-
ilustrazioa
Ilustrazioan mugimendu hauek bereizi ahal ditugu:
-Arrazionalismoa
-Hezkuntzaren balioa
-Kultura, batez ere, idatzia
-Gizarte, ekonomia,politika eta kultura balio berriak -
literatura neoklasikoa
Ezaugarriak:
- Lanen helburu moralizatzailea
- Gogoeta, hausnarketa eta kritikarako zaletasuna -
literatura neoklasikoa
Entziklopedistak:
Montesquieu: "Gutun Pertsiarrak." "Legeen izpiritua"
D´Alembert: Entziklopedia-ko “Aitzin solasa”. Filosofia osagaiak entziklopediaren antolatzaile eta zuzen-dari nagusia): Filosofia gogoetak, Saloiak, Rameauren iloba (eleberria) , Familiaren aita (antzerkia) -
literatura neoklasikoa
Frantziar eleberria:
Voltaire:Filosofia lanak (Filosofia hiztegia…)
-Historia lanak (Luis XV.aren mendearen historia...)
-Lan dramatikoak (Edipo…)
-Narrazio lanak (Zadig, Sinesbera, Kandido edo baikortasuna…)
Rousseau: Eloisa berria, Emilio -
literatura neoklasikoa
Ingalaterrako eleberria:
Defoe: "Robinson Crussoe", "Moll Flanders", "Lady Roxana"…
Swift: Gulliver-en bidaiak. -
Japonia
HAIKU-AREN URREZKO MENDEA :
Matsuo Basho (1644-1694)
Yosa Buson (1716-1783)
Kobayashi Issa (1762-1826) -
1707
Ingalaterra eta Ezkoziaren batasuna gertatu zen. Hortik Britain Handia sortu zen. -
1713
Utrecheko itunarekin Espainiako ondorengotza Gudaren bukaera eman egin zen. -
1714
Felipe V.ak Espainiako Erret- Akademiaren sorrera baimendu zuen. -
1715
Frantziako Luis XIV. hil egin zen -
1719: D. Defoe: Robinson Crusoe
Fikziozko autobiografia bezala idatzia dago, irla desertu batean 28 urte pasatzen dituen naufrago ingeles batek kontatua.
Gizon modernoaren redua izango da: biziraupena eta ekonomikoki hobetzearen obsesioa. Beraren idealak ez dira nobleenak, bera burges perfektua da. -
1721: Montesquieu (1689-1755) "Gutun Pertsiarrak"
Gizarte frantziarraren ikuspegi kritiko gogorra azaldu zuen.
Bi bidaiari pertsiarren, Usbek eta Rica, eta Pertsian geratu diren lagunen arteko gutun gurutzaketa bat irudikatzen du. -
1722 D. Defoe: "Moll Flanders"
Bere patua aldatzeko ausardiaz borrokatzen duen emakume independente baten bizitza kontatzen du. -
1726: J. Swiften: "Guillever-ren bidaiak"
Giza izaerari eta "bidaien kontakizunen" literatura azpigeneroari buruzko satira bat. -
1734: Voltaire: "Filosofia gutunak"
Eliza, estatuari eta bere garaian Frantzian nagusi ziren ideia filosofikoei egiten dizkien kritikak gaur egun zentzuzko pertsona guztiek egingo lituzkete. Liburuak adimen eta zoriontasunaren aztarna uzten du. -
1748: Montesquieu: "Legeen izpiritua"
Botereen eta monarkia konstituzionalaren arteko bereizketa sistema birsortzen du eredu politiko ingelesean (alemaniarrek, bere aldetik hartua), bere onena onena despotismoaren berme gisa kontsideratzen du -
1751: Voltaire: "Luis XIV-aren mendea"
- urtean entxiklopediaren lehen alea.
-
1759: D`Alembert: "Filosofia osagaiak"; Voltaire: "Kandido"
Karlos III. Espainiako erregea bihurtu.
D`Alembert-en filosofia pentsamenduak klabeak izan ziren ilustrazio garaian.
Kandido, istorio filosofikoa da. -
1761: J.J Rousseau: "Eloisa berria"
Eloisaren eta Pedro Abelardoren istorioan dago inspiratuta, eta, bertan, sublimen banaketak maitasunaren grina gainditzen du pixkanaka. -
1762: J.J. Rousseau: "Emilio"
Historialki, Katalina II. Errusiako emperatriza bihurtu zen.
Emilio, edo Hezkuntza gizakiaren izaerari buruzko tratatu filosofikoa da. Testuak gizabanakoarekin gizartearekin duen harremanaren inguruko arazo politiko eta filosofikoak jorratzen ditu. -
1764: Voltaire: "Filosofia biztegia"
Josulagunak Frantziatik kanporatu.
hiztegi filosofiko eramangarriaren izenburuarekin, bere egileak "Infamiaren" aurkako gerra makina gisa pentsatu zuen. -
Montesquieu
Ilustrazio garaiko kronista eta pentsalari politikoa izan zen. Ilustrazioaren mugimenduko filosofo eta saiakeragile garrantzitsuenetakoa. Ospetsua da berak egituratu zuelako botereen banaketaren teoria, gaur egungo gobernu modernoetan oinarrizkotzat jotzen dena eta mundu osoko konstituzio ugaritan ezarria. -
Voltaire
frantziar filosofoa eta idazlea izan zen. Ilustrazioaren pertsonaia nabarmenenetako bat izan zen. -
Rousseau
Suitzar idazle, musikagile eta filosofoa izan zen, frantsesez idazten zuena. Ilustrazioko pentsalari nagusietako bat izan zen. Haren lanik ezagunenak Gizarte-Hitzarmena, Aitorpenak eta Emilio, edo Hezkuntzaren gainean dira. -
1767
Josulagunak Espainiatik kanpo bota zuten. -
1774: Goethe: "Werther gaztea"
Werther Alemaniako literaturan Sturm und Drang mugimenduaren eleberri garrantzitsua da. Goethek aurretik idatzi zuen mugimendu horren lan bakarrenetakoa da, eta Friedrich von Schiller-ekin batera Weimar mugimendua hasi zen. Eleberri epistolari erdi autobiografikoa da. Werther eleberriaren pertsonaia nagusia da, Charlotterekin eroso maitemintzen den pertsona gazte sentikor eta sutsua da. -
1776
EEBB-k independentzia aldarrikatu.
Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute. Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da. -
1789
Frantziako Iraultza.Gizakiaren eta hiritarrearen eskubideen adierazpena egiten dute, AEBkoa eredu hartuta.
G. Washington, EEBBko lehen lehendakari. -
1793
Luis XVI.ari burua moztu Parisen. -
1799
Napoleonek boterea hartu Frantzian.
