Historia

Botereen banaketaren kontzeptua

Nov 10, 1748

Montesquieuk botere banaketaren kontzeptua garatu zuen. Hiru botere nagusi zeudela defendatzen zuen, legegilea, betearazlea eta judiziala.

Burdinazko goldea

Nov 10, 1750

Burdinazko goldea erabiltzen hasi ziren eta zurezkoa alde batera utzi zuten.

Subiranotasun nazionalaren kontzeptua

Nov 10, 1762

Russeauk azaldu zuen kontzeptu hau, eta bere ustez, boterea nazionala zen, hau da, herritar guztiena, herritarrek itun bat egiten dute estatuarekin eta itun hori konstituzioa da.

Zergen gatazka

Nov 10, 1764

Jurgi erregea zenbait lege indarrean sartzen saiatu zen koloniek Britania Handiari zergak ordaintz baina kolonek protestatuz eta Ingalaterrako produktuei boikota egiten erantzu zuten.

Tea Acts legeak

Nov 10, 1773

Ingalaterrako gobernuak Tea Acts legeak aldarrikatu zituen Tearen Merkataritzaren monopolioa berenganatzeko. Merkatariek natiboz jantzita Tea zeramaten Ingalaterrako itsasontzi batzuei eraso egin zieten Tearen Bostongo matxinadan.

Filadelfiako lehen biltzarra

Nov 10, 1774

13 kolonietako ordezkariak, Filadelfiako Lehen Biltzarrean bildu ziren, bertan eskubideen aldarrikapena idatzi zuten eta lehen arma mugimenduak hasi ziren

Virginiako eskubideen aldarrikapena

Nov 10, 1776

Thomas Jeffersonek, Amerikako iraultzaren ideologoak Virginiako eskubideen aldarrikapena idatzi zuen , eta bertan, subiranotasun nazionalaren, botere banaketaren eta sufragioaren printzipioak azaldu ziren.

Yorktowne

Nov 10, 1781

Yorktownen gerra irebazi zuten kolonek Espaina eta Frantziaren laguntzaz

Versaillesko Bakea

Nov 10, 1783

Vesallesko Bakea sinatu zuten, non Britaniar Handiak AEB-ren independentzia aitortu zuen

Ekonomia-krisia geldiarazten

Nov 10, 1783

Ekonomia-krisia geldiarazten saiatu ziren Luis XVI-ren ogasun-ministroak eta erreforma sakona behar zela aitortu zuten.

1787ko konstituzioa

Nov 10, 1787

1. urtean politika-orden berria antolatzen hasi ziren. Estatu berriak egitura federala zuen. Botere betearazlea; Pesidenteak Botere legegilea: Kongresuak, bi ganberatan bananduta; ordezkarien ganbera eta senatua. Botere judiziala: Auzitegi gorenak.

Handikien asanblea

Nov 10, 1787

Erregea pribilegiatuak konbentzitzen saiatu zen, hau da, zergak ordaintzeko, baina pribilegiatuak uko egin zioten zergak ordaintzeari.

Estatu Orokorretara deia

Nov 10, 1788

Ogasunaren egoera gero eta larriagoa zenez, 1788an porrota jaso zuten eta erregeak ez zuen beste irtenbiderik izan, Estatu Orokorretara baino, Frantziako estatuzko gorteetara deitzea.

Eskubide feudalen aboliziorako dekretua

Aug 4, 1789

Abuztuaren 4an eskubide feudalen aboliziorako dekretua idatzi zuten, bertan, hamarrena eta pribilegiatuen jurisdikzioa kendu zituzten. Abuztuaren 26 an, Gizakiaren eta Herritarren Eskubideen adierazpena idatzi zuten, non, askatasun pertsonalak, legegiko bardintasuna eta jabetza bermatu ziren. Bi dekretu horiei esker absolutismoa amaitu zen eta iraultza liberalak arrakasta lortu zuten-

Frantziako burgesia krisia

Nov 10, 1789

Herrialdeak arazo larriak izan zituen:
Estamenduzko gizartea zegoen.
Ekonomia krisi-egoera zegoen
Ogasunaren defizitak gora egin zuen
Politikan krisia zegoen

Bastillari eraso

Nov 10, 1789

Uztailaren 14an, ogia garestitzen ari zelako eta errega Parisen tropak pilatzen ari zela entzun zutelako, Parisko herritarrek manifestazioa egin zuten eta Bastillari eraso zioten.

1791ko konstituzioa

Nov 10, 1791

Bi urtez lanean jardun eta gero, 1791ko konstituzioan iraultzaren bukaera aldarrikatu zuten:
Politika erregimena parlamentuzko monarkia zen. Subirotasun nazionala eta herriaren oinarrizko eskubideak onartzen ziren.
Botereen banaketa berri bat zegoen; legegilea Asanblea Nazionalak, betearazlea, erregeak eta judiziala auzitegi gorenak.
Asanblea sufragio zentsitrarioaren bidez hautatuko zen eta boto emaileen 25 urtetik gorakoak izan behar ziren.
Administrazioaren deszentralizazioa

Valmyko gudaria

Sep 29, 1792

Erepublikaren aldarrikapenak Iraultzaren fase barri bat abiarazi zuen. Politika sistema berriak eratzen ari zirenean sans-culottek Parisko espetxeei eraso egin zieten eta Frantziak Valmyko gudaria irabasteak tentsioa gutxiagotu egin zuen.

Monarkiaren amaiera

Nov 10, 1792

Abuztuaren 10 ean, herriak mehatxuari erantzun zion; Tuileries jauregiari, errege-familia egoitzari eraso egin zioten. Erasoak berekin ekarri zuen monarkiaren amaiera eta errepublikaren hasiera.

Lehen Koalizioa

Jan 21, 1793

Luis XVI.a gillotinan exekutatu zuten eta horrek neurri bi edo ondorio bi ekarri zuten, alde batetik, gainerako potentziak Frantziari gerra deklaratu zioten eta horretako, Lehen koalizioa eratu zuten. Bestetik, matxinada piztu zen La Vendée eskualdean.

Konstituzio demokratiko berria

Nov 10, 1793

Menditarrek konstituzio demokrartiko berri bat egin zuten. Bertan herrialdearen subiranotasuna eta gizonen sufragio inibertsala onetsi zuten, eta botereen banaketa oso ahulduta geratu zenez Robespierrek diktadore gisa jokatu zuen, botere guztiak berengantu zituen.

Thermidorraren 9ko estatu-kolpea

Jun 27, 1794

Robespierre babesa galduz joan zen.Beste zenbait atxiloketa egiten saiatu zenean Thermidorraren 9ko estatu-kolpea gertatu zen, hau da, egutegi iraultzailea. Ondoren, Robespierre executatu egin zuten.

III. urteko Konstituzioa

Nov 10, 1795

Diktadurarik berriro ez izateko gobernu moderatua eratu zutern. Gobernuak, beste konstituzio bat idatzi zuen.
Erregimen liberala ezarri zuen
Sufragio zentsitrarioko sistema ezarri zuen.
Botere betearazlea bost kideko Direktorio baten esku zegoen.

Vendimareko mtxinada

Nov 10, 1795

1795ean, Vendimariako matxinada eragin zuten. Napoleon Bonapartek, Parisko goarnizioaren arduradunak, matxinada menderatu egin zuen, eta ekintza horren ondorioz oso ospetzu bihurtu zen.

Lehen koalizioa suntsitu

Nov 10, 1796

1796ko kanpainan Napoleonek Lehen Koalizioa suntsitu zuen, geroago Europako potentziek Bigarren Koalizioa eratu zuten. Orduan Napoleonek Brumaireren 18ko estatu-kolpea eman zuen, eta bere burua kontsul izendatu direktorioa boteretik kenduz.

Biziarteko kontsul

Nov 10, 1800

Bigarren Koalizioari aurre egiteko, Napoleon Italiara joan zen berriro eta garaipena lprtu zuen Marengon. Garaipen horretaz baliatu zen bere burua biziarterako kontsul izendatzeko.

Errepublika Inperioa

Nov 10, 1804

Britariar Handiak, Frantziaren beldur, hirugarren koalizioa eratu zuen Austria eta Errusiarekin. Napoleonek Errepublica inperio bihurtu zuen eta beste kanpania militar bati ekin zion Espainaren laguntzaz.

Trafalga

Nov 10, 1805

Hispano-frantzesan Trafalgarren porrota izan, frantziarren Austerlitzeko garaipenak Germaniako Erromatar Inperio Santuaren amaiera eragin zuen.

Tilsit-eko bakea

Nov 10, 1807

Napoleonek Laugarren koalizioa garaitu zuen (Britania Handia, Prusia eta Errusia) eta ondorioz, Tilsit-eko bakea sinatu zuen. Hori izan zen Napoleonen imperioaren une gorena.

Portugal eta Espaina inbaditu

Nov 10, 1808

Napoleonen kanpo politikak bi helburu zituen, Errusiarekin aliatzea eta Britania Handiari blokeo kontinentala ezartzea. Baina portugalek ez zuen blokeo hori honartu, orduan Napoleonek Portugal inbaditzea erabaki zuen, eta bide batez, Espaina ere bai.

Errusia inbaditu

Nov 10, 1812

Errusiak Frantziarekiko aliantza bertan behera uztea erabaki zuen, eta Britania Handiarekin merkataritzan hastea erabaki zuen. Orduan Napoleones Errusia inbaditu zuen baina porrot egin zuen.

Leipzigeko gudua

Nov 10, 1813

Seigarren koalizioa eratu zuten, (Britania Handia, Prusia, Errusia eta Austria). Koalizio horek frantziako tropak garaitu zituen Leipzigeko guduan eta urte horretan Napoleonek porrota izan zuen Espainian.

Waterloo

Nov 10, 1815

Napoleonek abdikatu egin behar zuen baina 100 egun eta gero boterea berriro berrezkuratu zuen. Baina behin betiko garaitu zuten Waterloon eta Santa Helena uhartetxora deportatu zuten. Bertan hil egin zen.

Vienako Biltzarra

Nov 10, 1815

Napoleon garaitu eta gero, potentziek beste lurralde-antolaketa bat antolatzen saiatu ziren, horretarako, Vienako Biltzarreak batu ziren eta Europako mapa berri bat osatu zuten.

Lehen bolada iraultzailea

Nov 10, 1820

Mugimendua Espanian hasi zen , Riego komandantea Fernando VII.aren monarkia absolutistaren aurka matxinatu zen.

Lehen bolada iraultzailearen amaiera

Nov 10, 1823

Mugimendua 1823an amaitu zen, Aliantza Santuaren esku-hartzearen ondorioz. Aliantzakoek Espainia inbaditu eta absolutismoa berrezarri zuten.

Bigarren bolada iraultzailea

Nov 10, 1830

Frantzia izan zen gune nagusiena. Karlos X.a Luia XVIIIak aldarrikatutako gutun aitortua baliogabetzen saiatu egin zen. Luis Filipe Orleanskoa burgesia aberatsaren buruzagia jarri zuten tronoan.

Hirugarren bolada iraultzailea

Nov 10, 1848

Dena Frantzian hasi zen. 1848ko konstituzioan hauteskundetan Luis Napoleon Bonapartek Irabazi zuen.
Italiaren eta Alemaniaren bateratzeen abiapuntua eta demokraziak aurrera egitea eragin zuten .
langile-mugimenduaren antolaketa berri bat egin zen.