filosofia

Filosofiaren historia

Period: 700 BCE to 2000

pitagoras

582 BCE

Pitagoras, Greziako filosofo eta matematikaria, Samos uhartean jaio zen. Tales Miletoko , Anaximandro eta Anaximeneseko filosofo joniar hasierakoen irakaspenetan ikasi zuen.

Tales

546 BCE

Unibertsoari buruzko azalpen fisikoa ematen saiatu zen lehen filosofo greziarra izan zen, beretzat espazio arrazionala zen itxurazko nahasmendua izan arren.

Heráclito

535 BCE

Garai hartako Heraklitoren ekarpen garrantzitsuenetako batzuk Sua izan ziren lehen elementu gisa. Heraklitok uste zuen sua ez zela inoiz itzaltzen eta bere izaera egonezina zela.

Parmenides

515 BCE

Parmenidesen filosofiaren oinarri nagusia Izatearen kontzeptua da, betierekoa, aldaezina eta zatiezina dena. Honen aldeko argudioak hauek dira: Izatea ezin zitekeen sortu, zeren hala balitz, sortu baino lehen “ez-izate” bat baitzen, hau da, ez baitzen existitzen.

Protagoras

485 BCE

Erretorika eta etikari buruzko lanagatik ezaguna. "Gizakia gauza guztien neurria da" esaldi famatua egozten zaio, errealitateari buruz duen ikuspegi erlatibista laburbiltzen duena.

Platon

427 BCE

Formen teoria, kobazuloaren alegoria eta mundua zentzumen eta ulergarri batean banatzen duen dualismo platoniko ospetsua.

Socrates

406 BCE

Filosofiaren benetako abiarazlea izan zen gizakiaren barnealdea bilatzen duen zientzia izatea bere helburu nagusitzat eman zion heinean.

Aristoteles

343 BCE

Aristotelesek 300 lan baino gehiago idatzi zituen bere bizitzan zehar, eta horietan ezagutzaren adar guztiak garatu zituen: fisika, metafisika, etika, biologia, zoologia, astronomia, politika.

Epicuro

341 BCE

Epikuro bere garaiko greziar kulturako filosofo handietako bat eta bere izena daraman korronte filosofikoaren sortzailea izan zen, epikureismoa, zeinaren ezaugarri nagusia zoriontasuna plazerarekin identifikatzea izan zen.

Seneca

4 BCE

filosofo, politikari, hizlari eta idazle erromatarra izan zen, izaera moraleko lanengatik ezaguna.

Aro Modernoa

16

Erdi Aroa

17

Tomas Akinako

1274

Kristau pentsamendura egokitu zuen. Haren pentsamenduak, kristautasunaren dogmetan, Erdi Aroko tradizio kristauan eta Aristotelesen filosofian ditu erroak.

Gilen Ockham

1285

eskubide subjektiboaren kontzeptua sartzea edo asmatzea, norbanakoari dagokion botere gisa egin zuen

Tomas Moro

1516

Bere lanik garrantzitsuena eta ezaguna dena "Utopia" (1516) da, fikziozko uharte bateko bizitzari buruzko satira politikoa.

Francis Bacon

1561

Metodo esperimental induktiboa Logikari lagundu izana omen da, lehenago indukzioa zenbaketa sinplearen bidez lantzen baitzen, hau da, datu partikularretatik ondorio orokorrak ateraz.

Spinosa

1632

Arrazionalismoaren printzipioak muturreraino eraman zituen, eta substantziaren definiziotik ondorioztatu zuen bere filosofia osoa «bere baitan dagoena eta berez kontzebitua dena», zeinetarako substantzia bakarra egon zitekeen, jainkotiarra.

Locke

1632

John Locke filosofo ingelesa izan zen, arlo askotan nabarmendu zena, batez ere epistemologian edo ezagutzaren teorian, politikan, hezkuntzan eta medikuntzan.

Descartes

1637

Geometria analitikoa sortu zuen, funtsezko ekarpenak egin zituen mekanikari, optikari, geologiari, eta antropologiari eta medikuntzari egindako ekarpenez gain, psikologiaren sortzailetzat hartzen da.

Leibniz

1642

Kalkulu diferentziala eta integrala, dinamika, hizkuntza bitarra, Ars Inveniendi eta kalkulatzeko makina aurkitzeaz arduratu zen. Bere ideia eta ekarpen askok garapen handia izan zuten XX

Hobbes

1651

Mendebaleko filosofia politikoaren oinarriak ezarri zituen. Absolutismo politikoaren bikaintasunaren teorikoa da.

Berceley

1684

1710ean Giza Ezagutzaren Printzipioei buruzko Tratatua argitaratu zuen eta 1713an Hylas eta Philonus arteko Hiru Elkarrizketak, non bere sistema filosofikoa garatu zuen, zeinaren oinarrizko printzipioa gure zentzumenei irudikatzen den mundua hautematen bada soilik existitzen dela.

Montesquieu

1689

Montesquieu zientziarekiko zaletasuna zuen pentsalari politikoa zen. Bere pentsamendu politikoa Estatuaren funtzioen banaketari eta botere banaketari buruz garatu zuen.

Rousseau

1712

Bere garaiko gizona zen, mendebaldeko artelan garrantzitsuenetako batzuk margotu zituen; helikopteroaren, autoaren, itsaspekoaren eta gerra tankearen prototipoak diseinatu zituen; giza anatomia eta beste animalia batzuk aztertzeaz gain

Kant

1724

Immanuel Kantek, batez ere, gizakiari bere kabuz pentsatzen irakatsi nahi izan zuen eta mota guztietako dogmak baztertzen, arrazoia suntsitzen eta pentsamendu librea ideia finkoen menpe jardun zen.

Hume

1741

Enpirismoari, eszeptizismoari eta naturalismoari buruz eragin handiko sistema filosofikoagatik da ezaguna. Bere lan nagusiak hauek dira: Treatise on Human Nature (1739) eta Inquiry Concerning Human Understanding

Hegel

1770

filosofiaren historia eta mundua bera ulertzeko sistema bat sartu zuen "dialektika" izenekoa. Berarentzat, erreala dena ere arrazionala da eta arrazionala dena erreala da.

Aro garaikidea

1800

Karl Marx

1812

Karl Marxek langilearen esplotazioa adierazi zuen, gainbalioaren erauzketan nabaria. Hau da, langileari ordaindu ez eta kapitalistak bereganatutako lanaren zatia.

Nietzesche

1844

Nietzscheren filosofiaren oinarri nagusietako bat gizakia izaki arrazionala dela ukatzea da. Harentzat, bestalde, irrazionaltasuna da bere ezaugarri nagusia, eta horregatik mespretxatzen ditu aurreko filosofo ia guztiak.

Hunsserl

1853

Edmund Husserl fenomenologia transzendentalaren sortzailetzat hartzen da. Fenomenologia horren bitartez, mugimendu fenomenologikoa ere sortu zuen. mendeko eragin handienetakoa den mugimendu filosofiko batek osatzen du mugimendu hau.

Freud

1856

1899an argitaratutako Ametsen interpretazioa da Sigmund Freuden lanik garrantzitsuena eta ezagunena.

Russell

1872

Mendeko logikorik garrantzitsuenetako bat da. Ibilbide luze eta askotarikoan, Bertrand Russellek ekarpen aitzindariak egin zituen matematikaren oinarrietan eta logika formal garaikidearen garapenean, baita filosofia analitikoan ere.

Wittgenstein

1888

Ludwig Wittgensteinek filosofia azterketa kontzeptual eta linguistikorako metodo gisa ulertu zuen. Batzuek “filosofia analitikoaren” sortzailetzat hartzen dute, non bere ezagutza nahia galderen eta hizkuntzaren bitartez nabaria zen.

Karl popper

1902

Filosofo eta irakasle austriarra izan zen, britainiar nazionalizatua, faltsutzeismoa sortu zuelako eta faltsugarritasunaren teoriak eta mugaketa-irizpideagatik famatua izan zen.

Jean-Paul Sartre,

1905

Filosofia eta literatura borroka sozial eta politikoen aldeko apustua egin zuen. Filosofoa, eleberrigilea, antzerkigilea eta saiakeragilea, existentzialismoaren aita ere izan zen: mendebaldeko pentsamendu modernoan arrasto sakona utzi zuen korrontea

Levi-strauss

1908

Antropologia modernoaren sortzailea izan zen, gizarte zientzietan hizkuntzalaritzan oinarritutako ikuspegi estrukturalista sartu zuen.

Simone de Beauvoir

1908

Idazle, irakasle eta filosofoa da, giza eskubideak defendatu zituen eta gaur egun ezagutzen dugun feminismoaren aitzindaria da. Horrez gain, bere 'The Second Sex' lana feminismoan garrantzitsuenetarikotzat izan zen, joera klasikoarekin hautsi zuenetik.

Austin Hiponakoa

1910

Austinek hiru egintza bereizten ditu: egintza fonetikoa, "zenbait zarata igortzearen ekintza", hizkuntza bateko zenbait hitz igortzean datzan egintza fatikoa" eta egintza erretikoa "soinu horiek erabiltzean datzana". zentzu eta erreferentzia jakin batekin.

Heidegger

1919

Heidegger naturaren gaiak jorratu zituen lehen teorialari ekologista izan zen. Gai ekologikoak modu integralean planteatu zituen, arazo demografikoa, langilearen esplotazioa eta gizakiak bere buruarekin eta naturarekin dituen harremanak azaldu zituen.

Foucault

1919

Mundu osoan ezaguna izan zen erakunde sozialei buruz, bereziki espetxeei, osasun sistemari eta psikiatriari buruzko ideiengatik, baita giza sexualitateari buruzko ikasketengatik ere.

Hanna Arendt

1924

Kazetari eta institutuko irakasle lanetan aritu zen. Filosofia politikoari buruzko lan garrantzitsuak argitaratu zituen, baina "filosofo" gisa sailkatzeari uko egin zion eta "filosofia politikoa" terminotik ere urrundu zen: nahiago zuen bere argitalpenak "teoria politikoan" sailkatzea.

Habermas

1929

Habermas Frankfurteko Eskolako bigarren belaunaldiko kiderik nabarmenena da eta Gizarte Ikerketa Institutuan garatutako Teoria Kritikoaren erakusleetako bat da. Bere ekarpenen artean, ekintza komunikatiboaren eraikuntza teorikoa eta demokrazia deliberatiboa nabarmentzen dira.