu
1749an izan ziren matxinada batzuen ondoren euskaldunek herrialde hartan zituzten erregaliak(pribilegioak) eten egin ziren. -
Joannes Etxeberria hil
1749an hil zen Azkoitian. -
Larramendik “Corografia de Guipuzcoa edo Corografía o descripción general de la muy noble y leal Provincia de Guipúzcoa” argitaratu
1754an, “Corografia de Guipuzcoa edo Corografía o descripción general de la muy noble y leal Provincia de Guipúzcoa” argitaratu zuen Aita Larramendik. Gipuzkoako geografia eta bertoko herritarren ohiturak, jantziak, dantzak, hizkuntza eta ogibideak azaltzen dituen lan etnografikoa. -
Larramendik “Sobre los fueros de Guipúzcoa” argitaratu
1756-1758 bitartean, “Sobre los fueros de Guipúzcoa” bere garaian ezin argitaratu izan zen saio politikoa izan zen. Pirinioko Herrialde Batuak izeneko egitasmoaren alde hitz egiten du, non zazpi euskal lurraldeak estatu aske batean batuko ziren. Bere batzar nagusian, diputatuek euskaraz jakitea nahitaezkoa izanen zen. -
Jesuitak Portugaletik egotziak izan ziren Vaticanora bidaliz
1758 eta 1759. urteetan Pombaleko markesak Portugaletik egotzi zituen Jesuitak eta beraien kolonietako lurretan zeudenak Vaticanora bidali zituen. -
Joera zentralistako ikeiak eta zerbitzuen garapena
759-1788 bitartean Karlos III.ak tronuan zegoela gauzatu zituen joera zentralistako ideiak, estatu barruko komunikabideak, administrazioaren zerbitzuak eta posta garatuz. -
Kardaberazek "Catecismo" obra itzuli
Aita Asteteren "Catecismo" obraren itzulpena eman zuen argitara 1760an -
Kardaberazek Loiolako Ignaziori buruzko hiru obra argitaratu zituen
Loiolako Ignaziori buruzko hiru obra plazaratu zituen 1761ean: "Aita San Ignacioren Egercicioen Gañean Afectoac bere Egemplo, ta Doctrinaquin: edo Egercicioen IIen partea", "Aita San Ignacioren Egercicioen III garren Partea eta "Aita San Ignacioren Egercicioen Gañean, orien lau asteetako Meditacio laburrac, edo Egercicioen laugarren partea" -
Kardaberazek euskarari buruzko lehen obra argitaratu zuen
Kardaberazek euskarari buruzko lehen obra argitaratu zuen -
Jesuitak Frantziatik egotziak izan ziren, jabetza gabe utziz
1763.ean Frantziako Luis XV.ak kolonietako diruak bidegabe erabili zituztela eta, Frantziako lurretik egotzi eta jabetza gabe utzi zituen Jesuitak. -
Jauntxoek baserritarrak prezioak jeistera behartu eta horregatik matxinadak
1766an, Gipuzkoan, jauntxoek baserritarrak zerealen prezioa merketzera derrigortu zituzten eta ondorioz hainbat matxinada eman ziren, Bergaran, Tolosan eta Donostian, besteak beste. -
Jesuiten kanporaketa
1767an Karlos III.ak Jesuitak kanporatu zituen Espainiatik. -
Karlos III.ak Jesuitak Espainiatik kanporatu zituen
1767.ean Espainiako Karlos III.ak Jesuitak erresumako lurralde guztietatik bota zituen. Konpainiaren jabetza guztiak inkautatu eta kolonia batzuetako misio lurrak uztera derrigortu zituen. -
Kardaberazek Italiara jo zuen beste jesuitekin batera
1767an Karlos III.ak jesuitak Espainiatik botatzean, Italiara jo zuen beste jesuitekin batera -
Kardaberazen heriotza
1770ko urriaren 18an hil zen Bolonian(Italia). Hil ondoren berak plazaratu gabeko hainbat obra argitara eman ziren. -
Aita Santuak Jesuiten Lagundia indargabetzea
1773an Aita Santu izendatu berriak, Clemente XIV.ak, Jesuiten Lagundia indargabetu egin behar izan zuen. Egoera honek bultzatuta, Jesuita askok erbesteratu eta bizimodua beste herrialde batzuetan egin behar izan zuten (Italian, Errusian eta Prusian esaterako) -
Ipar Ameriketako kolonietan independentzia gerra
1775-1783 bitartean Ipar Ameriketako kolonietan independentzia gerratea eman zen. -
“Gizakiaren eta Hiritarren eskubideen deklarazioa”-ren aprobazioa
1789an Frantziako Iraultzak indar handia hartu zuen eta urte horretan aprobatu zuten “Gizakiaren eta Hiritarren eskubideen deklarazioa”. -
Frantziar Iraultzako oinarriak
1789-1799 bitartean, Frantziar Iraultzan, oinarri nagusia aristokraziaren eta elizaren aurka joatea zen. Horrela hiritarren kontzeptua garatu zen eta demokrazia unibertsalaren printzipioa nagusitu zen. Bestalde, estatu-nazioaren ideia indartu zen berdintasunaren izenean (herri bat, nazio bat, kultura bat, hizkuntza bat…) -
Frantzian Errepublikaren ezarpena
1792an, hainbat gora-beheraren ondoren, monarkia saihestu eta Errepublika ezarri zen. -
oleon Bonaparteren agintea
Napoleon Bonapartek agintea indarrez hartu zuen iraultzaren printzipio batzuetan oinarrituta. Gainera, Europan zegoen oreka eta joko politiko-militarraren arauak goitik behera aldatu zituen.
