-
Period: to
Bake armatua
Alemania, bateratu eta gero, nazioarteko politikaren gidari bihurtu zen, Bismarck esker. Bismarck aliantza politiko sisitema berri bat sortu zuen: 1872an, eta bi herlburu :-Frantzia isolatzea, Frantzia Alemaniaren ohiko etsaia zen , eta utzi nahi zuten jokuz kanpo.
-Alemaniaren nagusitasuna lortzea, Alemaniaren gogoa zen bakea mantentzea momentu horretako Europan.
Alemanian Gilermo II.a tronuratzeak, Bismarcken politikaren gainbehera ekarri zuen. -
Period: to
Bake armatua II
Aliantza Hirukoitza, Alemania, Austria eta Italia.
Entente Hirukoitza, Britania Handia, Frantzia eta Errusia.
Armamentu pilaketari ekin zioten, edozein liskar buka ziteelako gatazka hadi batean. -
1905eko iraultza
Tropa japoniarrak tsarraren armada garaitu zuten. Berehala istiluak sortu ziren, ekonomia-krisiaren eraginez.
Manifestariek ez zeukaten tsarismoa desagertzeko asmoa, bakarrik nahi zuten bizi baldinztak hobetzea. Baina aginatriek, errrepresio latzarekin erantzun zuten, horregatik Igande Odoltsua deitu zen.
Protesta eta grebak, hilabete batzuk egon ziren, eta langileak sobietetan bildu ziren.
Tsarrak zenbait arlotan amore eman zuen. Aldaketa nagusia, sufragio unibertsalaren biodez duma aurkeztea. -
Arrazoi zuzena
1914ko ekainean, Frantzisko Fernando artxidukea, Sarajevon zegoela, bisita bat egiten, serbiar batek hil egin zuen. Austriak Serbiari eskatzen zion ikerketa bat baina honek ezetza ematerakoan, Austriak gerra dklaratu zion Serbiari. Gerra mun du osora zabaldu egin zen. -
Krisi garaia: Maroko eta Balkanak.
-Alemania birritan saiatu zenean Frantziak Marokon zeukan Inperio koloniala erasotzen, Espainak protektoratu bat ezari zuten.
-Balkanetan egoera guztiz ezberdina zen, interesak Austriarenak ziren. Errumaniak Turkiar Inperiotik banandu eta independentzia ortu zuen. -
Gerraren garapena
-Alemaniak pentsatzen zuen gerra berehala bukatuko zela, horregatik Schlieffen plana egin ziren.
-Gerra egonkortu zen, guztiek lortutako posizioak babestu nahi zituztelako, gerrak oso odoltsuak eta krudelak izan ziren.
-Errusiako Iraultza: Gobernu komunista berria ezarri zenean, Litovskeko Itna sinatu zuen, gerra utziz.
-Erdiko Inperioek apurka-apurka errenditu egin ziren, Gerra 1918 amaitu zen. -
Lehen mundu gerraren garapena
Mundu-gerra, inperioak gerran aritu zirelako eta beste herrialde batzuk ere gatazkan sartu zirelako.
Entente hirukoitza: Frantzia, Erresuma Batuak, Errusia, Belgika, Italia, Portugal....
Aliantza Hirukoitza: Alemania, Austria-Hungaria, Turkia, Bulgaria.
Herrialde neutralak: Espainia, Herbehereak, Norvegia, Suedia, Danimarka.... -
Gerraren arrazoiak
-Europako herrialdeen aliantzen arteko gaztazka: Aliantza Hirukoitza eta Entente Hirukoitza arteko gatazkak.
-Lehia ekonomikoek gora egin zuten Alemaniaren industria hazkundearekin. Lehia hori hedapen kolonialak ere eragin zuen. Alemaniak eta Britania Hndiak . -
1917ko Otsaileko Iraultza
Errusia Lehen Mundua Gerran sartu zen. Frontean izandako porrotek grebak eta manifestaldiak egotea eragin zuen. Iraultza 23an hasi zen Petrograden. 25an greba orokorra piztu. 26 matxinadak egin ziren kuartelekin. 27an behi betiko gobernuak, eta tsarrak abdikatu ziren.
Langileek sobietak eratu zuten herrialde osoan zehar. Handik gutxira, boltxebikeak sobietak hartu zuten -
Behin behineko gobernuaren porrota
Boterea bitan zatituta egoteak ezengonkortasun politiko handia sortu zuen. Gobernuak Errusiak gerran jarraituko zuela erabaki zuen.
Lenin, boltxebikeen liderra, Apirileko Tesietan jaso zen programa bat aurkeztu zuen. Puntu nagusiak Errusiak bakea berehala sinatu eta gerra uztean lurren birbanaketa, fabrikak langile-batzordeek kontrolatzea, boterea sobieten eskuetara pasatzea ziren.
Gerrako porrotek herri-matxinadak eragin zituzten uztailean Petrograden. Porrota izan zen, eta boltzebiken esker. -
1917ko Urriko Iraultza
1917ko Lenin Petrogradeko sobieten egoitzan finkatu zen. Boltxebikeen kontrolpean, hiriburuko puntu estrategikoak hartu zituzten.
Boltxebikeen lehen gobernua sortu zen, Lenin buru zuela. Berehala, gerratik ateratzean negoziatu zuen eta latifundio handiak kalte-ordainik gabe desjabetzeko eta nekazarien artean banatzeko agindu zuen. -
1917 Otsaileko Irultza
1914an Errusia Lehen mundu gerran sartu zen. Frontean izandako porrotek eta atzeguardiako hornidura faltak ezinengon handiasortu zuen.
Otsailaren 23an, Petrograden eginiko manifestaldiak hasi ziren, greba orokorra piztu zen. Behin behineko gobernua sortu zen, Kerensky sozialista moderatua zen pertsonarik nabarmrena, geroago tsarra abdikatu zuen.
Langileek, nekazariek eta soldaduek sobietak eratu zituzten herrialde osoan zehar iritsi ziren. Sobietak boltxebikeen kontrolpean gelditu ziren. -
Errusia tsarista XX. mendearen hasieran
Nikolas II. ak monarkia absolutua ezarri zuen, eta botere gorena zeukan. Duma bat zeukan baina oso botere mugatuta zeukan. Pertsonak ez zuten eskubiderik.
Artea, nekazaritzan oinarritzen zen.
XX. mendearen amaieran, industralizazio bat hasi egin zen. Induistria batzuk finkatzea, proletariotzaren hazkundea ekarri zuen.
XIX. mendean, tasrismoaren aurka zeuden alderdiak atera ziren:
·Alderdi Sozialista Iraultzaileak
·Alderdi Demokrata Konstituzionalistak
·Errusiako Alderdi Sozialdemokratak -
Gerra zibila eta gerrako komunismoa
Tsarismoaren aldekoak eta sistema liberala defendatzen zutenak iraultzari aurre egiten saiatu ziren.Iraultzaren aurkakoek Armada Zuria osatu,eta boltxebikeek,Armada Gorria Bi armadak gerra zibilean aurrez aurre jarri ziren
Aldi harta estatu berriaren oinarriak finkatu zire, erabaki guztiak boltxebikeen esku gelditu ziren eta horiek Alderdi Komunista izena hartu zuen.Gainerako alderdiak debekatu egin ziren eta diktadura komunista latza ezarri zen
Neurri ekonomiko eta plitikoek grebak eragin zuten -
Neully Ituna
Frantzian sinatu egin zen ituna, Bulgaria eta lehen mundu gerra irabazi zuten herrialdeen artean. -
Versaillesko ituna
Alemaniarekin aliatuek sinatu egin zuten ituna, herrialde aliatuetako buruzagiek garatuei inposatu zizkieten baldintzak Wilsonen 14 auzietan oinarrituta zeuden.
-Naziotasunen pritzipioa: Finlandia, Estonia...nazioak onartu behar izan zituzten herrialde guztiek.
-Demokraziaren printzipioak.
-Armada murriztu beharko zuen. -
Saint Germaingo Ituna
Austriar inperio banatu egin zen. Eta Austria ezin zen aliatu Alemaniarakin. -
Trianon-go Ituna
Hungariarekin.
Lurrak galdu zituen Jugoslavia, Errumania eta Txekoslovakiari emanez. -
Sevresko Ituna
Turkiar Inperioko lurren banaketa egin zen. Frantzia eta Britania Handiaren arteko gorrotoa handitu egin zen. -
Lurralde aldaketak.
·Alemania:
-Alsazia eta Lorena Frantziari itzuli.
-Mendebaldeko Prusia Poloniari eman zioten.
·Austria-Hungaria:
-Austria, Hungaria eta Txekoslovakia zatitu.
-Lurralde batzuk, Jugoslavia, Polonia eta Errumaniari eman.
·Otomandar Inperioa:
-Turkiako errepublika bihurtu.
-Siria Frantziari.
-Uharte batzuk Italiari eta Greziari.
·Estatu batzuk indartu egin ziren:
-Poloniak hartu zituen Austria eta Alemaniako lurrak.
-Errumaniak Austria-Hungariaren Transilvania hartu zuen.
-Jugoslavia sortu. -
Behin-behieneko gobernuaren porrota
Boterea bitan zegoen banatuta. Gobernuak Errusia gerran jarraituko zuela erabaki zuen.
Sobieten protagonismoa gora egin zuen. Lenin, boltxebikeen liderra, erbestetik etorri zenean, programa bat aurkeztu zuen: Errusiak bakea berehala sinatzea eta gerra uztea zire puntu nagusiak.
Gerrako porrotek, herri matxinadak eragin zuten. -
Errusiako Irautzaren eragina
Bere garaian, Urriko Iraultzak Frantziako Iraultzak izan zuenaren antzeko eragina izan zuen. Mendebaldeko liberal askok pentsatu zuten sobieten erregimenak ez zuela luzaroan iraungo.
Iraultza horietako bat izan zen Alemaniako Iraultza Esparkista. Esparkistak, Rosa luxenburg eta Karl Liebknecht buru zituztela, Alemanian erregimen komunista ezertzen saiatu ziren, baina porrot egin zuten.1917
