Erdi Aroa

Erromatar inperioaren gainbera

200

*III. mendetik arazoak agertu ziren:
-Germaniarren inbasioak.
-Arazo militarrak, ekonomikoak, politikoak,...
*IV. mendearen amaieran Erromatar Imperioa banatu zen bi zatitan:
-Mendebaldeko inperioa.
-Ekialdeko Inperioa (Bizantiar inperioa).
*V. mendean inperioaren desagerpena:
-Mendebaldeko Erromatar Inperioa desegin zen Erroma konkistatu zenean.
-Mendebaldeko Erromatar Iperioaren azken enperadorea Romulo Augusto izan zen.

Germaniar tribuak

Period: 200 to 700

Germaniar tribuak Europako iparraldean kokatzen ziren. Barbaroen herri batzuen bezalakoak ziren eta Mendebaldeko Erromatar Inperioarekin amaitu zuten.

Bisigodoak

300

*417an Bartzelona menperatu zuten eta Frantziako hegoaldean ziren.
*507an Bisigodoak Iberiar penintsularen erdian kokatu ziren.
*Han, Bisigodo erresumen hiriburua Toledo izan zen .
*Bisigodoak hispano-erromatarren hizkuntza, kultura eta erlijioa onartu zuten.
*Hasieran, noleek errege bisigodoa hautatzen zuten.
*Boterea lortzeko nobleen harteko borrokak etengabeak sortzen ziren.
*Borroka hauek erreinua ahultzen zuten
*711. urtean musulmanen inbasioak desegin zuten bisigodoen erresuma.

Karolingioa

Period: 300 to 950

Karlos Handia errege frankoak 800ean sortutako inperioa izan zen. Egungo Frantzia, mendebaldeko Alemania eta Italia zeukaten bere lurraldeetan. 843ean inperioa hiru zatitan zatitu zen.

Bizantziar Inperioaren sorrera

395

*324. urtean Konstantino I.a Handia enperadore erromatarrak Konstantinopla eraiki zuen
*395. urtean Teodosiok, azken Erromatar enperadore handiak, inperioa bi zatitan banatu zuen eta bere bi semeei eman zien:
-Mendebaldeko Erromatar Inperioa Henoriori.
-Ekialdeko Erromatar Inperioa Arkadiori.
*Ekialdeko Erromatar Inperioa hiriburu bihurtu zen.
*Ekialdeko Erromatar Inperioa Bizantziar Inprioa deitu izan zen.

Bizantziar inperioa

Period: 395 to 1453

Bizantziar inperioa Erromatar inperioaren gahinberarekin jaio zen, inperioa bitan zatitu zenean. Laugarren mendetik 1453ra iraun zuen Konstantinopla konkistatu zuten arte.

Kultura

400

*Germaniarren kultura nahiko pobrea zen.
*Kontuan hartu behar da, herri nomadak izanik, kultura garatzea nahiko zaila zela, horregatik hasieran, artea eskultura mugikorretara eta apaingarrietara mugatzen zen.
*Germaniarrak latina hizkuntza onartu zuten hizkuntza erromanikoak sortuz:
-Italiarra
-Gaztelaina
-Frantsesa
*Kristautasuna ere onartu zuten, nahiz politesitak izan. Horrela kristautasunaren eta erromatar kulturaren eraginez, germaniarrek ere arte estilo berria sortu ziren.

Frankoak

400

*Frankoak Galiako luraldean kokatu ziren, gaur egun Frantziak hartzen duen lurraldean.
*Bi dinastia zeuden:
-Merovingioen dinastia: V-VII mendeetan.
-Karolingioen dinastia: Erregerik ospetsuena Karlomagno izan zen. Erreinuaren lurraldeak zabaldu eta inperio kristaua sortuz Europa batu nahi izan zuen 800 urtean; hau da Karlomagnoren Inperioa.
Karlomagnoren semeek inperioa hiru zatitan banatu zuten, gutxi gora-behera gaur egungo Frantzia, Alemania eta Italiari dagozkien lurraldetan.

Gizartea

500

*Antolakuntza estratifikatua zuten, hau da gizartea mailakatuta zegoen, eta erromatarren gizartearen antzekoa zen:
-Goi mailan pribilegiatuak
·Nobleak eta euren artean erresuma zuzentzen zuen erregea.
-Behe mailan pribilegiogabeak:
·Plebeioak (nakezaritzak, abeltzaintzak,...).
Esklabuak:
Gutxinaka, Erdi Aroan zehar, gizarte mailaketa hau gero eta argiagoa izango zen, Gizarte Estamentala deiturikoa sortuz eta garatuz.

Justiniano eta Teodora

527

*Erromatar Inperioa berregiten saiatu zen.
*Mendebaldeko Inperioan konkistak: Afrikako Iparraldea, Inberiar/Italiar penintsulen zati bat.
*Gobernu antolaketa:
-Agintari nagusia: armada eta administrazioa kontrolatu.
-Oinarria: aginduak bete.
·Mugak babestu.
·Beste herri batzuekin harremanak merkataritza bultzatzeko.
*Justinianoren kodea:
-Erromatar lege eguneratuak.

Bizantziar inperioaren gahinbehera

565

*Bizantziar inperioaren gahinbera hasi zen Justiniano hil ondoren.
*Lurraldeak galtzen hasi ziren beste inperioek inbaditu ari zirelako:
-Lonbardiarrek: Italia.
-Bisigodoek: Iberiar penintsula.
-Musulmanek: Ipar Afrika, Palestina eta Siria.
*Prozesu horrek luze iraun zuen azkenean desagertu arte.
*1453an, Konstantinopla besterik ez zen Bizantziarren esku. Otomandarrek konkistatu zuten eta Inperio Bizantziarra amaitu zen.

Mahoma

632

Mahoma hil zen gaixotasun bat uzan zuelako, 62 urteekin Medina hirian. Honek islama zabaldu zuen Siriatik eta Palestinatik. Mahomaren gerokoak arabiar inperioaren dominioa zabaldu zuten Mesopotamiatik, Persiatik, Egiptotik, Afrikaren iparraldetik eta Al-Andalusetik

Islama

Period: 632 to 1492

Erlijio monoteisya abrahamica da eta Coranean oinarritzen da eta esaten du Ala jainko bakarra dela eta mahoma bere azken profeta.

KAROLINGIO INPERIOAREN KONKISTAK

679

Frankoen erregetza merovingiar leinuaren esku zegoela, pepindarrak, gero eta boteretsuago bilakatu ziren. Meuse ibaiaren ertzeetan 90 soro handi baino gehiago edukita, parerik gabeko aberastasuna eskuratu zuten pepindarrek. Hala, Pepin Herstalgoa Austrasiako jauregiko jauna bihurtu zen 679an, eta 687an Neustria ere kontrolpean izan zuen, frankoen printzea titulua hartuta. Familia honek kanpoko kanpainak burutu zituzten sehaskan zegoen inperio hau ez desegitearren.

ASTURLEONDAR ERRESUMA ERAKETA

700

Noiz hasi zen?
VIII.mendearen lehenengo hasieran
Nor izan zen erregea?
Pelaio izan zen erregea
Zer izan zen gertakari nagusia?
Cobadongako gudua,722.urtean
Zein izan zen hiriburua?
Oviedon kokatu zen hiriburua
Norekin heman zen hedapena?
ALFONTSO IIIren erregealdian .IX.mendean Burgos ,Zamora eta Coimbra
inguruak barneratuz .
Zer gertatu zen X.mendean?
Hiriburua Leonera aldatu zuten.Leongo erresuma deituz.
Leku zentralago bat topatu nahian.

KRISTAU ERRESUMA

718

HASI ZEN:718 Asturiasen
AMAITU ZEN:1512 Nafarroan Hasierako egoera :
Musulmanen eskuetan geratu ez ziren zonalde bakarrak iparraldean zeuden.

KRISTAUEN ERRESISTENTZIAGUNEAK

722

ASTURIASKO ERESUMA
722-Cobadongako gudua
739-Alfontso Iaren kanpainen hasiera
808-Erresumako hiriburua ,oviedora aldatu zuten
856-Leon hartu zuten
865-Alfontso IIIaren erregealdia
LEONGO ERRESUMA
910-Leongo erresuma hasi
GATELAKO KONDERRI AUTONOMOA
943-Fernán Gonzalez matxinada

Kristau erresumak

Period: 722 to 1512

Bisigodoen Erresumaren desagerpena eta gero, Iberiar Penintsulako erresuma kristauak hasi ziren. Iberiar Penintsulako Errekonkista erresuma honek hasi zuen eta Don Pelaio bere lehen erregea izan zen.

KARLOS MARTEL

732

*Karlos Martelen garairako frankoen erresuma handia zen. Menpean edukitzeko, sistema feudala erabili zuen, geroago mendebaldeko Europara zabaltzekoa zena. Halaber, garaian izan zuen mehatxurik handiena gainditu ahal izan zuen Martelek. Izan ere, arabiarrek, Iberiar penintsula konkistatutakoan, Pirinioez bestaldean sartu ziren harik eta frankoek Martel buru zeukatela 732an Toursko guduan geldiarazi zituzten arte.

KARLOS HANDIAK

742

Martelek errege titulua hartu ez zuen hartu,baina Pepin III.a semeak bai,azken errege merovingiarra kanporatu ondoren. Haren semeak,Karlos Handiak,enperadore titulua hartu zuen. Karlos Handiak aurrekoek izan zuten arazo bera eduki zuen: haren menpeko lurraldea hain zabala izanda,tokian tokiko noblezia haren aurka altxa zitekeen.Hori ekiditearren, konkistari ekin zion, iparraldean eta ekialdean (Bavarian,Saxonian eta Frisian), mendebaldean (Bretainiako markan) eta hegoaldean (Hispaniako markan).

Al-andaluz

750

Urte honetan al-andaluz agertu zen. Musulman batzuk penintsularen zati bat konkistatu zuten. Hau zatitu zen lehenengo erreinu taifetan. Cristau errekonkistaren aurrerapenarekin, Al-Andalus izena musulmanen menpeko lurraldetara egokitu zen

Kalifato

750

Urte honetan omeyaren kalifatoaren amiera izan zen

KAROLINGIAR IMPERIOA

800

*Karolingiar Inperioa edo Karlomagnoren Inperioa. Karlos Handia errege frankoak 800ean sortutako inperioa izan zen, Aita Santuak enperadore izendatutakoan.

INPERIOA

840

*karolingiarren inperioak ahuldade bat bazeukan: gerlarik egon ezean,estatuak ezin zuen adina aberastasun eskuratu basailuei beharrezko ordainketak egiteko. Karlos Handiaren erregealdian, hortaz, borrokak etengabeak izan ziren.
*Karlos Handiaren hiru bilobak frankoen inperioa haien artean banatu zuten: Karlos Burusoilak mendebaldea hartu zuen, Luis Germaniarrak ekialdea, eta Lotario I.ak erdialdea (hiriburua eta frankoen jatorrizko lurrak barne), Italia eta enperadore titulua.

KRISTAU ERRESUMA HISPANKOAK

1000

ERRESUMA KRISTAUEN OSAKETA:
-Asturleondar erresuma
-Pirinioetako konderriak
XI-XV mendeak:
-Kristau erresumen hedapena
-Gastelako koroa
-Arasoiko koroa
KULTURA ONDASUNA:
-Aurre erromanikoa
-Erromanikoa
-Done jakue bidea
-Gotikoa
-Mudejarra

Bizantziar merkataritza

1000

*Hirien garrantzia:
-Konstantinopla.
-Efeso.
-Tesalonika.
*Oparotasun ekonokikoa:
-Mediterraneoko merkataritza menperatu.
-Europa-Asia-Afrika lotzeko bideak menperatu zituen.
-Eskulangintza produktuak saldu.
-Espezieak, garia, larruak,... erosi.
*Bizantiar Inperioak oparotasun ekonomiko handiak izan zuen.

Taifa erreinua

1032

Al-anduluz desegiten hasi zen taifetan. Al -andaluz politika eta militar unitateak galdu zituen. Taifa bakoitza familia betekin identifikari zen. Taifen erregeek lehiatu zuten.

NAFARROAKO ANTSO III.a HANDIAREN ONDORENGOAK

1035

GAZTELA ETA LEON/-Fernando I.a (1035-1065)-Antso II.a(1065-1072)-Alfontso VI.a(1065-1072) NAFARROA/Garcia Sanchez IIIa Najerkoa -Antso IV.a Peñalengoa(1054-1094)-antso Ramirez (1076-1094) ARAGOI/ Ramiro I.a(1035-1063)-Antso Ramirez(1063-1094) SOBRARBE RIBAGORZA/Gonzalo(1035-1044)-Ramiro I.a Aragoikoa(1044-1063)

Ekialdeko Zismoa

1054

*Grekoak latina ordezkatu zuen eta hikuntza oficial batean bihurtu zen.
*Bizantiar eliza Erromatik aldenduz joan zen pixkanaka.
*Eta azkenean 1054ean Ekialdeko Zismoa sortu zen:
-Erromako Aita Santua katolikoak.
-Konstantinoplako Patriarka Bizantziarrak edo Ortodoxoak ziren:
·Azkenean Europako ekialdea guztia ebanjelizatu zuten inperio Bizantziarra.

Granadako erresumaren amaiera

1492

Granadako gerrak agindu zuten Castillakoi Isabel I eta Aragonko Fernando II. Eta azken musulman erreinua izan zen.