Lehen Mundu Gerra eta Errusiar Iraultza - Pedro eta Mikel

Bake armatua I

Period: Feb 15, 1890 to Feb 15, 1914

Alemania aliantza politika sistema sortu zuen Austria-Hungaria eta Errusiaren artean, bi helburu nagusiekin:
-Frantzia isolatzea, ohiko etsaia zelako, Alsazia eta Lorena ez gal zezan
-Nagusitasuna lortzea eta balkanetako orekari eustea Gilermo II.a tronuratu zenean, Alemania politika erasotzaileagoa ezarri eta hedapen inperialista hasi zuen. Horregatik, garai berri bat hasi zen: Bake Armatua.

Bake armatua II

Period: Feb 15, 1890 to Feb 15, 1914

Bi ezaugarri:
-Europako potentziak aurkako bi bloke militarretan banatu ziren:
Aliantza Hirukoitza (Alemania, Austria-Hungaria eta Italia)
Entente Hirukoitza (Britainia Handia, Frantzia eta Errusia)
-Armamentu pilaketari ekin zen, edozein liskar gatazka handi batean buka zitekeelako.

Errusiar Iraultzaren jatorria

Feb 21, 1900

Errusian monarkia absolutua zegoen, eta tsarra Nikolas II.a zen.
Parlamentu bat zegoen (Duma), baina boterea mugatua zeukan. Ez zegoen askatasun politikorik, pertsonek ez zuten eskubiderik eta 'polizia politikoak' oposiziokoak zirenak jazartzen zituen.
Biztanleriaren %80 nekazaria zen eta landa-eremuko jabetza-sistema feudala zen. Miserian bizi ziren.
XIX. mendearen amaieran, industralizazio ahul batek proletariotzaren hazkundea ekarri zuen. Industriaren garapena atzerriko kapitalatik zetorren.

Errusiar Iraultzaren jatorria II

Feb 21, 1900

Indar politiko klandestinoak agertu:
-Alderdi Sozialista Iraultzailea: iraultzarako indar nagusia nekazariak zirela eta lurren kolektibizazioa defendatzen zuen.
Kerensky liderra zen.
-Alderdi Demokrata Konstituzionalistak: tsarrari aurre egin eta monarkia konstituzionalista nahi zuten.
-Errusiak Langile Alderdi Sozialdemokratak: marxismoa defendatzen zuen. 1903an bitan zatitu:
Mentxebikeak (moderatuak eta transiziozko gobernua)
boltxebikeak (Leninen erradikalak, langile-diktadura)

1905eko Iraultza (Igande Odoltsua)

Jan 9, 1905

Japoniarrek Errusiar armada garaitzeak eta ekonomia-krisia istiluak sortu zituen.
Horregatik, jendetza Neguko Jauregira joan ziren haien bizi baldintzak hobetzeko eta erreforma politiko bat egoteko. Agintariek errepresioekin erantzun zuten eta hildakoak egon ziren(Igande Odoltsua). Geroago, nekazariak eta langileak sobietetan bildu ziren.
Tsarrak amore eman behar izan zuen eta Manifestu Inperialean Duma bozkatzeko gizonezkoen sufragio unibertsala baimendu zuen. Baina tsarrak Duma baztertu zuen.

Maroko eta Balkanak

Feb 16, 1908

Britaina Handia Alemaniako interes kolonialen aurka zegoen.
-Alemania Frantziak Marokon zuen imperioa erasotzean, Britainia Handia aurrez aurre izan zuen.
-Balkanetan, interesak Austriarenak ziren, Alemaniaren aliatua zena. Estatu batzuk Turkiatik independizatzean, Austriak Bosnia-Herzegovina hartu zuen, Alemaniaren babesarekin.

Gerraren arrazoiak: urruneko edo sakoneko arrazoiak

Feb 14, 1914

-Aliantzen aretako gatazka
-Alemaniaren industria hazkundea britainiar eta frantziar ekonomientzatt mehatxua zen
-Lurralde gatazkak:
+Frantzia Alsazia eta Lorrena eskatzen zizkion Alemaniari
+Errusiak eta Austria-Hungariak Balkanetara hedatu nahi zuten
+Italiak Istria eta Trentoko lurraldeak eskatzen zizkion Austria-Hungariari
-Gatazka nazionalistak zeuden
-Interes kolonialak: Alemaniak eta italiak nahi zuten. Horregatik britainia Handia eta Frantziaren kontra zeuden

Entente edo Aliatuak

Feb 16, 1914

Frantzia, Erresuma Batua, Errusiaç
BESTE BATZUK: Japonia, Portugal, Estatu Batuak (geroago)

Erdiko inperioak

Feb 16, 1914

Alemania, Austria-Hungaria

Herrialde Neutralak

Feb 16, 1914

Espainia, Herbehereak, Suitza...

GATAZKA EZBERDINA

Feb 16, 1914

-Gerra luzea eta odoltsua
-Atzeguardiaren mobilizazioa
-Etengabeko aldaketa teknologikoen aplikazioa
GAINERA:
-Gerra labuirra izango zela pentsatu zuten, baina 4 urte irau zuen
-Armamentu eta babes sistema berriak erabili ziren
-Aurrerapen tekniko berriak aplikatu
-Gerraren ondoriozko aldaketa sozialak: emakumeak lan munduan sartzea
-Ekonomia geran oinarritu
-Propaganda oso garrantzitsua bilakatu zen, gizonak armandan sartzeko etab.

Gerraren Garapena

Period: Feb 17, 1914 to Feb 17, 1917

A) MUGIMENDUEN GERRA:
Gerra berehala amaituko zela uste zuen Alemania, esta Schlieffen plana egin zuten. B) POSIZIOEN GERRA edo LUBAKIEN GERRA (1914-1917)
Gertatutako guduak odoltsuak eta krudelak izan ziren. Hau ikusita, beste eremu batzuk erasotu zituzten eta itasoan Britainiarren ontzidiak Alemaniak blokeatu zituen eta honek itsaspeko gerra egin zuen.

Arrazoi zuzena

Jun 28, 1914

Austrohungariar inperioaren oinordekoa hil zuten serbiar batzuek Sarajevon. Austriak ikerketa bati ezezkoa jasotzean, gerra deklaratu zion Serbiari, eta azken horrek Errusiaren laguntza jaso zuen. Horrela, mundu osora zabaldu zen gerra.

GERTAERAK

Period: Jun 28, 1914 to Aug 12, 1914

Atentatua
Ultimatuma
Austria guerra deklaratu Serbiari
Errusiar movilizazioa
Alemaniak Errusiari gerra deklaratu/Frantzia mobilizatu
Alemaniak Luxemburgo invaditu eta baimena eskatu Belgika gurutzatzeko
Alemaniak belgika inbaditu
Britainia Handiak Alemaniari gerra deklaratu
Austriak Errusiari guerra deklaratu
Britainia Handiak eta Frantziak Astriari gerra dklaratu

Gerraren Garapena II

Period: Feb 17, 1917 to Feb 17, 1918

C) 1917KO KRISIA
Bi gertaera nagusi:
-Errusia Brest-Litovsko ituna sinatu zuten, gerratik ateratzeko, Alemaniari zenbait lurra emanez
-Estatu Batuak gerran sartu ziren. Lehenago, Ententeari hornidura saldu egin zien. D) GERRAREN AMAIERA
1918an, Aliatuek fronte guztietan egindako erasoaldiek Erdiko Imperioek apurka-apurka errenditzea eragin zuten. Gerra am,aitu zen urte horretan, Alemaniak armistizioa sinatu eta Gilen II.a abdikatu zuenean.

1917ko Otsaileko Iraultza

Period: Feb 23, 1917 to Feb 27, 1917

Errusiak Lehen Mundu Gerran sartzean izandako porrotek eta hornidura faltak ezinegona sortu zuen eta horrek manifestaldiak egotea eragin zuen. Gainera, jazartuak egoteak oposiziokoak biltzea erraztu zuen.
1917ko Otsailaren 23an Petrograden manifestaldi bat egon zen. 25ean greba orokorra piztu zen. 26an tropek uko egin zioten jazartzeari. 27an behin-behineko gobernua sortu zen, Kerensky nabarmenena. Honen politika liberala tsarra abdikatzea eragin zuen.

1917ko Otsaileko Iraultza II

Feb 27, 1917

Langileek, nekazariek eta soldaduek sobietak eta milizia armatuak (Guardia Gorria) eratu zituzten. Geroago sobietak boltxebikeen kontrolpean gelditu ziren. Hauek Errusiak gerratik ateratzea eskatzen zuten, langileen bizi-baldintzak hobetzea, lurrak nekazarien artean banatzea eta nazionalak onartzea ere.

Behin-behineko gobernuaren porrota

Feb 27, 1917

Boterea bitan zatituta egoteak liskarrak sortu zituen. Gobernuak gerran jarraituko zuela erabaki zuen.
Sobieten protagonismoa gora egin zuen eta Lenin Apirileko Tesietan jaso zen programa bat aurkeztu zuen, Errusiak bakea sinatu, lurren birbanaketa, langile batzordeak, autonomia eta boterea sobieten eskuetara pasatzea eskatzen zuen.
Herri-matxinadak egon ziren Petrograden, eta gobernuak Lenin erbesteratu zuten.
Alderdi kontserbadoreak estatu-kolpe oldarkorra egin zuen, boltxebikei esker.

1917ko Urriko Iraultza

Oct 25, 1917

Urriaren 24an Lenin Petrograden finkatu zen eta 25ean sobietek Neguko Jauregiari eraso zioten eta gobernuko kideak atxilotu zituzten.
Horrela, boltxebikeen lehen gobernua sortu zen, Lenin buru zela. Berehala gerratik atera ziren (Brest-Litovskeko Ituna) eta latifundioak desjabetzeko eta nekazarien artean banatzeko agindu zuen, bai eta fabrikak langileek kontrolatzeko ere.
Errusiako herrien subiranotasun-eskubidea ere onartu zuen.

BAKEAREN ANTOLAKETA

Jan 8, 1918

Parisko Bakea esaten zaio. Garaitutako herrialdeek sinatutako itunei herrialde garaituekin. Honen oinarri ideologikoa Wilson presidenteak azaldutako 14 auziak izan ziren.
Parisko Bakea 3 helburu zituen:
-Alemaniaren suspertzea eragoztea .
-Potentzia irabazleen artean botereen oreka lortzea.
-Errusia bakartuta uztea, erregimen komunista baitzeukan.

Gerra zibila eta gerrako komunismoa

Period: Feb 24, 1918 to Feb 24, 1921

Tsarismoaren aldekoak eta sistema liberala defendatzen zutenak iraultzari aurre egiten saiatu ziren. Hauek Armada Zuria osatu zuten, eta boltxebikeek Armada Gorria. Biek gerra zibilean sartu ziren. Armada Zuriak atzerriko laguntza jaso zuen, iraultzaren beldurra baitzuten. Hala ere, boltxebikeen garaipenarekin amaitu zen gerra.
Gerra zibilean, gobernuak gerrako komunismo deritzon politika ekonomikoa ezarri zuen: industriakl nazionalizatu eta uztak konfiskatu ziren, armadakoei jaten emateko.

Gerra zibila eta gerrako komunismoa II

Period: Feb 24, 1918 to Feb 24, 1921

Estatu berriaren oinarriak finaktu ziren: gobernua boltxebikeen esku gelditu zen eta Alderdii Komunista izena hartu zuten. Gainerako alderdiak debekatu eta diktadura komunista latza ezarri zen.
Neurri berriak grebak eta matxinadak eragin zituzten, eta gobernuak indarkeriaz jazarri zituen.

GERRAREN ONDORIOAK II

Nov 11, 1918

1. Ondorio sozialak eta politikoak -Emakumeak gizonezkoen lanak egiten hasi ziren. -Hiritartze-prozesua. -Jendeak bere pentsamoldea aldatu egin zuen, bizitzak zuen balore txikia ikustean. -Agintariek prestigioa galdu zuten, biztanleria uste zuelako haiek izan zirela gerraren errudunak. Nazionalismoetan islatu zen.

GERRAREN ONDORIOAK

Nov 11, 1918

1.Ondorio demografikoak:
-Hildako ugari
-Elbarrituak
-Hildako gehienak gizonezkoak zirenez eta gerraren egoeraren ondorioz, jaiotza-tasa jaitsi zen
2.Ondorio ekonomikoak:
-Suntsiketa material handiak
-Europako moneten balioa jaitsi eta zor publikoa areagotu zen
3. Nazioarteko ondorioak:
-Inperioak banandu egin ziren eta estatuek independentzia lortu zuten.
-Europa galdu zuen bere nazioarteko postua ekonomian eta politikan.

LURRALDE-BANAKETA

Period: Jan 8, 1919 to Feb 18, 1920

-Alemania nazioen elkarteari eman zizkion lur batzuk (Sarre), Alsazia eta Lorrena Frantziari eta Poznan eta Prusia Poloniari
-Austria-Hungariako Inperioa lau herrialdetan banatu zen
-Otomandar Inperioa: Siria Frantziari, Irak eta Palestina Erresuma Batuari eta beste zenbait lurralde Italiari eta Greziari. Geroago, errepublika bilakatu zen.
-Herrialde batzuk Errusiar Inperiotik independentzia lortu zuten.
-Polonia berpiztu egin zen.
-Errumaniak Transilvania lortu Austriatik.

Beste itun batzuk (beste lurraldeekin)

Feb 17, 1919

Neully-ko Ituna: Bulgariarekin
Saint-Germainko Ituna: Austriarekin
Trianon-go Ituna
Sevresko Ituna

Versaillesko Ituna

Jun 28, 1919

Versaillesko Ituna Alemania eta Aliatuen artean Lehen Mundu Gerrari amaiera eman zion bake-hitzarmena izan zen. Herrialde aliatuak garaituiei inposatu zizkieten baldintzak Wilsonen 14 auzietan oinarrituta zeuden. Adb:
-Naziotasunen printzipioa
-Demokraziaren printzipioa
-Nazioarteko herremanen printzipioa
Alemaniak:
-Lurralde ugari galduko zituen, eta Nazioen Erakundeen esku geratu ziren.
-Ordainketa ekonomikoa.
-Armada murriztu beharko zuen.

Errusiako Iraultzaren eragina

Feb 23, 1921

Urriko iraultzak Frantziako Iraultzak izan zuenaren antzeko eragina izan zuen. Mendebaldeko liberalek sobieten erregimena ez zuela luzaroan egongo uste zuten; boltxebikeek, iraultza sozialista gehiagoren hasiera besterik ez zela uste zuten.