-
Στα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ. οι ομηρικές κοινότητες παρουσίαζαν σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση, πράγμα το οποίο στη συνέχεια επέφερε οικονομική κρίση. Οι λόγοι ήταν:
1. περιορισμένες εκτάσεις γης,
2. περιορισμένα μέσα εκμετάλλευσης,
3. συγκέντρωση της γης σε λίγους,
4. απουσία ειδίκευσης,
5. απουσία άλλων πόρων. -
Η πόλη κράτος είχε ως συστατικά στοιχεία:
Από γεωγραφική άποψη: Διαμορφωνόταν σε χώρο, κέντρο άσκησης εξουσίας, συνήθως τειχισμένο (πόλις-άστυ) σε μια ευρύτερη και καλλιεργήσιμη περιοχή με διάφορους μικρούς οικισμούς. (κώμες)
Από οργανωτική άποψη: Οι κάτοικοι της (πολίτες) συμμετείχαν στην εξουσία. Ανάλογα την ελάχιστη ή αρκετή συμμετοχή τους καθοριζόταν το πολίτευμα. (πχ. πολλοί=δημοκρατία - ένας=βασιλεία). Τρεις βασικές επιδιώξεις της πόλης-κράτους: ελευθερία, αυτονομία και αυτάρκεια. -
Το υπάρχον σύστημα της αγροτικής οικονομίας δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Οπότε συνεχίστηκε και στα πρώτα στάδια της οργάνωσης των πόλεων. Οι λύσεις που βρέθηκαν είναι οι εξής:
1. Ανάπτυξη εμπορίου - βιοτεχνίας (ειδίκευση)
------Αθήνα
2. Κατακτητικοί πόλεμοι για εδαφική επέκταση
------ Σπάρτη, ΄Αργος, Ήλιδα
3. Ίδρυση αποικιών (Β΄ Αποικισμός)
------ Μέγαρα, Χαλκίδα, Μίλητος, Κόρινθος -
Διαφέρει από την εξάπλωση των ελληνικών φύλων στα μικρασιατικά παράλια (11ος-9ος αι. π.Χ.). Η ίδρυση αποικιών την αρχαϊκή εποχή ήταν επιχείρηση οργανωμένη από τη μητέρα-πόλη. Οι αποικίες, ήταν νέες πόλεις-κράτη, αυτόνομες και αυτάρκεις.
Οι δεσμοί τους με τις μητέρες-πόλεις ήταν χαλαροί, ή ανύπαρκτοι, ενώ σπανιότερα, οι σχέσεις ήταν εχθρικές. Αίτια:
1. Στενοχωρία,
2. Έλλειψη πρώτων υλών,
3. Αναζήτηση νέων αγορών,
4. Πολιτική κρίση,
5. Γνώσεις για τη θάλασσα,
6. Ριψοκίνδυνος χαρακτήρας.
βλ. βιβλ -
Η πόλη-κράτος αποτελούσε το
βασικό θεσμό πολιτικής οργάνωσης κατά την αρχαιότητα. Μέσα απ’ αυτό το θεσμό λειτούργησαν οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί και ασκήθηκε η εξουσία, από τις εκάστοτε ισχυρές κοινωνικές τάξεις. Την πορεία μεταβολής των πολιτευμάτων παρουσιάζει το ακόλουθο θεωρητικό σχήμα:
ΒΑΣΙΛΕΙΑ (μέχρι τον 8ο αιώνα π.Χ.)
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ (8ος αιώνας π.Χ. - 7ος αιώνας π.Χ.) ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ (7ος - 6ος αιώνας π.Χ.)
ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ (7ος - 6ος αιώνας π.Χ.)
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (Τέλη 6ου αιώνα π.Χ. και μετά). -
Την αρχαϊκή εποχή, ο ποιητικός λόγος αποκτά προσωπικό ύφος, εκφράζει βιώματα και συναισθήματα. Η τέχνη, στην αρχή, ήταν επηρεασμένη από πρότυπα της Ανατολής, στη συνέχεια όμως διαμόρφωσε χαρακτηριστικά που πρόβαλλαν τις ελληνικά χαρακτηριστικά. Στους αρχαϊκούς χρόνους δημιουργήθηκαν δύο αρχιτεκτονικοί ρυθμοί, ο δωρικός και ο ιωνικός, κατασκευάστηκαν τα πρώτα μεγάλα αγάλματα, οι κούροι και οι κόρες, και εξελίχθηκε
σε εντυπωσιακό σημείο η κεραμική τέχνη με
το μελανόμορφο και ερυθρόμορφο ρυθμό. -
Στην κρίση της αριστοκρατικής δομής της κοινωνίας συνέβαλε και ένας άλλος παράγοντας, η οπλιτική φάλαγγα. Ήταν ένα καινούργιο στρατιωτικό σώμα, στο οποίο ανήκαν όσοι από τους πολίτες απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και είχαν την οικονομική ευχέρεια να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα. Η φάλαγγα των οπλιτών οδήγησε στην ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας ακόμη και ως προς την άσκηση της εξουσίας. Οι οπλίτες πολεμούσαν σε σχηματισμό κατά φάλαγγες. -
Τον 5ο αι. π.Χ., οι Έλληνες αντιμετώπισαν την επεκτατική πολιτική των Περσών. Μετά την ιωνική επανάσταση (499-494 π.Χ.), οι Πέρσες εξαπέλυσαν εκστρατείες: η πρώτη (492 π.Χ.) απέτυχε, ενώ η δεύτερη (490 π.Χ.) έληξε με νίκη των Ελλήνων στον Μαραθώνα. Η τρίτη (480-479 π.Χ.) υπό τον Ξέρξη αποκρούστηκε με σημαντικές μάχες, όπως στις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές, οδηγώντας σε υποχώρηση των Περσών. Την ίδια εποχή, οι Έλληνες της Δύσης νίκησαν τους Καρχηδονίους στη Σικελία (480 π.Χ.).