-
Irredentismoa
Irredentismoa politika nazionalista bat da, historikoki nazio batekin harremana duen baina gaur egun beste herrialde batek kontrolatzen duen lurralde batekin biltzea bilatzen duena. -
Antisemitismoa
Etsaitasuna, aurreiritzia edo diskriminazioa
juduen aurka, talde etniko edo erlijiosoa zen. -
Henry Ford (Rober)
Ford Motor Companyren sortzailea izan zen eta automobilak masan ekoiztu zuen. Fordek bere kabuz dabilen industria eraldatu zuen eta 20ko hamarkadako hazkunde ekonomikoari lagundu zion. -
Charleston (Oinatz)
Charleston jatorri afroamerikarreko dantza bat da, Estatu Batuetan ezagun egin zena. Oinetako mugimendu azkarrak eta gorputzaren kulunka-mugimendu bereizgarria ditu ezaugarri. Charleston jazzaren erritmoan dantzatzen zen eta 1920ko hamarkadako kulturaren sinbolo bihurtu zen. -
Espartakistak (Naroa)
Alemanian lehen mundu gerraren amaieran eta gero egon ziren iraultzaile marxistak ziren. 1918-1919ko Alemaniako iraultzan protagonismo handia izan zuten. Boterea lortzeko estrategia iraultzailearen alde agertu ziren. -
Gerrako jesapenak (Oinatz)
Estatu Batuek Lehen Mundu Gerran herrialde Aliatuei, gerra finantzatzeko eman zien dirua da.
Jasapen hauek Estatu Batuen eta munduko potentziaen ekonomiari gorakada ematen lagundu zioten. -
Period: to
Weimar errepublika (Rober)
Alemaniako termino politiko bat izan zen, demokrazia parlamentarioa eta Lehen Mundu Gerraren ondorengo ezegonkortasun politiko, ekonomiko eta soziala ezaugarri zituena. -
Hemeretzigarren zuzenketa (Mikel)
- urteko ekainaren 4an aprobatua eta 1920.ko abuztuan berretsia. Zuzenketa honek Estatu bateko emakumeei boto eskubidea ematen zuten. Denbora luze bat borrokan ibili ondoren euren helburua lortu nahi zuen.
-
Fasci di combattimento
Benito Mussolinik Italian Lehen Mundu Gerraren ondoren sortutako talde paramilitarrak izan ziren. Galera politiko eta sozialeko testuinguru batean sortu ziren, batez ere gerrako beteranoek eta gazte langabeek osatuak. -
American Way of Life (Rober)
Estatu Batuetako gizartearen bizimodua deskribatzen da, balioak, askatasuna, aukera berdintasuna eta kotsumismoa. -
Hiperinflazioa (Mikel)
Lehen mundu gerraren ostean herrialde desberdinetan gertatu zen. Baina larritsuena Weimar errepublikan izan zen, 1920. urteko dekadan.
Alemania momentu oso txar bat hasi zen bizitzen, gerraren zor guztiak ordaindu behar zuten. Horregatik Alemaniak dirua inprimatu zuen, baina hori etorkizunerako arazo bat izan zen. -
Al Capone (Ander)
Al Capone estatubatuar gangster bat izan zen Debekuaren garaian 1920ko hamarkadan Lege lehorrarengaitik esker alkoholaren salmenta ilegala handitu zuena. Alkoholaren legez kanpoko negozioa kontrolatzen zuen Chicagon, eta legez kanpoko jokoan eta estortsioan parte hartzen zuen. Zergak ez ordaintzeagaitik zigortu zuten 1931n, eta 11 urte eman zituen espetxean eta 1947an hil zen. -
Period: to
Lege lehorra (Naroa)
Estatu Batuetan 1920 eta 1933. urteen artean debekurik garrantzitsuena eta mediatikoena izan zen. Alkoholarekin erlazionatutako guztia debekatu zuten Estatu Batuetan, saltzea, garraiatzea, produzitzea... -
Führer
Hitz honen esanahia “liderra” da, hau da kasu honetan, Hitler zen Alemaniako Führera, berak zuen denon kontrola. -
ERROMAKO MARTXA
1922ko urriaren 27an, milaka militar faxista, Erromarako bidea egin zuten Victor Manuel III. erregeari bortxatzen Benito Mussoliniri Italian agintea emateko. Aipatu ahal den ezaugarri bat da denok alkondara beltz batekin egon zutela ibilbidea. -
Duce
Italian gobernuburuari deitzeko modu bat izan zen, hau da Mussoliniri. Italian ezagutzera eman zen 1922-tik 1945-era. -
Municheko putscha (Ander G)
- urtean Alemanian izan zen estatu golpe saiakera bat izan zen, Adolf Hitlerrengaitik lideratua.
-
Superprodukzioa (Rober)
Ekoizpenak benetako kontsumo beharrak gainditzen ditu 1925etik aurrera, batez ere Estatu Batuetan, non Stockek gora egiten zuten Europako ekonomiak berreraiki ahala. Ondorioz prezioak jaitsi egin ziren eta horren ondorioz fabrika edo enpresa asko zarratu ziren, langabezia handitzen eta erosketa ahalmena murrizten. -
Mein Kampf
Liburu bat da, non Hitlerrek kartzelan zegoen bitartean bere ideia politiko nagusiak laburbiltzen zuen liburu honetan. Hor gauza askori buruz hitz egin zen, nazionalismoa, arrazismoa, antisemetismoa,... -
SS
Nazien erakunde paramilitarra izan zen, 1925. urtean sortua Alemanian nazien partiduko liderrak defendatzeko, kontzentrazio zelaiak kontrolatzeko, alderdi ekonomikoak kontrolatzeko… Hitlerren babesle pertsonal giza.
Heinrich Himmlerrek agintzen zuen organizazio hau. -
Gazte plana (Naroa)
1929ko plan ekonomikoa, Alemaniak konponketengatik ordaindu beharreko kantitatea zehazten zituen. Hasiera batean, Weimarko Errepublika, betebehar horiei aurre egiten aritu zen 1988ra arte. -
Ostegun beltza (Naroa)
Ostegun Beltzean salmenta-aginduen maximoa gertatu zen, 12’9 milioi akzio. Tituluen balioa milaka milioitan murriztu zen eta akzio handiak inoizko kopuru txikienetara jaitsi ziren.
Inbertitzaile zorabiatuak bildu ziren merkatua ixtean New Yorkeko burtsatik kanpo, eta polizia bidali zuten istiluak parateko. -
Wall streeteko balore boltza (Oinatz)
Balore boltza hau Estatu Batuetako garrantzitsuena zen eta 1929ko eguena beltza deitutakoan erori ondoren, 29ko krisi ospetsu eta zorigaiztokoa hasi zen. Egun honetan zuten %12a galdu zuten eta egun gutxi batzuentan 30.000.000$. -
Depresio Handia (Mikel)
Depresio handia herrialde garatuei eta industrializatuei eragin zuten gehien. Bai Europan eta Ameriketan hainbat herrialde aipatu ahal dira momentu txar bat igarotzen zeudena. Merkatuek balioa galtzen, industria ekoizpena murrizten, enpresek eta bankuek porrot egiten,...
Arazo larri honetik irtetzeko hainbat neurri jarri ziren nazioarteko mailan. -
NEW DEAL (Ander)
New Deal Franklin D. Roosevelt presidentearen Gobernuak kontsumoa eta inbertsioa berrezkuratzeko eta 1929ko crackaren ondoren Estatu Batuetako finantza eta ekoizpen sistema berrantolatzeko hartutako neurri ekonomiko eta sozialen multzoa izan zen. -
Period: to
Nazismoa
Adolf Hitler buru zuen hirugarren reich alemaniarraren ideologia nazionalista eta supremazista izan zen 1933tik 1945era Alemanian. Ideologia honetan arrazakeri asko aipatu ahal da. -
Laban luzeen gaua
Alemanian 1934. urtean ekainaren 30a eta uztailaren 2aren artean gertatu zen purga politiko bat izan zen. Adolf Hitlerrek zuzendutako erregimen naziak hilketa politiko batzuk egin zituenenan, euren boterea sendotzeko talde eta pertsona zehatzei hiltzen zituzten. -
Anchluss
Alemania naziak 1938an Austria anexionatu
zuen, Hitlerren lurralde-hedapenean eta
Alemaniako Reich Handi bat ezartzean
urrats garrantzitsuenetako bat izan zena. -
Kristal apurtuen gaua
- urteko azaroan Judutarren aurkako etengabeko arazoak izan ziren Alemanian eta Austrian. Juduen dendak eta jabetzak suntsitu zituzten, eta ehunka judu atxilotu eta hil zituzten gauez. Gertaera honek inflexio puntu bat markatu zuen nazien juduen aurkako jazarpenean, eta Holokaustoaren hasiera txiki bat izan zen.
-
Autarkia
Autarkia hainbat erregimen totalitariok hartutako politika ekonomikoa izan zen. Bere ideia hau zen: herrialde batek independentea izan beharko lukela eta ez litzateke egon beharko kanpoko garraioen mende. -
Totalitarismoa
1941ean gizartearen kontrol absolutua zuen gobernua zen, ideologia baten bitartez arlo pribatuaren eta publikoaren artean berezitasunik ezartzen ez duena. XX. mendean ikusi ahal ziren adibide batzuk, Italia faxistarekin eta Alemania naziarekin.