-
Period: 700 BCE to 100 BCE
Aintzinaroa
-
624 BCE
Tales de Mileto
Filosofo eta matematikari greziarra. Magnetita aurkitu zuen lehenak, metalak erakartzen dituen minerala; ez zuen guztiz azaldu erakarpen magnetiko hori —bere arrazoiketa elementuari “bizitza” edo “arima” egoztean oinarritzen zen—, baina lortu zuen zientzia protoelektriko lotsati bat aurreikustea, zeinari magnetismo izena eman zion. -
569 BCE
Pitagoras
Pitagoras greziar filosofo eta matematikari lehen matematikari hutsa izan zen. Nabarmen lagundu zuen heleniar matematika, geometria eta aritmetika. -
535 BCE
Heraklito
"Dena isurtzen da, gara eta ez gara", izan zen Efesoko Heraklitoren oinarrizko leloa, Heraklito "Iluna" izenez ere ezaguna. Pentsalari greziarrak uste zuen munduak etengabeko jaiotza- eta suntsipen-prozesu bat bizi duela, non ezerk ihes egiten duen. -
515 BCE
Parmenides
Filosofo greziar bat izan zen eta poema bakar bat idatzi egin zuen. Poema horren hainbat zati ahilegatu zaizkigu, beste autore batzuen zitetan. Gero, naturak ezin duela kontrakoen arteko oposizioan izan, unibertsoa dela guztia esaten zuen. -
485 BCE
Protagoras
Sofista greziar bat izan zen, oso famatua izan zen erretorikan espertua zelako. Mundua bidaiatzen zuen bere ezagutzak kobratzen eta baita ere bere hitzen erabilera ona. -
470 BCE
Socrates
Greziako filosoforik handienetariko bat izan zen. Platonen maisua eta horrek Aristoteles diszipulo bezala zuen. Hiru horiek, Antzinako Greziako garrantzitsuenak izan ziren. -
427 BCE
Platon
Socrates izan zen bere maisua, eta Greziako handienetariko batean bihurtu zen. Mundua, ideiarena zela definitzen zuen. Hau da gauza asko inmaterialak daudela, adibidez, borondatea, justizia edo gizakia bera. -
384 BCE
Aristoteles
Antzinako Greziako filosofo eta zientzialaria izan zen. Platonekin batera, mendebaldeko filosofiaren naguziena izan zen. Bere ideiek eragin handia izan dute Mendebaldeko historian. -
341 BCE
Epicuro
Greziar filosofoa, bere izena daraman eskolaren sortzailea. Bere doktrinaren aipagarrienak hedonismo arrazionala eta atomismoa dira. -
4 BCE
Seneka
"Zoriontsu izateko zure pasioekin gerran bizi behar duzu eta besteenekin bakean". Senekaren filosofia hobekien definitzen duen aipuetako bat da hau, Erdi Aroko eta Errenazimenduko filosofian eragin handiena izan zuen erromatar pentsalarietako bat. -
Period: 100 to 1500
Erdi Aroa
-
354
Agustin Hiponakoa
Idazle, teologo eta filosofo kristaua izan zen. Konbertitu ondoren, Afrika iparraldeko Hiponako apezpiku bihurtu zen eta manikeoen, donatistaren eta pelagianismoaren heresieen aurkako borroka sorta bat zuzendu zuen. -
1225
Tomas Akinoikoa
Predikatzaileen Ordenako apaiz, fraide, teologo eta filosofo katolikoa, irakaskuntza eskolastikoaren ordezkari nagusitzat eta teologia sistematikoaren figura handienetakotzat hartzen da. -
1285
Gilen Okham
Filosofo, logiko, teologo eta fraide frantziskotar ingelesa izan zen, eskola tomista eta eskotisten aurkako nominalismoaren ordezkari nabarmenena izateagatik ezaguna; eta Occam-en Razor, printzipio metodologiko berritzailea, eta logika, medikuntza eta teologian egindako lan esanguratsuengatik. -
1478
Tomas Moro
Bere obrarik garrantzitsuena, ezaguna dena, honako hau da: "Utopia" (1516), fikziozko uharte bateko bizitzari buruzko satira politikoa. Uharte honetan, gizabanakoen interesak gizartearen interesen menpe daude multzo gisa, ondasunen jabetza komuna ezartzen duen komunitatea da. Kristauen artean oso famatua. -
Period: 1550 to
Aro Modernoa
-
1561
Francis Bacon
Metodo esperimental induktiboa Logikara ekarri izana aitortzen zaio, lehen indukzioa egiten baitzen zerrenda hutsaren bidez, hau da, datu partikularretatik ondorio orokorrak ateraz. -
Hobbes
Hobbesek planteatzen du gizakiak anarkian eta gerran erori gabe elkarrekin bizi ahal izateko beharrezkoa dela estatu indartsu eta autoritario bat. Hori lortzeko, ezinbestekoa da subirano eta menekoen arteko harremana ezartzea gizonen artean. Filosofia politiko modernoaren sortzaileetako bat izan zen filosofo ingeles bat. -
Deskartes
Filosofiaren funtsezko gaia, pentsamenduaren eta izatearen arteko harremanarena, dualista gisa ebazten du. Bi substantzia onartzen ditu: hedadura atributu duen Gorputzarena, eta pentsamendua atributu duen Izpirituarena. Hortik bi printzipio beregain, bata materiala eta bestea espirituala. -
Spinoza
Uste du gauzen ezagutza egokia haien lehen kausen bidez dela. Ezagutzaren eredu egokia genetikoa bada ere, badirudi horrek irudi geometrikoen ezagutza egokia baino ez lukeela ahalbidetuko. -
Locke
Enpirismoaren figura nagusietako bat da, giza ezagutza esperientziatik abiatzen dela defendatzen duen mugimendu filosofikoa. Enpirismoa iraultza zientifikoaren hazia litzateke. Ez dago giza ezagutzarik zure esperientziatik haratago joaterik. -
Leibniz
Kalkulu diferentziala eta integrala, dinamika, hizkuntza bitarra, Ars Inveniendi eta kalkulatzeko makina aurkitu zituen. Bere ideia eta ekarpen askok garapen handia izan zuten XX. mendean, ezagutu ahala. -
Berkeley
Berkeleyren enpirismoa zubi sendoa izan da, euskarri filosofiko-teologikotik subjektua ontologiatik aldentzen duen eta, horrekin, gorputz eta espazio geografiko ororen subjektibotasuna ezabatzen duen ezagutzaren aukera justifikatzeko. -
Montesquieu
Aldi berean filosofoa, idazlea eta soziologiaren aitzindaria, Montesquieu zientziarekiko pasioa zuen pentsalari politikoa izan zen. Estatuaren funtzioen banaketari eta botere-banaketari buruzko pentsamendu politikoa garatu zuen. Horrela, mendebaldeko demokrazien printzipioa definitzen laguntzen du. -
Hume
Humeren filosofiak arrazionalismoa kritikatu zuen bere hiru alderdi nagusietan: (1) Innatismoa: sortzetiko ideiak baztertu zituen, pertzepzioaren aurreko ideiarik ez dagoela esan zuen, eta pentsatzen dena hautematen denetik ateratzen dela. (2) Kogitoaren nagusitasuna: kanpokoak mugiarazitako kontzientziak ordezkatu zuen. -
Rousseau
Ideien ordena berean, gizarte justuago batean bizitzeko gizakiak egoera naturala bizi behar duela dioen printzipiotik abiatu zen Rousseau. Beste era batera esanda, ez usteltzea, ezta indibidualista izatea ere, gizakia berez ona baita eta gizartea baita usteltzen duena. -
Kant
Kantek honela adierazten du: "Zerbait arrazoimen huts praktikoaren objektua den ala ez, ekintza nahi izateko ahalgarritasunaren edo ezintasunaren bereizketa besterik ez da, zeinaren bidez, horretarako ahalmena bagenu (horri buruz epaitu behar baitu esperientziak), objektu jakin bat gauzatua izango bailitzateke". -
Hegel
Bere filosofia erabateko kontraesana da, Heraklitoren pentsamendura zeharka hurbiltzen duena eta, zergatik ez, Deleuze bezalako filosofo postmodernoenera. Muga edo baldintza guztien ezagutza askatu nahi izan zuen. Hegelek uste zuen subjektuaren eta munduaren artean ez dagoela inolako hesi gaindiezinik. -
Period: to
Aro Garaikidea
-
Marx
Marxismoak Marxek gizarte kapitalista kritikoki pentsatzeko eta alternatiba iraultzailearen bidez gainditzeko hasitako proposamena laburbiltzen du. Horregatik, zientziaren paradigma gisa haustura epistemologikoa proposatzen du gizartea pentsatzeko eta azpiratzeko. -
Nietzsche
"Tximinoak onegiak dira gizakia haiengandik jaitsi ahal izateko". "Konbikzio oro kartzela bat da". "Etorkizuna eraikitzen duenak bakarrik du iragana epaitzeko eskubidea". "Gizakien patua une zoriontsuez egina dago, bizitza osoak ditu, baina ez garai zoriontsuez". -
Freud
Teoria Psikoanalitikoarekin, Sigmund Freudek frogatu nahi zuen gizakiak egiten dituen jarduera gehienak inkontzienteak direla, eta ehuneko txiki bat utzi nahi zuen guk kontzienteki egiten ditugun beste batzuentzat. -
Husserl
Filosofiaren jatorrizko ideiak, zientzia orokor gisa edo izatearen osotasun gisa, beste ideia amaigabe bat inplikatzen du, hau da, osotasunaren edo egia absolutuaren ezagutza zentzudunarena. Husserlek ulertzen du ez duela aurkituko halako egiarik ez bere diziplinaren iraganean, ez gaur egun. -
Russell
Russellentzat atomismo logikoa enpirismo modu erradikal bat da. Filosofoak uste zuen lengoaia ideal horretarako eskakizunik garrantzitsuena proposizio esanguratsu bakoitza ezagutzen ditugun objektuei zuzenean dagozkien terminoekin eraikitzea dela. -
Wittgenstein
Baieztatzen du mundua. Egitate horiek ez dira beharrezkoak; errealitatea den bezalakoa da, baina beste era batekoa izan liteke. Baina errealitatearen ausazkotasun horrek ez du esan nahi munduak logikarik ez duenik. -
Heidegger
Azaldu duenez, Izakia izakira mugatu ezin bada ere, Izakia galdekatzen hasteko moduko ente bat aukeratu behar dugu. Alemaniarrarentzat, gizakia da izakirik garrantzitsuena eta zeregin horretarako ezaugarri egokienak dituena. XX. mendeko filosofo eta pentsatzaile Alemaniar famatuena izan zen. -
Levi-Strauss
Alemaniako enpresaburu handienetako bat izan da. Levi-Strauss izenekoa eta arropa saltzen zuten. -
Karl Popper
Filosofo eta irakasle austriarra izan zen, britainiar nazionalizatua, falsazionismoa sortu zuelako eta faltsukeriaren eta mugaketa-irizpidearen teoriengatik ospetsua. XX. mendeko zientziaren filosofo garrantzitsuenetakotzat hartzen da. -
Jean-Paul Sartre
Sartrerentzat gizakiak, ez izateak, hartzen du existentziaren erdigunea, eta, beraz, gauzen esanahia ez du izateak ematen, giza banakoaren asmakuntza batek baizik. Giza existentzia horren oinarriak norbanako bakoitzak egindako hautapen askeko egintza bakoitzaren batura dira. -
Hanna Arendt
Idazle alemaniar eta teoriko politiko bat izan zen, geroago nazionalizatu zena, judutar erlijiokoa, eta nahiz eta bere buruari ez deitu, XX. mendeko filosofo garrantzitsuenetakotzat har daiteke. -
Simone de Beauvoir
Filosofo, irakasle, idazle eta aktibista feminista frantsesa izan zen, gai politiko, sozial eta filosofikoei buruzko eleberriak, saiakerak, biografiak eta monografiak idatzi zituena. -
Foucault
Paul-Michel Foucault filosofo, historialari, soziologo eta psikologo frantsesa izan zen. Irakasle izan zen Frantziako eta AEBetako zenbait unibertsitatetan, eta pentsamendu sistemen historian katedraduna. -
Habermas
Jürgen Habermas filosofo eta soziologo alemaniarra da, filosofia politikoan, etikan eta zuzenbidearen teorian eta hizkuntzaren filosofian egindako lanengatik ezaguna.