-
Vijf jaar later gaat de eerste Brit, John Cabot, aan land in amerika op het eilandje Newfoundland.
Weinig over zijn reis bekend -
north carolina
-
voor handel met Azië, kreeg een monopolie op handel ten oosten van zuid-afrika
De EIC richtte zich op India waar ze factorijen stichtte (Madras, Bombay) en in 1661 werden portugezen factorijen ook brits door huwelijk.
Kwamen niet om te heersen, maar alleen voor handel
sinds 16e eeuw waren 100den rijkjes verenigd in 1 groot rijk onder de mogol (islam). Gaf toestemming voor factorijen
In de 18e eeuw zwakte zijn gezag af en kon de EIC macht uitbreiden (Na VS onafhankelijk zwaartepunt B.r. India) -
Virginia. (waren ook grote tabaksplantages, roken werd populairder, veel export)
En 13 jaar later ontstond de 2de kolonie: New England. Hier wilde ze een geheel nieuwe samenleving stichtte.
Streng protestants calvinisme, want ze vonden de engelse kerksplitsing niet ver genoeg gaan. De migranten die dat vonden: Pilgrim Fathers. Legde later de basis voor de democratie in de vs, door een contract dat ze onderweg hadden afgesproken. Zij stichtte de kolonie Massachusetts -
Door epidimie na contact met europeanen.
Hierdoor konden de pilgrim fathers komen.
De inheemse bevolking ging ook dood aan bloederige oorlogen, andere ziektes en moordpartijen waar ze niet tegen opkonden -
Barbados.
Werd pas een succes toen ze suiker gingen verbouwen. Al snel was 80% van het land bedekt met plantages. en slaven gingen het grootse deel van de bevolking in de Cariben vormen.
Driehoekshandel! Vanaf de jaren 1670 werden ook slaven in de zuidelijke plantagekolonien aan de Noord amerikaanse kust ingezet. Eerst contractarbeiders maar later vooral slaven. -
Onder zijn macht werd bijna de hele Noord-amerikaanse oostkust gekoloniseerd. Schonk veel aan zn vriendjes (zoals new York en Pennsylvania).
Uiteindelijk 13 engelse koliën tussen de fransen en spaansen. De bevolking in de noordelijke vestigingskolonies groeide sneller dan in het zuiden. -
later vrijgegeven maar ze bleven belangrijk in de trans-atlantische driehoekshandel
-
Begin in de 2de helft v/d 18e eeuw in GB O:
-veel machine uitvindingen
(1764 Spinning Jenny, 1784 stoomdrukmachine Watt: stroom belangrijkste energiebron)
-bevolkingsgroei (goedkope arbeidskrachten, stijgende vraag)
-verbetering transport (kanalen, sporen)
-bescherming B overheid
-koloniale bezit G:
-groeiende (industrie)steden
-handelskapitalisme - industrieel kapitalisme
-ondernemers grote invloed in samenleving politiek
-grote klasse industriearbeiders
-grote eco voorsprong -
1756: de onderkoning van de begalen viel de Britten aan en bezetten factorij Calcutta
In de oorlog nam de EIC heel Bengalen in
1765: Oorlog werd beeindingt door
Verdrag van Allahabad
De EIC liet de vorst op de troon, maar had zelf de macht. Mocht belasting heffen (belangrijke inkomstenbron tapte welvaart india af) - Begin Britse rijk in India, in de eeuw erna: EIC breid gezag uit (sluit verdragen/ dwongen af (BV: oorlog tegen sultanen 1767-1799)
lange tijd in naam van de mogol, tot 1857 -
Tegen de nieuwe belastingen. No taxation without representation
alles onder invloed van verlichte ideeën
Samenkomsten van de parlementen werden verboden
De koloniale bevolking sterk gegroeid, de meeste voelde zich niet meer verbonden met het britse rijk. Verlichte ideeen: trias politica, volkssoevereiniteit en rechten van ieder mens werden overgenomen. John Locke kreeg meeste invloed. 1757-1763 milities verslaan frankrijk, kostte veel geld. Ook indianen oorlogen.
dus nieuwe britse belastingen -
1770: Boston Massacre
1773: Boston teaparty (schepen met thee werden overvallen)
1775: er braken gevechten tussen het britse leger en opstandelingen uit
1776: de vertegenwoordigers van de 13 kolonies riepen de onafhankelijkheid van de VS uit. werd pas in 1873 door de britten erkend -
De bevolking werd namelijk uitegeperst.
-De regering besloten nu zelf de hoogste bestuurders
-Gaf goed salaris en verbood ambtenaren om te handelen
De kolonie werd in de 19e eeuw door maar een heel klein aandeel britse ambtenaren bestuurd - doordat ze gebruikmaakte van inheemse vorsten en ambtenaren.
De Royal Navy heerste over de wereldzeeën en zorgde voor dat de verbindingen en het Britse rijk veilig waren -
Britse Rijk:
1807: verbod op slavenhandel, naar aanleiding van slavenopstanden door verlichten ideeën. Zorgde voor economische neergang van plantagekoloniën
1833: verbod op slavernij, loon is verplicht
De VS:
1787: noordelijke kolonies schafte slavernij af
1807: federale regering verbood import slaven,
toch nam het aantal slaven erg toe door ze veel kids te laten krijgen (katoenteelt)
1860: Lincoln president - zuidelijke kolonies scheidde af - burgeroorlog -1865: noord wint - emancipatie -
-
vanaf 1830
Belangrijk afzetgebied fabriekskatoenen stoffen
Tot in de 18e was India een grote textielproducent, maar tegen de Britse fabrieksindustrie kon de Indiase nijverheid niet op. Ook hadden de Britten transport als voordeel.
Indiase nijverheid flink achteruit, werd een arm land -
Wet die kiesrecht hervormde
Industriesteden kregen meer zetels mannenkiesrecht werd uitgebreid.
Hielp de ondernemers die streefde naar een liberale markteco en vrijhandel -
nachtwerk voor kinderen werd verboden
hierna volgde meer factory acts (wetten die arbeidszaken regelde)
De arbeidsomstandigheden waren namelijk erg slecht, maar in de 2de helft v/d 19e eeuw kregen ze dus meer rechten en gingen ze mee profiteren van de welvaart.
Kwam mede door vakbonden Robert owen was een uitzondering: een fabrikant die zorgde voor goede werkomstandigheden. Hij bepleitte wetgeving en hielp bij het oprichtte van een nationale vakbond -
vanaf 1850
De EIC was in 1813 monopolie kwijt, behalve op thee en daarom bedekte ze heel Assam met theeplantages Naast thee werd India ook een grote leverancier van andere dingen, zoals jute, katoen en meer -
Britten sloegen hard neer verbanden de mogol (koos de kant van de soldaten). Brits-Indië toen direct onder gezag Britse regering (Victoria keizerin)
Kregen Delhi in handen, vermoorde Britten. Na opstand vergrootten het Britse aandeel in het leger oorzaak: Britten wezen religieuze en sociale gebruiken af probeerde westerse idealen op te leggen
- na opstand respecteerde de Britse regering deze dingen (wel vonden dat ze moesten verwesteren)
na 1857 werd koloniale macht uitgebreid (spoorwegen) -
Contact werd beter en sneller. ook schepen werden groter. Dit gepaard met dat India het grootste spoornetwerk ter wereld kreeg.
1900: meer dan 40 000km spoor! -
vanaf 1870
steeds meer concurrentie
andere westerse landen gingen ook streven naar meer koloniaal bezit
mede door economische belangen gingen de britten ook hun koloniaal bezit vergroten (vooral in Afrika) in 1900 heerste GB over een kwart van de wereldbevolking -
om gelijke kansen binnen het brits-indische bestuur te krijgen. Ze konden namelijk als ze in Londen examen deden lid worden van het koloniale ambtelijke elitekorps, maar er werden heel weinig inheemse abtenaren toegelaten. opgericht door hoogopgeleide verwesterde indiers, maar de britten gaven niet aan deze partij toe (superioriteitsgevoel)
Door de racistische houding werd de partij op den duur radicaler -
-
-
door de leider van de sociaaldemocraten vanaf het balkon van het rijksdaggebouw in Berlijn
1 dag later vluchtte de keizer
2 dagen later ging de wapenstilstand in de naoorlogse verkiezingen werden ook gewonnen door de sociaaldemocratische SDP, begon met de opbouw van een parlementaire democratie -
DE werd schuldige aangewezen v/d oorlog kreeg hoge herstelbetalingen, regering tekende want anders werden ze bezet, Duitse eco leed eronder Duitsers waren woedend grote klap voor de democratie. De dolkstootlegende kwam (onjuiste complottheorie dat DE de WOI niet had verloren maar ten onder was gegaan door verraad van democratische leiders (wapenstilstand gevraagd), socialistische arbeiders en soldaten (opstand kwamen).
- leek geloofwaardig door propaganda rust op Duitse grond in de WOI -
Zomer 1919
het kwam bijeen in weimar (Berlijn was onrustig), daarom werd de parlementaire democratie
Republiek van Weimar - de democratie was eerst wankel
oude conservatieve elite had nog veel invloed extremistische groepen (links rechts) probeerde de democratie omver te werpen, ook bestreden de groepen elkaar vertrouwen werd verloren en kreeg een extra klap door het verdrag van Versailles
door de dolkstootlegende verloren de democratische partijen ook de volgende verkiezingen (1920) -
oorzaak: ruzie met geallieerden over slome herstelbetalingen - FR bezette Roergebied om kolen, staal machines weg te halen - DE riep stakingen op - DE drukte geld bij (om stakers te betalen - enorme inflatie! regering gaf verzet op geallieerden zagen in dat hun eco en relaties verbeterd moesten worden ondergroep vertrouwen in democratie nog meer
(ook de partijen waren erg verdeeld, er was veel straatgeweld, hoge herstelbetalingen en verlies van gebieden) oplossing: Dawesplan! -
naar aanleiding van het instorten van de Duitse economie leiding was Amerikaanse bankier Dawes en ze leende DE geld voor economisch herstel 1924-1929: Duitse economie bloeide weer op door het plan, internationale spanningen verdwenen 1925: erkende DE de nieuwe westgrens met FR en werd het land lid van de Volkenbond
-
Gaf hierin Joden de schuld voor de Duitse nederlaag en alle andere problemen. Joden trokken volgens hem in het geheim aan de touwtjes
-
In New York DE werd hard getroffen door de wereldwijde recessie.
democraten en conservatieven stonden er machteloos tegenover, en veel duitsers gingen stemmen op totalitaire partijen Dus de communistische partij KDP
maar vooral de nationaalsocialistische partij NSDAP (van Adolf Hitler) kregen veel stemmen -
Dankzij Hitler de belangrijkste extreemrechtse partij, hij had talent als redenaar propagandist, en profiteerde na 1929 v/d economisch en politieke crisis en de nazi's overtuigde veel dat hij als enige hun land kon redden
hij beloofde welvaart, werk en inkomen, het verdrag van Versailles ongedaan te maken en van DE een volksgemeinschaft te maken NSDAP werd massaorganisatie door propaganda en paramilitair vertoon van partijleger (de SA)
die joden in elkaar sloegen en vochten met tegenstanders -
door de president
De conservatieve politici dachten hem te kunnen gebruiken om van de democratie af te komen, maar ze vergiste zich -
kort na de verkiezingen voor de Rijksdag, aangestoken door de Nederlandse communist Marinus van Lubbe die het rijksdaggebouw in brand stak
Hitler beweerde dat het een sein voor een communistische revolutie was en voerde noodmaatregelen in (grondrechten werden opgeschort)
communisten werden opgepakt en hun kranten verboden -
noodwet die de nazi's absolute macht gaven de democratie v/d republiek van Weimar beëindigde De NSDAP had in de verkiezingen namelijk geen meerderheid, maar zo konden ze zonder parlement regeren maakte de weg vrij voor de vestiging van een totalitaire dictatuur. 1934: president Hindenburg overleed. Hitler besloot dat er geen nieuwe kwam en dat hijzelf voor de hele toekomst Fürer des Deutschen Volkes werd. Hij had onbeperkte macht met terreur en propaganda begon snelle nazificatie
-
Geen verzet, veel waren enthousiast
door appeasementpolitiek deden GB en FR niks (wilde geen oorlog) conferentie van munchen Toen eiste Hitler Sudetenland (deel Tsjechië), en hun regering vroeg hulp aan GB en FR (maar zij gaven toe)
29 sep 1937: GB en FR maken afspraken met Hitler; hij mag het bezetten en beloofde niet meer eisen te stellen. Chamberlain (premier GB) was trots Hitlers belofte was niks waard
- bedreigde al snel Polen -
2 dagen nadat de inval in Polen eerste 2 jaren was DE oppermachtig, zetten overal de rechtstaat in werking
Italië en Hongarije: DE's zijde
Zweden neutraal (alleen eco samenwerken) juni 1941: DE viel Sovjet unie aan (grote doel)
-veel nodig (dwangarbeid): NL vanaf 1940 arbeidsdienst, vanaf 1941 arbeidsinzet
1941: begin jodenmoord
eind 1941: alle joden deporteren
juni 1944: 2 kanten teruggedrongen, eiste overgave
30 april 1945: zelfmoord Hitler
mei 1945: eind oorlog (6 mil joden dood in EU) -
Economisch, moreel, politiek en sociaal ontwricht.
hele land verwoest, armoede, ziekten, bezetting, rouw, enorme vluchtelingenstromen, terugkerende.
Geen wraakgevoel, maar verbijstering Veel heimatvertrieben: uit gebieden ten oosten van het naoorlogse DE verdreven duitsers. (soms woonden ze er jaren) Land was opgedeeld in VS, Russische, FR en Britse bezettingszones Bij invloedsfeer S-U kwamen Stalins communistische regimes, VS was hier bang voor dus kwamen er maatregelen -
in interbellum regeerde confessionelen, maar toen regeringen met KVP PvdA
NL was niet meer neutraal, sloot zich aan bij VS (navo)(1949) EU samenwerking in de EGKS (vanaf 1952) Willen Drees (PvdA) leidde geleide loonpolitiek: regering bepaalt hoe hard de lonen mogen stijgen
eindigde in jaren 60 verzuiling kwam na WOII weer terug: verdeling v/d bevolking in levensbeschouwelijke groepen met eigen organisaties
- katholieken, protestanten, socialisten en liberalen verzorgingsstaat! (1952) -
steun vanuit de VS aan landen die door het communisme werden bedreigd
Waren namelijk bang dat communisten heel EU in handen zou krijgen -
in West duitsland
Ingevoerd door west-geallieerden, maakte de economische tweedeling in duitsland compleet Teken voor Stalin om heel berlijn in handen te krijgen -
Economische hulp aan westerse landen in Europa vanuit de VS als ze samenwerkten
Zette de Europese eenwording in gang
VS, GB en FR realiseerde dat ze een sterk West-DE nodig hadden, dus gaven ze meer vrijheid, voegde ze de zones samen, en kregen ze marshallhulp -
Afsluiting van West-Berlijn door de S-U
om de westerlingen uit berlijn te krijgen
sloten alles af, maar Truman wilde geen oorlog dus bevoorraden het met vliegtuigen. Stalin durfde ze niet uit de lucht te halen (wilde ook geen oorlog) hij maakte er in mei 1949 een eind aan -
regering vond NL te vol
half miljoen naar BV Canada, VS, Australië en Nieuw Zeeland -
ongekende welvaart
vanaf de Marshallhulp (1948) belangrijke motor: industrialisatie
profiteerde ook van het wirschaftwunder
groei export en werkgelegenheid (door regering)
aardgas (maakte NL 1 van de rijkste landen van europa) zorgde voor verzorgingsstaat: staat die met sociale voorzieningen zorgt voor het welzijn van zn burgers
- WW(52) AOW(57) bijstand(63) WAO(67)
- door sociale partners poldermodel
- past bij maakbare samenleving: overheid kon de sl ontwikkelen, sociaaleco gelijkheid -
DDR was een totalitaire communistische dictatuur geworden naar Sovjet-voorbeeld met binnenlandse inlichtingendienst (Staatssicherheitsdienst, stasi). Er kwam een planeconomie
alles kwam in de handen van de staat en werd gecollectiviseerd
zagen zichzelf als een boeren- en arbeidersstaat, maar er was veel ontevredenheid door lage levenspeil en geringe bedrijvigheid (kwamen ook de opstanden uit voort) geringe bedrijvigheid kwam doordat de planeco een fail was en door de hoge herstelbetalingen S-U -
Bondrepubliek Duitsland:
West-duitsland werd nieuwe staat, stabiele parlementaire democratie Duitse Democratische Republiek:
Communistisch, regeerde in naam van het volk, maar had eig alle macht.
- tot 1990 -
1952: EGKS
1955: NAVO
Onder bondskanseliers Adenauers (christendemocraat die 1ste verkiezingen won) leiding, vond dat DE het beste af was aan het westen bond en wilde pas hereniging als het communisme verdween en O-D zich bij de BDR aansloot, erkende de DDR ook niet BDR:
stabiele parlementaire democratie met bondsdag en bondskanselier, tot jaren 80 3 grote groepen, politieke stabiliteit mede door ongekend sterke eco groei. christendemocraten wonnen tot in de jaren 60 de verkiezingen -
veel onvrede (lage levenspeil, geringe bedrijvigheid) toen eiste de overheid harder werkende arbeiders 16 juni: protesten braken uit in Berlijn
sloegen over in de hele DDR; gevangenissen overheidsgebouwen werden bestormd.
leiders vluchtte en sovjettroepen herstelde orde
100den doden gevolg:
- stasi uitgebreid; gedwongen spioneren, veel oppakkingen naar kampen etc.
- door onvredeheid en welvaartsverschil nog meer oost-duitsers naar W-D (was voor 1953 al zo, maar tot 1961 geen dichte grens) -
vanaf 1945 waren al zo'n 300 000 geimmigreerd
maar door een conflict moesten ze nu allemaal
veel waren gemengd, 1ste grote groep niet-witte immigranten in 1951 ook veel molukken (opdracht van legerleiding -
organisatie van communistische landen voor eco samenwerking, soort warschaupact Ulbricht (hoogste machthebber DDR) maakte door comecon de DDR deel van het oostblok
-
in de jaren 60:
- meer consumeren (auto's - meer mobiliteit) meer vrije tijd
- ontzuiling (ook in media en politiek)
- positie vrouwen veranderde; afschaffing handelsonbekwaamheid (1956), pil, hoger onderwijs, echtscheidingswet (1971)
- dalend kindertal
- arbeidsmigranten door babyboom veel jongeren - aparte jongerenculturen (popmuziek)
- nozems; stoerm, vetkuif, elvis (vanaf 1955)
- provo's; uitdagend, speels afzet gezag, eiste inspraal (vanaf 1965)
- hippies; vredelievend (vanaf 1967) -
Het hele land was al afgesloten, maar berlijn zou eerst van de S-U open moeten blijven
in zomer 1961 gaf Chroesjtsjov (opvolger Stalin) toestemming aan Ulbricht oorzaak - mensen verlieten massaal de DDR om naar de BRD te gaan, DDR dreigde leeg te lopen Wachten mochten zelfs schieten en de amerikanen deden niks DDR werd door de Berlijnse muur gered, mensen legde zich erbij neer en er kwam groeiende welvaart -
begin: tegen grote vluchtelingen stroom
einde: Doctrine was weg, maar DDR-leiding wilde geen hervormingen, er was angst en DDR stond bij eco afgrond
Onvrede in DDR, goed geinformeerd zomer 1989: 10 000den O-D door gat van Hongarije naar Oostenrijk - DDR grenzen dicht Leipzig begin protesten, 7 sep in O-B
Honecker afgezet - meer durfde de straat op 4 nov: 1 mil demonstreerde
DDR vreesde bestorming Muur, in paniek 9 nov toestemming vrijreizen gensposten kort na 00:00 toegave en opening Muur -
vanaf 1962
tijd van ontspanning in de Koude oorlog
positie van DDR werd steviger, stabieler -
Tijdens detente maakte sovjetleider Breznjev duidelijk dat hij geen grote veranderingen wilde de doctrine hielt in dat communistische staten moesten ingrijpen als macht van een communistische partij in de staat werd bedreigd
(soort militaire uitbreiding Warschaupact) Steun in de DDR, verzekerde voortbestaan DDR -
vanaf 1969
W-D streefde naar goede relatie met Oost EU landen en DDR (betekende niet dat hij het Westen afkeerde)
Onder leiding van sociaaldemocraat Willy Brandt (nieuwe bondskanselier)
in de detente 1970: 1ste verdrag met S-U (naoorlogse grenzen erkent), toen met Polen (hetzelfde)
erkende ook Duitse schuld aan de holocaust
1972: BDR en DDR erkennen elkaar, Duitse eenheid werd niet opgegeven (langzaam, met afspraken)
1974: Brandt treed af
- opvolgers zetten Ostpolitik voort (meer vrijheden) -
meer subculturen
BV punk; protestbeweging, ruw optreden, bizar uiterlijk, keerde af tegen al het gezag verwant aan de kraakbeweging:
- gebouw binnnendringen en in gebruik nemen als verzet tegen de maatschappij, veel conflict met politie jaren 80 onder zwarte jongeren hiphopcultuur;
rap, tegen racisme, ook overgenomen door niet zwarte jongeren, jaren 90 onder arbeidersmilieus gabbers:
herkenbaar aan trainingspak en gympen, apolitiek, feesten en dansen in jaren 2010 meer geïndividualiseerd -
na echtscheidingswet (1971)
actiegroepen:
- dolle mina (baas in eigen buik, gedurfd)
- man vrouw maatschappij (terughoudender) -
zorgde voor een plots eind aan de economische groei.
was een groot tekort aan olie t werd erg duur
veel werkeloosheid industriebedrijven ten onder of verhuizen
- werkte veel buitenlanders; meeste keerde terug, maar sommige maakte gebruik van opbouwde rechten (uitkering/gezinshereniging) vanaf de jaren 1960 namelijk veel gastarbeiders, voor industrie -
vanaf 1975: veel surinamers
vanaf de jaren 1980: veel arubanen en antilianen -
wapenwedloop hervat
-
begin jaren 80
in 1980 ruim kwart mil werkelozen, duur nog een eco crisis dus nog meer uitkeringen
- groeiende kritiek verzorgingss.
- meer liberale aanhang in de jaren 1970 kon de verzorgingss. de eco crisis nog opvangen, maar door de 2de eco crisis werd het dus lastig -
liberaal, samen met VVD
gericht op vrijheid voor bedrijven, herstel v/d winsten, bezuinigen beperking verzorgingss. idee maakbare samenleving weg begin privatiseren; verkoop staatsbedrijf aan particulieren aandeelhouders de economische rust keerde terug (poldermodel)
dalende werkeloosheid, europese samenwerking goed voor handelsland ook opvolgers lubber bleven bezuinigen op verzorgingstaat vanaf jaren 80 dus minder geld naar overheid en werd rol bedrijfsleven en commercie groter -
afschaffing onderlinge grenscontrole 5 landen NL streefde als handelsland naar europese samenwerking migratie binnen europa nam verder toe
-
De nieuwe sovjetleider Gorbatsjov (1985) wilde westerse medewerking voor hervormingen
- glasnost (openheid) en prestrojka (verbouwing)
- in de internationale politiek veranderingen en vond de doctrine toen duur. Kondigde aan dat ze zelf keuzes mochten maken en dat de S-U zich zou terugtrekken
gevolg - in 1989 gaat het communisme in het ene na het andere oostblok land ten onder
eerst Polen en Hongarije (door verkiezingen) Hongarije maakte in mei het Ijzeren gordijn met oostenrijk kapot -
grootse conflict in europa in jaren 1990 tussen serviërs, kroaten en moslims. VN wees ter bescherming voor moslims Srebrenica aan als veilig. NL nam verdediging op zich
1995: namen stad in, vermoorde 8000 jongens en mannen
grote klap voor gidsland-denken:
- gedachte dat NL voorbeeld was voor andere, en "gidsland" moest zijn. weg wijzen van vrede, rechten en hulp aan arme landen.
1966: meeste geld aan ontwikkelingslanden
leidende rol nucleaire ontwapening (demonstraties, vredesbewegingen) -
ingrijpende verandering door ICT, ontstaan informatiemaatschappij
grote invloed jeugd
communicatie ingrijpend veranderd
globalisering -
door migratie steeds meer multicultureel
In NL steunde de meeste het in de jaren 90 wel bij laagopgeleide witte nederlanders groeide afkeer (profiteerde minder, minder veilig gevoel) -
Oost-duitsland ging op in de BRD
veel enthousiasme
steun van de geallieerden nodig en die was er (van de S-U alleen omdat Kohl (bondskanselier sinds 1982) hun economische steun beloofde) FR en GB waren eerst tegen, maar ze konden het moeilijk tegenhouden. Kohl stelde gerust doormeewerking Europese samenwerking (Navo, invoering euro, waarna toegelaten tot EU) DE integreerde snel in europa, maar in binneland problemen: Oost-duitse eco erg slecht
Veel immigratie ook probleem - vreemdelingenhaat -
de communistische partij verloor de macht, uiteengevallen in 15 staten
definitief eind Koude Oorlog -
NL voorzitter
West-Europese landen spraken af de Europese Unie te vormen, bepaald komst gemeenschappelijke munt (2002)
ook afgesproken uit te breiden naar Oost-Europese landen Uitbreiding versterkte Nederlandse bescheidenheid, invloed werd kleiner Door EU nam migratie binnen EU nog verder toe
- ook door mobiliteit en internationale gerichtheid -
uitbreiding verbod op discriminatie (1983) bepaalde dat het aanbieden van dingen iedereen gelijk behandeld moest worden
internationaal liep NL voorop met wetten etc. die individualisering (begonnen in jaren 60) bevorderen
- gedoogbeleid, 1ste land homohuwelijk (2001), euthanasie (2002) individualisering; mensen moesten niet meer afhankelijk zijn v/d staat -
mede door 9/11
- hevig debat over migratie en islam in NL
polarisatie; benadrukken van tegenstelling extreemrechtse, islamcriticus en populist Pim Fortuyn dreigde grootse te worden bij verkiezingen 2002 en werd vermoord door milieuactivist
- vergrootte polarisatie (aanhangers gaf "links" de schuld) dus vanaf 2002 hielden de meeste partijen en kabinetten niet meer vast aan multiculturalisme polarisatie eindigde niet; 2004 veel Polen naar NL (concurrenten?), kloof werd groter -
1995-2001 was de economische groei hoog (dienstensector) maar in 2008 was het klaar, jarenlange recessie
zorgde voor tegenstellingen (PVV populair)