-
Lehen garaietan eguraldi hotzetik babesteko haitzuloetan bizi izaten ziren gizakiak. -
Hegoaldeko lurraldeetako etxebizitza sendoetan bizitzen hasi ziren, ibiltari izateari utzita. Neolitoa (grezieratik νέος, néos, berri eta λίθος lithos, harri edo Harri Aro Berria) Harri Aroko azken aroa da, Mesolitoaren (edo Epipaleolitoaren) eta Brontze Aroaren artekoa. Aldi hartan errotik aldatu zen gizakiaren bizibidea, harrapari huts izatetik ekoizle izatera. Horren ondorioz, gizakiak bizileku finkoak hartu zituen, eta lehen hiriak sortu ziren. -
Gorpuak ehorzteko monumentu megalitikoa. Arabako Elvillar herrian kokaturik, etaÁlvaro de Gortazarrek eta Carlos Saenz de Tejadak aurkitu zuten. -
Menhirrak biribilean ezarrita eraikitzen zuten monumentu megalitikoa. Burdin Aroan daude dataturik eta inguruan hogei bat aurki daitezke. -
Herrietan antolatzen hasi ziren, etxeak harresiz inguratuta. La Hoya izenez ezagutzen den herrixka edo aztarnategia, eta Euskadiko Ondarearen Guardia udal-barrutian (Araba) dago, herri horretatik 700 bat metrora, lehen El Torreon zeritzan leku edo muinoan. -
Gorpuarekin batera hainbat objektu ehorzten zituzten. -
Gure lurraldean agertu den hilarri zaharrenetakoa da. Gorlizko erdialdean dagoen Larraganena baserrian disko-formako hilarri bat aurkitu zen. -
Erromatarrek itsas-merkataritzan oinarritutako hiri nagusi bat eraiki zuten gaur egungo Irunen. Oiasso Antzinako Erromaren garaian baskoien portu-hiria edo civitas zen. -
Gorpuak erre ondoren, errautsak errauts-ontzietan sartzen zituzten. Gure lurraldean agertu den hilarri zaharrenetakoa da. -
Etxe handiak eta dotoreak eraiki ziren, terma eta guzti. Arkaia Gasteiz udalerria osatzen duten herrietariko bat da.