-
Lehen garaietan eguraldi hotzetik babesteko haitzuloetan bizi izaten ziren gizakiak. Izturitze eta Otsozelaiko harpeak Nafarroa Behereko haitzulo multzo bat dira -
Hegoaldeko lurraldeetako etxebizitza sendoetan bizitzen hasi ziren, ibiltari izateari utzita. Bi bizimodu horien agerpenarekin jendartea bi zatitan banatu zen: mendietan abeltzainak bizi ziren (hasieran), batez ere lur komunaletan oinarritzen zena, eta, beste aldetik, nekazaritza (geroago agertu zena), jabetza pribatuan eta sedentarismoan oinarritzen zena. -
Gorpuak ehorzteko monumentu megalitikoa. Megalitoa, (grezierazko mega, "handi", eta litos, "harri", hitzetatik) Harri handiekin egindako monumentua da. -
Menhirrak biribilean ezarrita eraikitzen zuten monumentu megalitikoa. Ilarritako harrespilak edo Okabeko harrespilak Okabe mendiaren magalean (Lekunberri, Nafarroa Beherea) kokaturik dauden harrespilak dira. Burdin Aroan daude dataturik eta inguruan hogei bat aurki daitezke. -
Herrietan antolatzen hasi ziren, etxeak harresiz inguratuta. Herrixka edo aztarnategi hori Alejandro Sampedro Martínezek aurkitu zuen. -
Gorpuarekin batera hainbat objektu ehorzten zituzten eta haiekin errituetan enterratzeko erabiltzne zituzten. Honen bidez omendu eta adiskidetasuna zantzu gisa erabiltzen zen monumentu megalitiko bat zen, eta giza elkartruke eta sinbolismo sakona izan zuen. -
Harrizko monumentu megalitiko bat zen, eta horregaitik gure lurraldean agertu den hilarri zaharrenetakoa da. Hildakoak lurperatzeko eta hileta errituak burutzeko erabiltzen zen, gizartearen egitura eta sinbolismoa islatuz. -
Erromatarrek itsas-merkataritzan oinarritutako hiri nagusi bat eraiki zuten gaur egungo Irunen. Gainera, naturarekin eta tradizioarekin bat egiten duen ingurune lasaia da, bertako bizitzaren erritmoa islatzen du eta. -
Gorpuak erre ondoren, errautsak errauts-ontzietan sartzen zituzten. Antzinako hildakoen erritualen eta bizimoduen inguruko lekukotasun garrantzitsua eskaintzen du, historia sakonki ezagutzeko aukera emanez. -
Etxe handiak eta dotoreak eraiki ziren, termekin eta guzti. Erromatar inperioaren garaietan egindako bainu-eremuak ziren, eta garai artako bizimoduan eta kulturan murgiltzeko aukera paregabea eskaintzen zuen, historia eta teknologia aurreratuen erakusle.