XVII. mendea

San Ignaziok konpainia sortu

Oct 20, 1539

Loiolako San Ignaziok konpainia bat sortu zuen, hezkuntza elizaren bidez bultzatzen zuena. Honela eskola garrantzitsu ugarik kontuan hartu zuten eta eredutzat hartu zuten hau. Urte batzuk beranduago Jesusen Lagundiak Aite Santuaren esanetan jarri ziren.

Inprentaren sentsura

Oct 3, 1542

Urte honetan irten zen liburu galarazien zerrenda. 1597. urtetik aurrera hau handitzen joan zen, debekatutako liburu gehiago irtetzen hasi ziren. Lege honek XX. menderarte iraun zuen, gaur egun zientzian ezinbestekoak diren hainbat liburu debekatuz.

Inkisizioko epaitegiak

Oct 20, 1542

Urte honetatik aurrera berriz ere indarrena jarri ziren. Epaiketa mota honek kontrarreforman adosturiko legeei trabak jartzen zizkioten. Erreformak ere antzeko zerbait egiten zuen, polizia antzeko batekin. Epaitutako izen famatuen artean Galileo Galilei eta Miguel Servet aurkitzen dira, erlijioak zioenaren aurka joatearren. Galileo Galilei, Giordano Bruno bezala, kristau inkisizioak epaitu zuen. Bruno hil ere egin zuten kristauek. Miguel Servet berriz erre egi zuten erreformistak, 1553.urtean.

Trentoko kontsillioa eta Kontrarreforma

Oct 19, 1545

18 urte luzez teologo eta agintari goenak bildu ziren eta garai hartako elizak egin behar zituen egokitzapenak eta doktrina aldakeak erabaki zituzten: Herrialde bakoitzak bere hizkuntza erabili eta protestanteen kontrako ideiak adostu zituzten. Honekin Lutherrek eginiko erreformak hartu zituen jarraitzaileak berriro bereganatzen ahalegindu ziren eta orduko kristauak bihurtu ez zitezen. Honek barrokoa bultzatu zuen.

Barrokoa

Oct 20, 1545

Kontrarreforma garaian sorturiko mugimendu artistikoa. Marra bihurriak eta apainketa joriak ditu ezaugarri nagusiak mugimendu honek.

Nafarroako erregea Frantziako errege bilakatu

Oct 20, 1550

Klabinistek ez zuten protestantismoa ezartzea lortu Frantzian, nahiz eta burgesia eta noblesia zati bat eskuratu. Nafarroako Henrike III.a bere amak bultzatut erlijioz aldatu zen, honela Frantziako errege izatera iritsi zen, ez zuen beste aukerarik eta. Frantziako Hnerike IV.a izatera pasatu zen, geroago famatu egingo zen Henrike IV.a.

Pedro Agirre Axular jaio

Oct 20, 1556

Joanes Etxeberri Ziburukoa jaio

Oct 20, 1580

Oso ezaguna mende onetan, ez dakigu noiz hil zen.

Arnaut Oihenart jaio

Oct 20, 1592

Sorginen aurkako jazarpen eta erreketak

Oct 20, 1600

Mende hasieran oso ugariak izan ziren erreketa eta jazarpen hauek Euskal Herrian, ohitura zaharrak mantentzen zituzten jendea bekatari bezala hartzen zen. Ohitura zaharreko hainbat gauza bekatua ziren erlijioarentzat eta beraz euskaldun ugari sogintzat hartuta erre egiten zituzten.

Esteve Materre (Kristau-ikasbidea)

Oct 20, 1607

Esteve Materrek, "Kristau-ikasbidea" izeneko obran, euskaldunak euskera ikastera eta erabiltzera bultzatzen ditu.

Joan Tartas jaio

Oct 21, 1611

Zuberoako Sohütan herrian jaio zen eta bera izan zen zubereraz idatzitako lehen liburuaren idazlea.

Pierre Lancre-ren hilketak

Oct 20, 1612

Pierre Lancrek XVII. mende hasieran bereak eta bi egin zituen lapurdin sorginak erretzen. Ohitura zen sagarrak jatea euskal kulturan, baina elizgizon honek zioen sorginek egiten zutela hori, Adan eta Eva-ren historian oinarrituta, euskaldun ugari erre zituen sagar ugari jatearren.

Elizak euskal literatura bultzatu

Oct 20, 1614

Elizak konrtarreforman esanarekin behenafarrera eta lapurtera bultzatu zuen, honela 1614. urtean euskalki hauek lehen aldiz bilduak dira hezkuntza bultzatzeko hizkuntza bezala.

Latina idazteko hizkuntza da

Oct 21, 1615

Europan nagusi zen hizkuntza honetan idatzi zuen Oihenartek bere obrarik trinkoena

Bernart Gazteluzar jaio

Oct 20, 1619

Etxeberri Ziburukoaren lehen obra

Oct 20, 1627

Bertan kristau katolikoek jakin beharreko arau eta otoitzak ditu

Noelak Etzeberriren bigarren liburua

Oct 20, 1631

Gabonetako kanta bilduma bat da

"Elizara erabiltzeko liburua" Etxeberriaren hirugarrena

Oct 20, 1636

Tituluak dioen bezala elizan erabiltzeko liburua da

Arnaut Oihenart-en lehen obra

Oct 20, 1638

Bi Euskal Herrien historia, iberiarrena eta akitaniarrena azaltzen du.

MAISULANA (Axularren hiztegia)

Dec 8, 1640

Hizkuntza guztiak dute eredu bat literaturan: Gaztelaniak Cervantes, inglesak Shakespeare... askok diote euskerarena Axular dela.
Adituek diote 5 puntu bete behar duela liburu batek maisulan izateko eta honek betetzen ditu:
- Aspalditasuna
- Originaltasuna
- Mami baliotsua
- Forma ederra
- Hizkuntza egokia

Larramendiren "abisu eta exortazione probetxosoak bekhatorearentzat"

Oct 20, 1641

Kritikoek nabarmentzen dute 572 orrialdeko lanaren galtzea tamalgarria dela.

"Gero", Bi partetan partitua eta berezia

Aug 31, 1643

"Gero dioenak, bego dio" esaldiarekin liburua laburbildu Kritika:
- Genero pertsuasiboa darabil
- Irakurtzailearen gogoa bereganatzeko 3 alderdi landu:
- Irakastea
- Atsegin izatea
- Mugaraztea

Pedro Agirre Axular hil

Oct 20, 1644

Espainia eta Frantziak monarkia katolikoa finkatu

Oct 20, 1650

Erlijio-bakea lortuta zegoen bi herrialdeen bitartean XVII. mende erdialdean, baina ez beka monarkikoa. Frantzian nagusi ziren Borboiak eta Espainian Austriar etxekoak. Guda ugari egon zien penintslaren iparraldean mende honen erdialdetik aurrera

Frantziako monarkiaren garai onenak

Oct 21, 1650

Erlijio-gerrak amaitu ondoren, Frantziako monarkiak bere garairik onenak bizi izan zuen. Espainiako monarkiak bizi izan zuen garai txarra Frantziako monarkia etorkizun onena izatera bihurtu zuen.

Oihenarteren liburua

Oct 21, 1657

706 atsotitzen bilduma, frantses itzulpen eta guzti, eta maitasun-olerkiak

Piarres Arginaratz "Deboten brebiarioa"

Oct 20, 1665

Ziburutar honek, bi liburu idatzi zituen, bat prosas eta bertsoz bestea. Hau bertzoskoa da, bestetik ez zaigu ezer iritsi.

Ontsa hiltzeko bidia

Oct 21, 1666

Hau da Joan Tartasen debozio-liburuetako bat. Ondo hil nahi duenak ondo bizitzen ikasi behar du, hau da liburu honen edukia

XVII.mendea Piarres Etxeberri

Oct 20, 1667

Lapurtar honek erligioz kanpoko lehen liburua itzuli zuen "itsasoko nabigazionekoa"

Arnaut Oihenart hil

Oct 20, 1667

Arima penitentaren okupazione debotak

Oct 21, 1672

Hau Juan Tartasen beste debozio-liburua da. Hiru zatitan banatuta dago eta bakoitzak gauza batetaz hitz egiten du: batak otoitzari buruz, bestea barauari buruz eta bestea limosnari buruz

Bernart Gazteluzar-en lehen liburua

Oct 20, 1686

"Egia katolikoak, salbamendu eternalaren egiteko nezezario direnak". Hau bere lehen liburua eta azkena izan zen

Bernart Gazteluzar hil

Oct 20, 1701

Pierre Lafittek Oihenarten lan inedito bat argitaratu

Oct 21, 1967

Poesia parametro estetiko berrietan planteatzen du. Ahalik eta gehien, ahalik eta ondoen, ahalik eta zuzenen, ahalik eta trinkoen eta ahalik eta motzen adierazten da helburua. Eta neurri eta errima anitz saiatu behar dira.