-
1808-1814 urteen artean, Espainian, Espainiaren eta Napoleonen Inperioaren arteko gatazka armatua da. Espainiarrek, britainiarren eta portugaldarren laguntzarekin, Napoleonen okupazioaren aurka borrokatu zuten. Gerra hau Napoleonen lehen porrot handienetakotzat hartzen da, eta Fernando VII .a tronuan berrezartzearekin amaitu zen.
-
-
Loma Jenerala (Jose Maria Loma) 1890eko Greba Orokorrean gobernuaren ordezkari izan zen militarra. Langileen egoera gertutik ezagutu ondoren, meatzarien eta enpresarien arteko negoziazioak erraztu zituen. Haren bitartekaritza erabakigarria izan zen liskarren amaiera baketsua lortzeko.
-
-
Espainiako historia garaikideko gerra zibil garrantzitsu bat izan zen, 1833tik 1840ra arte iraun zuena. Gatazka honen jatorria Fernando VII.aren oinordekotza-krisia izan zen. Gerrak bi gizarte-eredu kontrajarri zituen: batetik, karlistak (Don Karlosen aldekoak), monarkia absolutua eta Antzinako Erregimena defendatzen zituztenak, eta bestetik, liberalak (Isabel II.aren aldekoak), monarkia konstituzional bat ezarri nahi zutenak.
-
Juan Alvarez Menzibalek bultzatutako prozesua. Honek Elizaren jabetzei eragin zien. Horiek desjabetu eta enkantean saldu zituen, Lehen Guda Karlista finantziatzeko (liberalen armada) eta ekonomikoa modernizatzeko helburuarekin.
-
Bizkaiko lehenengo labe garaia. -
-
-
Pascual Madozek bultzatutako prozesua. Batez ere udalerrien ondasunei eragin zien. Mendizabalen desamortizazioaren eredua jarraitu zuen eta obra publikoak finantzatzea zein ekonomikoa modernizatzea zituen helburu
-
Espainiako burdinbideen sarearen hedapena arautzeko 1855ean onartu zen lege bat izan zen. Lege honen bidez, gobernuek inbertsio pribatuak sustatu nahi izan zituzten, estatuak enpresei irabaziak bermatzen baitzizkien. Legeak trenbide-zabalera desberdina (zabalagoa) finkatu zuen Espainiarentzat, Europako gainerako herrialdeekin alderatuta, eta horrek etorkizunean arazo ekonomiko eta estrategikoak eragin zituen. Lege hau Espainiako industrializazioaren giltzarrietako bat izan zen.
-
Espainiako burdinbideen sarearen hedapena arautzeko 1855ean onartu zen lege bat izan zen. Lege honen bidez, gobernuek inbertsio pribatuak sustatu nahi izan zituzten, estatuak enpresei irabaziak bermatzen baitzizkien. Legeak trenbide-zabalera desberdina (zabalagoa) finkatu zuen Espainiarentzat, Europako gainerako herrialdeekin alderatuta, eta horrek etorkizunean arazo ekonomiko eta estrategikoak eragin zituen. Lege hau Espainiako industrializazioaren giltzarrietako bat izan zen.
-
I. Internazionala, edo Langileen Nazioarteko Elkartea, 1864an sortu zen Londresen, munduko langile guztiak beren eskubideen alde elkartzeko helburuarekin. Erakunde horren barruan, bi korronte ideologiko garrantzitsuenak elkarren aurka jarri ziren: Karl Marxen sozialismoa eta Mikhail Bakuninen anarkismoa. Biek kapitalismoa suntsitu nahi bazuten ere, ez zetozen bat Estatuaren botereari buruz. Azkenean, barne-gatazkek erakundea desegitea eragin zuten 1876an, baina haren ideiek oinarriak ezarri. -
Espainiako meategien ustiapena arautzeko 1868an onartu zen legea izan zen, Seiurteko Demokratikoaren hasieran. Lege horren bidez, meategien ustiapen askea liberalizatu zen. Horrek atzerriko kapitalaren inbertsio masiboa eragin zuen Espainiako, eta bereziki Bizkaiko, burdina-meategietan. Legeari esker, Bizkaiak burdina asko esportatu zuen Erresuma Batura, eta lortutako diruarekin, bertako industria siderurgikoa garatu ahal izan zen.
-
-
-
XIX. eta XX. mendeetan egondako alderdi politikoa. Ideologia oso tradizionalista, monarkikoa (errege-lerro alternatibo bat defendatzen zuten) eta katolikoa zuen, eta Berrezarkuntzaren liberalismoaren eta zentralismoaren aurka zegoen. Euskal Herrian, jarraitzaile ugari zituen, foruen berrezarkuntza eskatzen zuelako. Mugimendu hau, batez ere, landa-inguruneko biztanleriaren eta industria-aldaketen aurka zeuden sektore kontserbadore eta katolikoen ordezkaria izan zen
-
-
-
-
-
-
Cánovas del Castillok zuzendutako alderdi politikoa izan zen, eta Berrezarkuntzako Alderdi Dinastikoetako bat. Haren helburu nagusia Espainiaren egonkortasun politiko eta soziala zen. Ordena, monarkia eta nazioaren batasuna defendatzen zituen, eta erreformen aurrean jarrera zuhurragoa zuen, betiere liberalismoaren esparruan. -
Europan XIX. mendean garatu zen eraldaketa ekonomiko eta sozial prozesua, Espainian berandu eta desorekan hedatu zena. Produkzio-sistema tradizionala (artisautza eta nekazaritza) makineria eta fabriketan oinarritutako sistema berri batek ordezkatzen duen prozesua da. Honek aldaketa sakonak dakarzkio gizarteari (klase sozialak), demografiari, hirigintzari, edo teknologia-garapenari.
-
Hirugarren Gerra Karlistaren amaieraren ondorio zuzena izan zen. Lege honen bidez, Cánovas del Castillok gidatutako gobernuak Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foruak behin betiko deuseztatu zituen. Horrela, lurralde hauek autonomia historikoari uko egin eta Espainiako gainontzeko probintzien menpe geratu ziren, nahiz eta Kontzertu Ekonomikoa sistema berriaren truke, zerga-autonomia handia lortu zuten -
Hirugarren Gerra Karlistaren ondoren, 1878an, foruak deuseztatu zituztenean sortu zen. Horren bidez, Arabak, Gipuzkoak eta Bizkaiak autonomia fiskal osoa lortu zuten, hau da, beraiek biltzen dituzte zergak eta, gero, kupo (kontribuzioa) bat ordaintzen diote Madrilgo gobernuari, Estatu mailako gastuak finantzatzeko (Armada, kanpo-politika, eta abar). Kontzertu honi esker, Euskal Herriak industrializazioa finantzatzeko baliabide ekonomikoak eskuratu ahal izan zituen.
-
PSOE (Espainiako Langile Alderdi Sozialista) 1879an Pablo Iglesiasek sortu zuen. Espainiako alderdi sozialistarik zaharrena da, eta langileen eskubideen aldeko borrokan funtsezko papera izan zuen. Hasieran marxismoan oinarritua bazen ere, pixkanaka sozialdemokraziara eboluzionatu zuen. -
-
Sagastak zuzendutako alderdi politikoa izan zen, eta Berrezarkuntzako Alderdi Dinastikoetako bat. Liberalismoa pixkanaka ezartzea zuen helburu, eta hauteskunde-sistema zabalagoa, askatasun indibidualak eta zenbait gizarte-erreforma bultzatu zituen, betiere monarkiaren esparruan -
1885eko azaroan sinatutako akordio politiko bat izan zen, Alfonso XII.a erregea hil ondoren. Akordioa Cánovas del Castillo (Alderdi Kontserbadorea) eta Sagasta (Alderdi Liberala) buruzagi nagusiek sinatu zuten. Haren helburua monarkiaren egonkortasuna bermatzea zen, Maria Cristina erreginaren aldi berria hasi baitzen. Itun horren bidez, bi alderdi nagusiek boterean txandakatzen jarraitzeko konpromisoa hartu zuten, eta horrek formalki indartu zuen Berrezarkuntzako sistema politiko. -
-
Elkarteen Legea, 1887an Espainian onartua, elkarteak sortzeko askatasuna ezarri zuen. Lege horrek langile-erakundeak, sindikatuak eta alderdi politikoak legeztatzeko bidea ireki zuen. Ondorioz, langile mugimendua indartu zen, eta langileek beren eskubideak modu antolatuan defendatu ahal izan zituzten, aurreko isilpeko garaiak atzean utzita.
-
-
1889an Parisen sortu zen mundu osoko alderdi sozialista eta langileen elkarteak biltzen zituen erakundea izan zen. Langileen eskubideak nazioartean koordinatzeko eta hobetzeko helburua zuen. 1914an, Lehen Mundu Gerra hasi zenean, erakundea desagertu egin zen, barne gatazkak zirela medio.
-
-
Lomaren Ituna 1890eko Greba Orokorrari amaiera eman zion akordioa izan zen. Loma jeneralaren bitartekaritzari esker, meatzariek eta enpresariek adostasun bat lortu zuten, eta soldatak hobetu, ordutegia murriztu eta langileen egoera hobetzeko konpromisoak hartu zituzten.
-
-
-
1893an Sabino Aranak Bilboko Larrazabal mendian emandako hitzaldia izan zen, eta Euskal nazionalismoaren jaiotza gisa hartzen da. Bertan, Aranak bere ideologiaren oinarriak azaldu zituen lehen aldiz, euskaldunen "arrazaren" garbitasuna, foruen berrezarkuntza eta independentzia politikoa aldarrikatuz. -
Sabino Aranak 1894an Bilbon sortutako lehen euskal zentro nazionalista izan zen. Zentru horrek bere ideologia hedatzeko eta antolatzeko funtzioa bete zuen, eta hurrengo urtean Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) alderdiaren sorrera ekarri zuen. -
Sabino Arana Goirik sortutako alderdi politikoa da. Haren ideologia euskal nazionalismoan oinarritzen da. XIX. mendearen amaieran eta XX. mendean zehar, Euskal Herriko alderdi politiko nagusietako bat bihurtu zen, eta autonomia politikoa eta Euskal Herriko foruen berrezarkuntza defendatu ditu beti -
Espainiak bere azken koloniak (Kuba, Puerto Rico, Filipinak eta Guam) galdu izana Estatu Batuekin izandako gerraren ondorioz. Espainiar nazionalismoarentzat trauma politiko eta morala, ondorio ekonomikoak ere izan zituen, hala nola, penintsulan inbertitu zitezkeen kapitalen itzulera. -
-
1902an sortu zen Sestaon, Bizkaian, eta Espainiako industria astunaren enpresa nagusietako bat bihurtu zen XX. mendean zehar. Euskal enpresen kontzentrazioaren adibide garrantzitsu bat da, bertako eta Madrilgo kapitalaren arteko lankidetzatik sortu baitzen. Meatzaritzarekin eta burdina-mearen ustiapenarekin zuzenean lotuta, enpresa hori Euskal Herriko industrializazioaren ikur nagusietakoa izan zen. -
-
-
-
-
-
1913an Bilbon sortutako egunkari bat izan zen, Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ/PNV) alderdiaren ideologiaren hedabide nagusia. Haren helburua Sabino Aranaren pentsamendu nazionalista zabaltzea zen, bai eta euskal kultura eta hizkuntza sustatzea ere. Industrializazioak ekarritako aldaketa demografiko eta sozialen aurrean, langile-mugimenduaren prentsaren aurkari nagusia izan zen, gizarte tradizionala defendatzeko eta bere ikuspegi politikoa hedatzeko tresna garrantzitsua izanik. -
-
-
Berrezarkuntza garaiaren egonkortasuna kolokan jarri zuten hiru krisi. Hasteko, armadaren krisia izan zen, Defentsa Batzordeak sortu baitziren, armadako kideen egoera hobetzeko helburuarekin. Bigarrenik, krisi politikoa izan zen, Asanblada Parlamentarioak (kataluniar diputatuek deituta) gobernuari erreformak egiteko eskatu baitzioten. Eta, azkenik, krisi soziala, UGT eta CNT sindikatuek greba orokor iraultzaile bat deitu baitzuten. Hiru krisi hauek Berrezarkuntzaren krisia areagotu zuten. -
III. Internazionala, edo Komintern (Internazional Komunista), 1919an Moskuko Iraultza boltxebikearen ondoren sortu zen. Mundu osoko alderdi komunistak biltzen zituen, eta helburu nagusia iraultza proletarioa mundu osora hedatzea zen. Bide iraultzailean eta sozialismo iraultzailean sinesten zuten, eta horrek II. Internazionaleko alderdi sozialdemokratekin hautsi zituen. -
-
PCE (Espainiako Alderdi Komunista) 1921ean sortu zen, Pablo Iglesiasen PSOE alderditik banatuta. Horrela, III. Internazionalarekin bat egin zuen, eta iraultza iraultzailearen eta klase borrokaren ideiak defendatu zituen. Dolores Ibarruri "La Pasionaria" bezalako liderrak izan zituen. -
-
-
