EUSKERA IDATZIAREN LEHENENGO LEKUKOTASUNAK

Akitaniako lekukotasunak

100

NON: Hilerrietan agertu ziren.
ZER DIRA: Euskarazko hainbat inskripzio. Euskarazko hitzen bukaeretan latinezko deklinabide markak aurkitzen dira.
ONDORIOA: Euskara eta Akitanieraren arteko ahaidetasuna.

Akitaniako lekukotasunak

100

EUSKARAZKO HITZAK:
- Ilvrberrixo / anderexo
-Astoilun
- Sembetten / bihoscin
- Harbelex / harsi
- Leheren / ilvnnosi

Euskara idatziaren lehenengo lekukotasunak

Period: 100 to Nov 6, 1540

BIDAIAREN LEKUKOTASUNAK ETA HIZTEGI TXIKIAK

Jan 1, 1100

1) Frantziatik Santiagorako bidean ikusitakoari buruzko eta bizitakori buruzko lehen euskarazko gida
2)Autorea: Aimery Picaud frantsesa
3)Euskarako hiztegitxo txiki bat erantsi zuen, Erromesentzako lagungarri izango zelakoan(lehen euskarazko hiztegia)
4)Baskoniaren eta bertako biztanleen deskribapen ez oso atsegina.

Gonzalo de Berceo

Nov 6, 1100

Bere lanetan euskarazko hitzak daude.
ONDORIOA: Euskara nahiko zabaldua zegoela ikusten dugu.

Gonzalo de Berceo

Nov 6, 1100

HITZAK:
Zatico

Nafarroako monastegiak

Nov 26, 1173

Erdi Aroa
-Zer? euskal izenak agirietan: Eneko Arçaia (Orobia), Miguel Arguina (Arataxona, 1173)...
-Non? Nafarroako monastegietan
-Hala ere, monastegietako agirien hizkuntza ofiziala: latina

Nafarroako forua

Nov 6, 1200

ZER: Nahiz eta foruaren hizkuntza nafar erromanikoa izan, Euskal hitzak behin eta berriz azaltzen dira.

Nafarroako forua

Nov 6, 1200

HITZAK:
-açaguerrico.
- opil arinçada
- echayaun.
-echandra.

BIDAIAREN LEKUKOTSAUNAK ETA HIZTEGI TXIKIAK

Nov 6, 1400

Arnold Von Harff alemanak euskarazko hiztegitxo txiki bat idatzi zuen(Donejakuera bidean ikasitako hitzekin)

Gorteko gutunak

Nov 26, 1415

NON: Erret Gortean. ( Bertako ofizialak euskaldunak sarritan)
NOIZ AURKITU: Duela urte gutxi.
ZER AURKITU: Funtzionarien arteko gutun bat. ( Martin San Martin-ekoak Matxin Zalba-koari idatzia)

Gorteko gutunak

Nov 26, 1415

GUTUNAREN ADIBIDEA:
Et jaunatiçula abarion ez naiz bildur ezten alla.

Bernard Etxepare

Jan 1, 1475

-Euskal Literaturako lehen idazlea izan zen.
-Sarrasketan jaio zen (Donibane Garazi ondoan).
- Apaiz bilakaturik espetxeratuta egon zen.

Bernat Etxepare

Jan 1, 1475

-1475. urtean jaio zen Sarrasketan( Donibane Garaziren ondoan)
-Euskarazko lehen liburua idatzi zuen idazlea da eta Euskal Literaturak ezagutzen duen lehenengo idazlea.
-Biarnon espetxeratua izan zen
-Ondoren Eihelarrarera alde egin.

Literatura idatziaren sorrera

Nov 7, 1500

1) Gizarte hierarkizatuaren bukaera: Bizimodu berri bat
2) Gizakiaren birbalorazioa eta arrazoia
3) Erromako nahiz Greziako jakinduria zabaltzeko nahia
4) Teknologia berriak: INPRENTA:
Alfabetizazioari bultzada handia.

EUSKAL LITERATURA IDATZIAREN HASTAPENA

Period: Nov 7, 1500 to Nov 7, 1600

Joannes Leizarraga

Nov 26, 1500

.Testamentu berria:
Vulgatatik itzulia.
.ABC:
Itzulpen erlijioso bat.
Protestantismoa praktikatzen dutenentzat eta Jaungoikoa zerbitzatu nahi dutenentzat bideratua.

Esteban de Garibay

Nov 26, 1533

1533.urtean jaio zen Arrasaten.
-1566. urtean Felipe II bibliotekari izendatu.
-1592. urtean kronista erreala bihurtu.
-1599. urtean Madrilen hil zen.

JOAN ZUMARRAGAKO

Nov 7, 1537

Mexikotik Durangorako gutuna
Zumarragak Tabirako Muntxaraz dorrea gogoratzen du

Linguae Vasconum Primitiae

Jan 1, 1545

EUSKARARI GORAZARREA EGITEN DIOTEN BERTSOAK
SAUTRELA
Heuskara da kanpora, eta goazen oro danzara
O heuskara lauda ezak garaziko herriaZeren hantik ukhen baituk behar duian thornuiaLehenago hi baitinzan lengoajetan azkenaOrai aldiz izaneniz orotako lehena. KONTRAPAS
Heuskara
ialgi adi kanpora
Garaziko herriaBenedika dadilaHeuskarari eman dioBehar duien thornuia.

Linguae Vasconum Primitiae

Jan 1, 1545

ERLIJIOARI BURUZKO BERTSOAK (Doctrina christiana)
Munduian den gizon orok behar luke pensatuJangoikoak nola duien batbedera formatu,bere irudi propiara gure arima kreatu,memoriaz, borondatez, endelguiaz goarnitu. MAITASUNARI BURUZKO BERTSOAK (Amorez errekerizia)
Benedika fortuna ala enkontru honaOrai begietan dizit desirazen nuiena.
Ene maite maitena egidazu zuzenaIoan duzuna ekhardazu ezpa eman ordaina

Linguae Vasconum Primitiae

Jan 1, 1545

IDAZLEA: Bernart Etxepare
Argitaratutako lehen euskarazko liburua.
28 orrialde ditu.
Behe-nafarreraz idatzita.
Ez dio jarraitzen Ernazimenduko kanorari, ahozko literaturatik gertuago dago.
Neurkera 4/4//4/3
Gehienetan 4 lerroko ahapaldiak erabiltzen ditu. EGITURA:
- hitzaurre bat.
- erlijoari buruzko bi bertso.
- maitasunari buruzko hamaika bertso.
- bertso autobiografiko bat.
- euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso.

Joan Perez de Lazarraga 1

Nov 12, 1548

1548) Larrean jaiotza
1402) Autorearen heriotza
1567) Bere idatzi batenlehen aurkikuntza
NON? Madrilgo antigoaleko denda batean
NORK? Borja Aginagalde dokumentalistak
Horrela Hego Euskal Herriko testurik zaharrena zela frogatu zen: DIANEA ETA KOPLAK lana, hain zuzen ere:
Artzain nobela bat da
102 orrialde eta 45 kopla(horietako 9, gazteleraz)
Los siete Libros de Dianari(Jorge de Montemayor) nobelari jarraipena(1559an argitaratuta, arrakasta hutsa)

Joannes Leizarraga

Nov 26, 1550

Jaiotza: 1506.urtean Lapurdin.
Hil: 1601.urtean Bastidan.
Hasiera batean apaiz katolikoa baina gero higanot bihurtu zen.(1559.urtean)
Pabeko kontzilioan erreginak Itun Berriaren itzulpena egiteko eskatu zion. (1564.urtean)
Itzulitako lanak:
.Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria
.Kalendrera
.ABC edo Christinoen Instructionea.
Denak 1571 argitaratu ziren Arroxelan.

Joan Perez de Lazarraga 3

Nov 12, 1567

DIANEA ETA KOPLAK Esperanzeau galdu jat
guztiz ez arren, parte bat,
neure laztanaren amorearren
egin gura dot negar bat. Ai, ene desditxadua
gaitxez rodeatua!
Kontentu uste neban orduan
Oi zatori deskontentua! Ene bihoz penadua
egun gaxki kuradua,
egun askotan beharko dozu
zeure aldean medikua.

Joan Perez de Lazarraga 2

Nov 12, 1567

DIANEA ETA KOPLAK
Arabako euskalkian
Gaur egun Gipuzkoako Foru Aldundian
Bertsoak: Lau lerrotakoak
Hoskidetasuna mantentzen du
GAIA: Maitasuna
LIBURUAREN AURKIKUNTZA 2004:
Madrilgo antigoaldeko denda batean
Borja Aginagalde dokumentalistak
Honela, Hego Euskal Herriko idatzirik zaharrena zela frogatu zen.

ESTEBAN DE GARIBAY(LANAK)

Nov 12, 1570

MEMORIAS LANA:
1854) Kodice(gehiagarri bezala) inprimitu zen
XVII. mendeko letra(beranduago inprimituta)
1846) Benito Maestrek beste errafrau batzuk oparitu zituen
Francisque Michel: Proverbes Basques recueillis par Arnauld Oihenart liburua(gehigarri bezala)
Julio de Urquijo: Los refranes de Garibay(bi kolekziotan 37 errefrau komun) Tartetik sartzen dituen erromentzeak: Bizkaieraz
(Adibidea: Oianhartea liburua)
Liburutegi nazionalekoak: Gipuzkoako eragina

Esteban de Garibay

Nov 26, 1570

-1570.urtean Monarkia espainarra osatzen zuten erreinu guztien historia argitaratu zuen (3tomo eta 40 liburu)
-Ondoren "Ilustraciones genealógicas" lana argitaratu zuen.

Errioxako lekukotasunak

Mar 2, 2022

EUSKARAZ IDATZITAKO LEHEN ESALDIAK.
Non: Donemiliagako Kukulako (Errioxa) monastegian ahurkitu ziren, latinez idatziriko prediku liburu batean.
ZER DIRA: Liburuaren ertzean agertzen diren latinezko testuaren itzulpena. (Emilianoar glosak)
ZERTARAKO : Esanaia argitzeko. ( Irakurle fraidea euskalduna zelako)
ONDORIOA: Garai hartan Errioxan euskaraz mintzazten zirela.

Errioxako lekukotasunak

Mar 2, 2022

HITZAK
1. Izioqui dugu.
2. Guec ajutu ez dugu.