HISTORIA KULTURA, GIZARTE ETA LITERATURA KRONOLOGIKOKI - Kyra Castresana eta Aroa Congil
-
Ingalaterra eta Eskoziaren batasuna: Britania handia
1707an, Eskozia eta Ingalaterraren arteko Batasunaren Ituna sinatu zen, Gales ulertzen zuena eta Britainia Handia sortu zuena. Gaur egungo Eskoziak bere zelta-sustraiak aldarrikatzen jarraitzen du eta ingelesa eskozierarekin eta eskoziar gaelikoarekin bizi da. -
Utrech-eko ituna: Espainiako Ondorengotza Gudaren bukaera
Espainiako Ondorengotza Gerrari amaiera eman zion lehen bake-ituna Utrechten sinatu zen 1713ko apirilaren 11n, eta une bereziki kritikoa izan zen Europako historian. Milioika bizitza iraun zuten gerra konfesional eta dinastiko suntsitzaileei amaiera eman zien. -
Felipe V.ak Espainiako Erret- Akademiaren sorrera baimendu
1714ko urriaren 3an, Felipe V.a erregeak, El Pardo jauregian, Akademia ofizialki sortzeko errege-zedula eman zuen. Korporazioko kideen lehen bilerak 1713an egin ziren, Villenako markes Juan Manuel Fernández Pacheco sortzaile eta lehen zuzendariaren ekimenez. -
Frantziako Luis XIV. hil
Luis XIV.a 1715eko irailaren 1ean hil zen, gangrenak jota, bere hirurogeita hamazazpigarren urtebetetzea baino egun batzuk lehenago, eta hirurogeita hamabi urteko erregealdiaren ondoren, frantziar nagusitasunak Westfaliako bakean hasitako oreka europarra ekarri zuen. Luis XIV.aren lehentasunezko helburuetako bat errege-ogasuna onbideratzea eta aberastea izan zen. -
D. Defoe: Robinson Crusoe
1719an Daniel Defoek Robinson Crusoe idatzi zuen, lehen ingeles eleberritzat hartzen dena. Uharte urrun batean urte luzeak ematen dituen naufrago ingeles baten fikziozko autobiografia da. -
Montesquieu: Gutun Pertsiarrak
Las Cartas persas 1717 inguruan Charles Louis de Secondat Montesquieuko baroiak idatzitako eleberri epistolar satiriko bat da. Eskuizkribua, 1721eko udaberrian prestatua, egilearen lagun Desmoletsek irakurri zuen lehenik, eta uda hartan bertan inprimatu zuen Amsterdamen, sinadurarik gabe eta inprimategi-oin faltsuarekin. -
D. Defoe: Moll Flanders
Moll Flanders, Daniel Defoeren eleberri pikareskoa, 1722an argitaratua. Lehen haurtzarotik XVII. mendeko Ingalaterran bidea egin behar izan zuen emakume lizun eta borondatetsu baten abenturak kontatzen ditu eleberriak. -
J.Swiften: Gulliver-en bidaiak
Gulliver bidaiazalea da. Bere abenturek aparteko lekuetara eramaten dute: Liliputera, non jende xehea bizi den, Brobdingnagera, erraldoiak bizi diren herrialdea, Laputa irla hegalaritik houyhnhnmen lurraldera, zaldi hiztun jakintsuen lurraldera. -
Voltaire: Filosofia gutunak
Gutun hauetan hainbat gai definitzen dira: volterianismoa, pentsatzeko eta iraitzitzeko askatasunaren aldarrikapena, ongizate materialarekiko kezka eta gobernuek beren menekoei emateko duten betebeharra, jakin-min intelektual eta literarioa, irerlijioa, filosofia arrazionalista, zitika... -
Montesquieu: Legeen izpiritua
Legeen espiritua teoria politiko eta zuzenbide konparatuko tratatu bat da, 1748an Charles Louis de Secondat filosofo eta saiakeragile ilustratuak argitaratua, Montesquieuko baroia. -
Entziklopediaren lehen alea & Voltaire: Luis XV.aren mendea
Entziklopediaren Prospektua izenekoa, Denis Diderot idazle eta arte kritikari frantsesak idatzia, 1750ean argitaratu zen, baina hurrengo urtera arte ez zen aurkeztuko Encyclopedie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers izeneko lanaren lehen liburukia. Luis XIV. mendea Voltaire filosofo, historialari, poeta eta literato frantsesak 1751n idatzitako literatur lana da. Eliza katolikoak 1753an Liburu Debekatuen Aurkibidean sartu zuen. -
Karlos III. Espainiako errege & D´Alembert: Filosofia osagaiak / Voltaire: Kandido
Karlos III.a Borboikoak 2.000 kilometro errepide eta 600 zubi baino gehiago eraiki zituen Espainian, Cadiz eta Bartzelona arteko eginbideak onartu zituen, Madrildik igaroz, eta Madrildik Parisera Baionatik.
........................................................................................................... Voltairek absolututzat jotzen den guztia erlatibizatu nahi du, historia lehen eurozentrikoa izan zen, orain kontzeptu hori erlatibizatzen du. -
J.J. Rousseau: Eloisa berria
Jean Jacques Rousseau filosofo eta idazle ospetsuenetako bat izan zen. Genevan jaio zen, Suitzan, 1712ko ekainaren 28an. Hezkuntza boterea ematen zuen hura bezala idealizatua zegoen garai batean bizi izan zen.
........................................ EloEloisa Berriak Julia d 'Etanges gazte prestuaren eta Saint-Preux bere irakaslearen arteko maitasun-grina kontatzen du. Bere burua defendatzen saiatu ondoren, bere ikasle gaztearen xarmaren azpian erortzen da. -
Katalina II. Errusiako Enperatriza & J.J. Rousseau: Emilio
-
Josulagunak Frantziatik kanporatu & Voltaire: Filosofia hiztegia
Parisko Parlamentuak, 1764ko otsailean, zin egin gabeko bere jurisdikziotik jesuitak erbesteratzea dekretatu zuen, eta haien eredua handik gutxira jarraitu zuten Rouen, Pau eta Toulouse bezalako beste batzuek. Horrela, Jesusen Lagundia Frantziatik kanporatua izan zen. Bere ahotsetan, Voltairek estetikatik politikara doazen gai ugari aztertzen ditu, erlijio-gertakaria bereziki azpimarratuz, bere gogoeta sarkorraren zati handi bat horri eskaintzen baitio. -
Josulagunak Espainiatik kanporatu
Jesusen Konpainia Espainiatik bota zuten 1767ko apirilaren hasieran, martxoaren 31ko gauetik apirilaren 2ko goizera. 1609an moriskoen arroztea bezain operazio sekretu, azkar eta eraginkorra izan zen, edo are gehiago.
............................ -
Goethe: Werther gaztea
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) alemaniar letren idazle nabarmenetako bat izan zen; gainera, humanista, zientzialaria, filosofoa, ministroa eta liburuzaina izan zen Weimarko Gortean.
................................. Werther gaztearen atsekabeak (edo zoritxarrak) ezinezko maitasun nazkagarri baten istorio tragikoa da, maitasun guztiz erromantikoa: Werther gazteak Lotte ederragatik sentitzen duena. -
EEBB-k independentzia aldarrikatu & Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute. Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da.
-
EEBB-k independentzia aldarrikatu & Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute. Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da.
Virginiako Eskubideen Deklarazioa. Eskubideen adierazpena, Virginiako herri onaren ordezkariek egina, konbentzio oso eta askean bilduta, beraiei dagozkien eskubide gisa eta haien ondorengoei dagozkien eskubide gisa, beren Gobernuaren oinarri eta oinarri gisa. -
Luis XVI.ari burua moztu Parisen
1715eko irailaren 1ean hil zen gangrena, bere hirurogeita hamazazpigarren urtebetetzea baino egun gutxi batzuk lehenago eta hirurogeita hamabi urteko erregealdiaren ondoren. -
Napoleonek boterea hartu Frantzian