Literatura Ainhoa Aranburu

Euskaraz idatzitako lehen esaldiak

Dec 9, 1000

Euskaraz idatzitako lehen esaldiak X.mendekoak dira, Errioxa eta Gaztela aldekoak, lurralde horietan euskaraz mintzatzen baitziren.

Frantziatik Santiagora egindako bidaian ikusitakoaren gida egin zen.

Dec 9, 1200

XII. mendean,Frantziatik Santiagora egindako bidaian ikusitakoaren gida egin zen.Bertan, euskarazko hiztegitxo bat ere sartu zuen.

Gorteko gutunak

Dec 9, 1415

Erret gortean bazuen euskarak lekurik, eta bertako ofizialak euskaldunak ziren sarritan.

Arnold Von Harff erromes Alemanak hiztegi txiki bat idatzi zuen

Dec 9, 1500

XV. mendean, Arnold Von Harff erromes Alemanak hiztegi txiki bat idatzi zuen Donejakuera bidean ikasi zuena idatziz.

Gaztelako erregeak Nafarroako erresuma konkistatu

Dec 13, 1512

Gaztelako erregeak Nafarroako erresuma konkistatu, gaur egun ezagutzen dugun estatu eredua definitzen hasi zen.

Joan Zumarragako

Dec 9, 1537

Mexikotik Durangora idatzitako eskutiz honetan, Zumarragak Tabirako Muntxarantz dorrea gogoratzen du.

LINGUAE VASCONUM PRIMITIAE

Dec 13, 1545

Euskaraz idatzitako lehen liburua sortuko da, Bernar Etxeparegatik idatzia. Poesia autobiografikoa, gorabehera politikoak (kartzeratua izan zen) bere bizitzaren berri emanez, poesia ugari du. Elizgizona zen eta beraz gai horretako lanak ere baditu eta maitasunezko gaiak ere erabiltzen zituen. Azkenik, bere lan askotan, euskarari garrantzia eman zion.
Baina aurretik ere badaude euskararen berri ematen diguten agiri batzuk.

KONTRARREFORMA

Dec 16, 1545

Erlijioari dagokionez, aurreko mendean Martin Luther alemanarekin sortutako protestantismoak eragin zuen erreforma eta zatiketari irtenbidea eman eta aurre egiteko, Eliza katolikoak kontrarreforma izenarekin ezagun den mugimenduari ekin zion. Honen abiapuntua 1545. urtean dugu, Tentroko kontzilioan eta sekulako eraldaketa eragin zuen Eliza katolikoaren barruan; bereziki, dogmei eta eliz diziplinari dagozkionetan.

Eredu epikoa

Dec 9, 1550

XV eta XVI mendeetakoak. Gaiari dagokionez, Erdi Aro bukaera aldeko gudu gertakariak, jauntxo eta buruzagien ekintzak eta bizigiroa, erlijiozko kantak dira.

Los siete libros de Diana argitaratu zen.

Dec 13, 1559

Lazarragak honi jarraitu zion.

Joanes Leizarraga

Dec 13, 1564

Jesus christ gure jaunaren testamentu berria, kalendrera, christoen instructorea itzuli zituen

Refranes y secuencias comunes en bascuence argitaratu zen

Dec 13, 1596

Iruñean argitaratu zen, Pedro Porralis Amberesekoaren inprentan.

literatura landuaren hasiera

Dec 9, 1600

XIV.mendea hasten da euskal literatura idatzia, literatura landua,

Gonzalo de Berceoren lanetan euskara aurki dezakegu.

Dec 9, 1600

XII- XIV Gonzalo de Berceoren lanetan euskara aurki dezakegu.

Katoliko eta protestanteen arteko borroka

Dec 9, 1600

Charles jauna katoliko eta protestanteen arteko borrokan kokatzen da.

BERPIZKUNDE GARAIA

Dec 12, 1600

Bizitza ulertzeko modu berri bat zabalduko da. Arrazoia izanen da gizaki egiten gaituena.
ERNAZIMENDUA izan zen honek sekulako susperraldia sortu zuen eta tokian tokiko hizkuntzak indartzen hasi ziren. (herria bere hizkuntzan eskolatu beharra, garai honetako ardura dugu)

ESTEBE MATERRE

Dec 13, 1617

idazle frantziskotar euskaldunberria. Jaiotzez frantsesa zen, eta Sarako eskolako kideekin harreman estu izan zuen. Batzuen artean, Duronea apecac aita materren liburuari emendatuak idatzi zuen estebe materrek. Doctrina cristiana 1617,urtean argitaratu zuen eta lan honek bi edizio izan zituen bigarrena 1623an argitaratu zen. Bigarren hau da guganaino iritsi dena.

Beltrán de Sauguis (errefrau bilduma)

Dec 13, 1627

Beltrán de Sauguis-ek errefrau bilduma egin zuen

TENTROKO KONTZILIOA

Dec 13, 1633

Eliza katolikoaren barruan, doktrinak euskeraz egitea onartu.

Jean Haramboure

Dec 13, 1635

Euskal idazle lapurtarra zen, Saran jaioa. Eliz ikasketak egin zituen eta Sarako eskolako kidea izan zen.
Devocino escuarra, mirailla eta oracinoteguia otoitz orduen liburua argitaratu zuen

Axular (Pedro Aguerre Azpilkueta)

Dec 13, 1643

Gauero bi partetan partituta eta berecia, 1643. urtean argitaratu zuen

Silvain Pouvreau

Dec 13, 1656

Guiristinoaren doktrina, gudu espirituala..argitaratu zituen.

L'art poetique basque

Dec 13, 1665

L'art poetique basque argitaratu teorizazioaren garapena da

Jean D'Arambillaga

Dec 13, 1684

Lapurteraz idatzi zuen eta arazo ekonomikoen ondorioz bakarrik bigarren eta hirugarren liburuak argiraratzeko aukera izan zuen.

liburuak plazaratu ziren.

Dec 9, 1700

(XVI-XVII)Liburuak plazaratu ziren denbora tarte honetan.
Bibliaren itzulpenak,katiximak eta kristau ikasbideak, gehienak balio literario eskasekoak.

Eredu epiko-lirikoa

Dec 9, 1700

XVII.mendekoak dira ezagutzen diren gehienak. Hauek ere kontaera dute oinarri baina dramadunak dira.

SARAKO ESKOLA

Dec 13, 1700

Hizkuntza lantzeko eta aztertzeko asmoz talde hau sortu zen : Sarako eskola. Talde honetan biltzen ziren pertsonak, medikuak eta erlijio gizonak ziren eta beraien helburua, jendearen kristau heziketa bideratzea izan zen. Erabili zuten hizkera Sara eta Ziburukoa izan zen, herri hizkeratik gertu zegoena. Hizkera honek lapurtera klasikoa izena hartu zuen, eta eredugarria izan zen ondorengo idazleentzat.

Joannes Etxeberri Ziburukoa

Dec 13, 1701

Manual Devotionezcoa

Iparralde (Joannes etxeberri sarakoa)

Dec 13, 1712

Escuararo hatsapenac 1712an bukatu zituen baina XX.mendean argitaratu zen.

Pierre d'Urte eta Larramendiren errefrauen aurkikuntza

Dec 13, 1715

Pierre d'Urte eta Manuel Larramendiren errefrau batzuk aurkitu ziren.

Gipuzkoa( Manuel garagorri larramendi)

Dec 13, 1728

La antigüedad y la universalidad del Basquence en España, 1728. urtean argitaratu zuen.

Sebastian mendiburu

Dec 13, 1747

Jesusen bihotzaren devocioa, otoitz-gaiac ,euskaldun onaren biziera...argitaratu zituen

AGUSTIN KARDABERAZ

Dec 13, 1760

Asteteren doktrina, eta Jesus Maria eta Joseren deboziñoa argitaratu zituen, gehienbat esparru erlijiosoak.

Euskeraren berri onac

Dec 13, 1760

Euskeraren berri onac argitaratu zen

Xabier Munibe

Dec 13, 1765

Xbier Munibe, Peñafloridako kondea ezizenez ere ezagutzen da (1729-1785) .
Azkoitiarra zen jaiotzez eta Frantziako Tolosako jesuiten ikastetxe ospetxuan ikasten zebilela ezagutu zituen zientzia eta teknologiaren joera berriak. El borracho burlado ;ópera cómica en castellano y baquence argitaratu zuen (1764.urtean)
Gavon sariac ere berak argitaratutako lanen artean aurki dezakegu . Hala ere lan hau talde lanaren ondorioz osatu zen 1762.urtean.

Eredu lirikoa

Dec 9, 1800

Herri poesian eredu ugariena eta askoren ustez onena. Amodioa dute ia gai bakarra eta Ipar Euskal Herrian bildu dira.

(nafarroa) Jokin lizarraga

Dec 13, 1846

Urteco igande guztietaco platicac eta itzaldiac

ESTEBAN DE GARIBAY

Dec 13, 1854

Bere errefrauak bildu zituen, 1854. urtean inprimatu ziren, memorias liburuaren gehigarri bezala.

Revista de ciencias historicas-en fitak argitaratu

Dec 13, 1881

Revista de ciencias historicas-en fitak argitaratu zituen Joseph Jesus Maria Arakitsainek

ANTZERKIAREN SORRERA (pedro ignazio barrutia)

Dec 15, 1897

acto para la nochebuena argitaratu zuen

euskararengatiko kezka sortu

Dec 9, 1900

tradizio idatziaren faltak eraginda, euskararengatiko kezka sortu zen.

Baladak

Dec 9, 1900

Euskal lurraldeen mugak defendatzeko gerra giroak sortuko du nolabaiteko tradizio literario bat, ahozko formekin lotua.Hau Baladen tradizioa izango da.

Euskararen gorako joera

Dec 9, 1950

XIX eta XX bitartean, gorako joera nabarmena hartu zuen euskarak. Idazleak ugaldu ziren,txapelketek indarra hartu eta plazaratutako liburu kopurua areagotu.

Haustura unea

Dec 9, 2000

Haustura unea, literatura hiritartu eta laiko bihurtu zen unea XX.mendeko 60ko hamarkada izan zen. Literaturan kezka eta gai berriak eta nobelagintzak eta poemagintzak izugarrizko gorakada.

Lazarragaren lana (Dianea eta Koplak)

Dec 13, 2004

Joan Perez de Lazarragak Artzain eleberri bat argitaratu, non koplak ageri dira.