Filosofia

  • Miletoko Tales
    624 BCE

    Miletoko Tales

    Matematikaria, filosofoa, astronomoa, fisikaria eta ingeniaria izan zen. Anaximandroren irakaslea zen. Filosofo presokratikoen, miletoko eskolakoa eta greziako zazpi jakitunen mugimendukoa zen.
  • Anaximandro
    610 BCE

    Anaximandro

    Filosofo, astronomo, matematikari eta geogrofo bat izan zen. Talesen ikaslea izan zen eta Pitagoras eta Anaximenesen irakaslea. Miletoko eskolako eta filosofo presokratikoen mugimenduaren parte izan zen. Bere ustez, arché-a apeirona zen (zerbait mugagabea, nonbaitetik ez datorrena baina guztia beretik datorrena).
  • Anaximenes
    580 BCE

    Anaximenes

    Filosofo, matematikari eta astronomoa izan zen. Anaximandroren ikaslea izan zen. Miletoko eskolaren eta filosofo presokratikoen mugimenduaren parte izan zen. Bere ustez, arché-a airea zen.
  • Pitagoras Samoskoa
    569 BCE

    Pitagoras Samoskoa

    Matematikaria, filosofoa, politikoa eta musikologoa izan zen. Anaximandroren ikaslea eta Enpedokles eta Filolaoren irakaslea izan zen. Filosofo presokratikoa zen eta bere doktrina matematiketan oinarrituta zegoen.
  • Parmenides
    515 BCE

    Parmenides

    Filosofo, idazle, legislatzaile eta poeta izan zen. Enpedokles, Eleako Zenon eta Megarako Euklidesen irakaslea izan zen. Eskola Eleatika eta filosofo presokratikoen mugimenduaren parte izan zen.
  • Anaxagoras
    501 BCE

    Anaxagoras

    Fisikaria, matematikaria eta filosofoa izan zen. Filosofo presokratikoen mugimenduaren parte izan zen. Bere ikasleak Lámpsako Metrodoro, Arkelao, Perikles, Tuzidides, Euripides eta Protagorasen ikaslea izan zen. Anaxagorasen ustez, guztiaren arché-a nousak ziren, inteligentziaz sortutako entidade bat unibertsoko prozesu guztiak zuzentzen dituena.
  • Heraklito
    495 BCE

    Heraklito

    Filosofo eta idazle bat izan zen, Efeson (Grezia) jaioa. Bere ikaslea Enpedokles izan zen eta filosofo presokratiko bat izan zen. Heraklitoren ustez, Archéa sua zen.
  • Enpedokles
    495 BCE

    Enpedokles

    Akargas/Agrigenton (italia) jaio zen. Mediku, filosofo, idazle eta poeta izan zen. Anaxagoras, Parmenides, Pitagoras eta Heraklitoren ikaslea izan zen. Gorgiasen irakaslea izan zen. Bere ustez, arché-a ez zen gauza bakarra, baizik eta lau elementu hauek: ura, lurra, hairea eta sua.
  • Socrates
    470 BCE

    Socrates

    Filosofoa izan zen. Zebes, Platon, Anistenes, Jenofonte, Aristipo, Isokrates, Mergarako Euklides, Apolodoro, Esfetoko Eskines, Simmias, Zebes eta Eliseko Fedon-ren ikaslea izan zen, baina horietako jarraitzaile bakarra Platon izan zen. Mugimendu Sokratikoaren sortzailea izan zen.
  • Demokrito
    460 BCE

    Demokrito

    Abderan (Grezia) jaiotako filosofo eta matematikaria izan zen. Hipokrates eta Kioseko Metrodororen irakaslea izan zen. Atomismo mugimenduaren parte izan zen.
  • Platon
    429 BCE

    Platon

    Filosofoa izan zen. Sokratesen ikaslea eta Jenokrates, Espeusipo, Bizanziko Leon, Aristoteles, Opunteko Filipo, Cnidoko Eudoxo eta Pontikoko Heraklidesen irakaslea izan zen. Mugimendu platonistaren sortzailea izan zen.
  • Aristoteles
    382 BCE

    Aristoteles

    Kalzisen jaiotako filosofo honek, eskola peripatetikaren mugimenduaren parte izan zen eta Aristotelismoaren mugimenduaren sortzailea. Teofrasto, Soloseko Klearko, Eszepsiseko Neleo, Mesinako Dizearko, Ptolomeo l, Aristoxeno, Fanias, Alejandro magno eta Rodaseko Eudemoren irakaslea izan zen.
  • San Agustin Hiponakoa
    354

    San Agustin Hiponakoa

    Eliza katolikoaren, aita, doktore eta santua da. Lehen milenioko pentsadore handiena izan zen. Bere bizitza gehiena teologia eta filosofiari buruz idazten egon zen.
  • Avizena
    Aug 22, 980

    Avizena

    Zientzialaria, musiko teoriko, poeta, alfaki, matematikari, etiko, mediku, fisiko, kimiko, astronomo eta filosofo izan zen. Bere ustez, jainkoa da beharrezko gauza bakarra, perfektismoa eta sinplismoa baita.
  • Averroes
    Apr 14, 1126

    Averroes

    Epaile, mediku, astronomo, idazle eta filosofoa izan zen. Aristoteles berak hasitako mugimenduaren jarraitzailea zen, aristotelismoarena. Mediku ilustratuenetariko bat izan zen eta islam erlijioaren filosofo handienetarikoena ere bai.
  • San Tomas Akinokoa
    1225

    San Tomas Akinokoa

    Roccasecca (siziliako erreinuan) jaiotako elizaren doktorea, fraide dominikoa, apaiz katolikoa eta filosofoa izan zen, eskolastikaren ordezkari handiena izan zen. Aristotelismo mugimenduaren jarraitzailea izan zen, bere obra gehienetan beratan inspiratzen zen, baina jainkoa sartzen zuen hauetan. Bere hitzetan, estatuak jainkoak sortzen ditu.
  • Duns Eskoto
    1266

    Duns Eskoto

    Duns Eskoto, Dunsen (eskozia) jaiotako teologo eta irakaslea izan zen. Eskolastikan parte hartu zuen eta Oxford eta pariseko unibertsitatetan irakaslea izan zen. Berak egin zuen elizak materialismoa goraipatzea.
  • Gilen Ockham
    1285

    Gilen Ockham

    Ockhamen (ingalaterra) jaiotako fisiko, logiko, filosofo, teologo eta logikoa izan zen. Nominalismo eta eskolastikaren mugimenduetan parte hartu zuen. Jean Buridanen irakaslea izan zen. Ideia errenazentistak izan zituen pertsona izan zela esan ohi da.
  • Nikolas Koperniko
    1473

    Nikolas Koperniko

    Thornen (prusia) jaiotako teologo, astronomo eta matematikoa izan zen. Georg Joachim Rheticusen irakaslea izan zen. Bera izan zen elizaren astronomiaren ideiak gezurtatu zituenak, eta lurra eguzkiaren inguruan bueltak ematen dituela esan zuen lehen pertsona eta errenazimendua sortu zuen erreboluzio zientifikoaren sortzailea izan zen.
  • Tomas Moro
    Feb 7, 1478

    Tomas Moro

    Londresen jaiotako idazle, Enrique Vllren kantzilerra, teologo, irakasle, abokatu, poeta, politiko, humanista, epaile, pentsatzaile eta itzultzailea izan zen. Utopia terminoaren sortzailea izan zen, bere liburua (utopia) kaleratu eta gero.
  • Galileo Galilei
    Feb 15, 1564

    Galileo Galilei

    Filosofo, astronomo, matematikari, ingeniari eta fisiko izan zen. Vincenzo Viviani, Giuseppe Biancani eta Benedetto Castelliren irakaslea izan zen. Teleskopioa inbentatu zuen, horri esker, deskubrimendu astronomiko asko egin zituen geroago. Zientziaren aita bezala esagutzen ohi da. Bere teoria famatuena lurra eguzkiaren inguruan bueltak ematen zituelaren teoria da.
  • Johannes Kepler
    Dec 27, 1571

    Johannes Kepler

    Weil der Stadten (alemania) jaiotako astronomo eta matematikaria izan zen. Teleskopio keplerianoa inbentatu zuen eta beste planetak mugitzen zirela ohartu zen lehenengo pertsona, bere ustez, ez zeukan azalpen zientifikorik, jainkoak sortutako harmonia zerutarra zen ordea.
  • René Descartes

    René Descartes

    Deskartesen (frantzia) jaiotako matematikari, filosofo eta fisikoa izan zen. Bere esaldi famatuena "pentsatzen dut, beraz banaiz" da. Bere ustez, jainkoak bi motatako substantziak sortu zituen batetik intelijentzia eta bestetik materia fisikoa. Bere ustez kontzientzia, gorputza eta adimenaren arteko erlazioa da.
  • Baruch Spinoza

    Baruch Spinoza

    Amsterdamen jaiotako filosofoa izan zen. Arrazionalismo eta filosofia mendebaldarraren mugimenduen jarraitzailea izan zen. Bere ustez, ez da dualismoa existitzen, hau da, gorputza eta adimena bat dator. Jean-Jacques Rousseauren aitzidaria izan zen.
  • Nikolas Malebranche

    Nikolas Malebranche

    Filosofo, teologo eta idazle frantsesa (Parisekoa) izan zen. Jakob Bernoulliren irakaslea izan zen. Mugimendu arrazionalistaren jarraitzailea izan zen. Bere ustez, Jainkoa ezagutzen dugu, baina zeharka, sortu dituen gauzen bidez. Epistemologian, mutur idealistan kokatzen zen, hau da, ezin dira objektuak existitu, ez baldin badago ezer sortu dituena, hau da, jainkoa.
  • Gottfried Leibniz

    Gottfried Leibniz

    Leipzigen (sajonia) jaiotako filosofo, politiko, logiko, liburuzain, legelari, teologo eta matematikaria izan zen. Mugimendu arrazionalistaren jarraitzailea izan zen. Sistema binario modernoa eta kalkulo integrala eta diferetziala sortu zuen. Bere teoria famatuenetarikoena monadena da, ni bezala ezagutzen dugunaren errealitate metafisikoa da.
  • Montesquieu

    Montesquieu

    Ilustrazioan garatzen den filosofo eta legelari frantses bat izan zen. Filosofo eta entsegu garrantzitsuenetako bat izan zen, batez ere botere-banaketaren teoriagatik, eta zenbait konstituziotan sartu zen.
  • Voltaire

    Voltaire

    François-Marie Arouet, Voltaire izenaz ezagunagoa, idazle, historialari, filosofo eta abokatu frantsesa izan zen. Ilustrazioko ordezkari nagusienetako izan zen.
  • Jean-Jacques Rousseau

    Jean-Jacques Rousseau

    Idazlea, pedagogoa, filosofoa, musikaria, botanikoa eta naturalista izan zen, eta ilustratzaile gisa definitu zen. Erromantizismoaren lehen idazleetako bat ere izan zen. Eta Voltaireri irabazi zion.
  • Denis Diderot

    Denis Diderot

    Idazle, filosofo eta frantses entziklopedista bezalako Ilustrazioaren irudi erabakigarria izan zen. Antzerkian oinarritutako drama burgesaren oinarriak ezarri zituen, eta kritika egin zuen bere aretoen bidez. Gainbegiratu, editatu eta zekuriaren kultur lan garrantzitsuenetako bat konpilatu zuen, hau da, Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers.
  • Jean le Rond d'Alembert

    Jean le Rond d'Alembert

    Matematikari, filosofo eta entziklopedista frantziar bat izan zen, eta mugimenduaren adierazgarrienetako bat izan zen, hua da, ilustrazioan. Con Diderot, L'Encyclopédiec sortu zuen, eta, matematikaren alorrean egindako lanarengatik etaekuazio diferentzialei eta ondorio partzialei buruzkoarengatik, filosofo ezezagun bat izan zen.
  • Immanuel Kant

    Immanuel Kant

    Ilustrazioaren prusiar filosofoa izan zen. Alemaniako idealismoaren kritika eta aitzindariaren lehen ordezkari garrantzitsuena izan zen. Europa modernoaren eta filosofia unibertsalaren pentsalaririk garrantzitsuenetakoa izan zen.
  • Jean-Baptiste Lamarck

    Jean-Baptiste Lamarck

    Naturista frantsesa eta Historia Naturalaren sistematizazioaren garaiko gizon handienetakoa izan zen. Eboluzio biologikoaren lehen teoria formulatu zuen, eta "Biologia" deitu zion izaki bizidunen zientzia izendatzeko. Eta ornogabeen paleontologiaren sortzailea ere izan zen.
  • Georg Wilhelm Friedrich Hegel

    Georg Wilhelm Friedrich Hegel

    Idealismo alemaniarraren filosofoa izan zen, Modernitatearen azkena eta bere garaiko garrantzitsuenetakoa. Bere aurrekoak, Hegelek arrazoi mota bat defendatu zuen, arrazoiketa indibidualaren eta errealitatearen gertaezintasunen arteko harreman dialektikoaren ondorioz.
  • Charles Darwin

    Charles Darwin

    Ingeles naturalista izan zen, zientzialaririk garrantzitsuena izateagatik aitortua. Hautaketa naturalaren bidez bilakaera biologikoaren ideia proposatzen dut eta bere lanean justifikatzen zuen.
  • Gregor Mendel

    Gregor Mendel

    Agustindar fraide katolikoa eta naturalista izan zen. Ilarrak edo ilarrak barietate ezberdinekin formulatu zituen. Gaur egun Mendelen legeak deritzo, herentzia genetikoa sortu zutenak.
  • Edmund Husserl

    Edmund Husserl

    Alemaniako filosofo eta matematikari bat izan zen. Fenomenologia transzendentalaren sortzailea izan zen, eta, horren bidez, mugimendu fenomenologikoa, XX. mendeko mugimendu filosofiko garrantzitsuenetarikoa eta XXI. mendean bizitasun handikoa.
  • Bertrand Russell

    Bertrand Russell

    Filosofo, matematikari, logiko eta idazle britainiarra izan zen. Filosofia analitikoan duen eraginagatik ezaguna da. Bere lanak eragin handia izan du matematikan, logikan, multzoen teorian, hizkuntzaren filosofia, epistemologia, metafisika, etika eta politika.
  • Max Scheler

    Max Scheler

    Filosofo alemaniarra izan zen, fenomenologia, etika eta antropologia filosofikoaren garapenean garrantzi handikoa. Nazismoaren etorrerak Alemaniarentzat zuen arriskua seinalatzen lehena izan zen.
  • Jacques Maritain

    Jacques Maritain

    Frantziar filosofo katoliko bat izan zen, humanismo kristauaren adierazgarri nagusia, neoeskolastizismoaren ordezkari nagusienetakoa izatera iritsi zen, eta bere printzipioek, ortodoxia zorrotzenaren barruan, arazo modernoak konpontzeko erabili zuten.
  • Ludwig Wittgenstein

    Ludwig Wittgenstein

    Austriako filosofo, matematikari, hizkuntzalari eta logikoa izan zen, gerora britainiar nazionalizatu egin zen.
  • Martin Heidegger

    Martin Heidegger

    Mendeko eta filosofia garaikideko pentsalaririk garrantzitsuena bezala, filosofo alemaniarra izan zen, Edmund Husserl eta Ludwig Wittgensteinekin batera.
  • Max Horkheimer

    Max Horkheimer

    Alemaniako filosofo, soziologo eta psikologo alemaniarra izan zen, teoria kritikoa deituriko lanarengatik ezaguna, Frankfurteko Ikerketa Sozialeko Eskolako kide gisa.
  • Hans-Georg Gadamer

    Hans-Georg Gadamer

    Filosofo alemaniarra izan zen bereziki ezaguna Egiaren eta Metodoaren (Wahrheit und Methode) lanagatik eta Hermeneutika berritzeagatik.
  • Theodor Adorno

    Theodor Adorno

    Jatorri judutarreko filosofo alemaniarra izan zen. Soziologia, komunikologia, psikologia eta musikologia ere idatzi zituen. Frankfurteko Eskolako ordezkari gorenetakoa eta inspirazio marxistaren teoria kritikoa da.
  • Emmanuel Mounier

    Emmanuel Mounier

    Filosofo frantziarra izan zen, batez ere arazo sozial eta politikoekin adi. Komunitate pertsonalismoaren sortzailea eta "Esprit" aldizkaria egin zuen.
  • Jean-Paul Sartre

    Jean-Paul Sartre

    Filosofo, idazle, eleberrigile, antzerkigile, aktibista politiko, biografo eta literatur kritikari frantsesa izan zen, existentzialismoaren eta marxismo humanistaren osagai gisa.
  • Claude Lévi-Strauss

    Claude Lévi-Strauss

    Antropologo, filosofo eta teologo frantziarra izan zen, XX. Mendearen bigarren erdian bere diziplinaren pertsonaia handietako bat. Antropologia estrukturalaren sortzailea izan zen.
  • Louis Althusser

    Louis Althusser

    Filosofo marxista izan zen. Normalean estrukturalistatzat jotzen da, nahiz eta Frantziako estrukturalismoaren beste aldaerekiko lotura nahiko konplexua izan.
  • Jürgen Habermas

    Jürgen Habermas

    Mundu osoan aintzatetsitako filosofo eta soziologo alemaniarra da filosofia politikoan, etikan eta zuzenbidearen teorian egin duen lana, baita hizkuntzaren filosofian ere.
  • Michel Foucault

    Michel Foucault

    Frantziako eta Amerikako hainbat unibertsitatetako irakaslea zen eta pentsamendu sistemen historiako katedraduna Collège de France-n. 57 urtekin hil zen.